Śliwińska, zamężna Wiśniewska Halina Ewa (1909—1976), botanik, architekt wnętrz, grafik.
Ur. 7 X w Kijowie, była córką Artura Śliwińskiego (zob.) i Leokadii z Czarneckich (zm. 1949). Miała siostrę Annę (Hannę, ur. 1906), po mężu Danyszową, i brata stryjecznego Leona (1902—1944, zob.).
Od r. 1918 uczyła się Ś. w Warszawie w Gimnazjum Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny (tzw. Szkoła na Wiejskiej). W r. 1926 zdała maturę i podjęła studia z botaniki na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz. W czasie studiów poślubiła Tadeusza Wiśniewskiego, botanika, i przyjęła jego nazwisko. Naukę zakończyła w r. 1931, przedstawiając pracę magisterską Rozwój ziarn pyłku u Potamogeton perfoliatus L. („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 8: 1931), napisaną pod kierunkiem Zygmunta Wóycickiego. Latem t.r. w Inst. Botaniki uniw. w Jenie prowadziła badania nad cytologią i genetyką rodzaju wiesiołkowatych; wyniki ogłosiła w artykule Entstehung der Chromosomenringe bei Oenothera. Zytologische Beobachtungen über die Prophase der Reduktionsteilung bei Oe. Biennis und Oe. Hookerivelutina vetaurea („Zeitschr. für wissenschaftliche Biologie. Abteilung E. Planta” Vol. 18: 1933 nr 1/2). Badania kontynuowała na Uniw. Warsz., gdzie w l. 1932—3 była (w zastępstwie) starszym asystentem w katedrze systematyki i geografii roślin. Wiosną 1933 przebywała ponownie w Jenie; wróciła tam jeszcze jesienią t.r., po otrzymaniu stypendium Funduszu Kultury Narodowej (FKN), przyznanym jej na r. akad. 1933/4. Pod koniec r. 1933 prowadziła też prace w Muz. Botanicznym w Berlinie. Równocześnie 1 XII t.r. zatrudniła się w Warszawie na stanowisku starszego asystenta w zakł. genetyki i hodowli roślin na Wydz. Ogrodniczym SGGW. Wiosną 1934 założyła własną hodowlę doświadczalną w Skierniewicach, a w styczniu r.n. uzyskała przedłużenie stypendium KN. Opublikowała (pod nazwiskiem Wiśniewska) artykuł Badania cytologiczne nad Oenothera Hookeri de Vries („Acta Societatis Botanicorum Poloniae” T. 12: 1935 nr 2). W tym czasie rozwiodła się i wróciła do nazwiska panieńskiego.
W r. 1936 podjęła Ś. studia na Wydz. Architektury Wnętrz ASP w Warszawie pod kierunkiem Karola Tichego; uczęszczała również na zajęcia z malarstwa do pracowni Wojciecha Jastrzębowskiego i grafiki do pracowni Miłosza Kotarbińskiego. Dn. 30 VI 1937 uzyskała stopień doktora na podstawie rozprawy Badania cytologiczne nad Oenothera Hookeri de Vries, której promotorem był Wóycicki. Nadal pracowała jako botanik i w r. 1937 ogłosiła popularną pracę Historia naszych zbóż (Lw.). Była też czynna jako publicystka i od poł. t.r. zamieszczała w „Polsce Zbrojnej” artykuły na tematy historyczne (m.in. Biskupin — wieś prasłowiańska, nr z 13 VI), krajoznawcze (Podole, nr z 16 X), przyrodnicze (Z historii żubra, nr z 18 XII) oraz dotyczące sztuki (Zawsze wielki Leonardo. O Leonardzie da Vinci jako przyrodniku, 1938 nr 1); artykuły o podobnym charakterze publikowała w r. 1938 w periodyku „Radio na wsi. Ilustrowany Kwartalnik Radiowy”. Jesienią t.r. wygłaszała pogadanki w Polskim Radiu, m.in. Trzeci doroczny jarmark w Pińsku i Szlakiem Legionów w Karpatach Wschodnich. Podczas studiów w ASP w r. 1938 namalowała akwarele Nad Dniestrem i Tyki grochu oraz wykonała ołówkiem cykl rysunków Krzywno, przedstawiający mieszkańców wsi, a w r. 1939 również ołówkiem cykl 28 rysunków Kraków zabytki architektury, ukazujący najważniejsze budowle miasta, a także jedenaście studyjnych drzeworytów z widokami kapliczek przydrożnych i motywami roślinnymi.
W czasie okupacji niemieckiej przebywała Ś. w Warszawie; działała w ruchu oporu i kontynuowała pracę twórczą (cykl rysunków Świece <Verdunklung> z początku r. 1943). Po aresztowaniu została wiosną 1943 osadzona w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Zwolniona stamtąd w nieznanych okolicznościach wiosną 1944, wróciła do Warszawy. W okresie powstania warszawskiego t.r. pracowała w Biurze Historycznym Komendy Głównej AK, zajmując się gromadzeniem prasy powstańczej. Powstały wówczas cykle graficzne: Zrujnowana Warszawa i Warszawa wojenna oraz plakaty, m.in. Polska walczy i Polska zwycięży. Po upadku powstania zgłosiła się w październiku do pracy w Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej, gdzie planowano utworzyć pod opieką Rady Głównej Opiekuńczej Komisję zabezpieczenia mienia kulturalnego. Gdy zamiast Komisji powstało tam Biuro Ewakuacyjne, Ś. w siedmioosobowej grupie (m.in. z Czesławem Gutrym, Elżbietą Skierkowską i Janiną Peszyńską) zajmowała się pakowaniem zbiorów bibliotecznych. Dn. 21 XI została wywieziona do Pruszkowa.
W styczniu 1945 wróciła Ś. do Warszawy i podjęła pracę jako zastępca naczelnika Wydz. Muzeów i Pomników Martyrologii Polskiej Min. Kultury i Sztuki. Podróżując służbowo po kraju, tworzyła nowe cykle rysunków, m.in. Wieś lubelska i Wieś lubelska II. Ponownie podjęła studia na Wydz. Architektury Wnętrz ASP i w r. 1946 uzyskała absolutorium w pracowni Romualda Gutta. Zaprojektowała i urządziła otwartą w czerwcu t.r. w Muz. Narodowym w Warszawie wystawę „Zbrodnie niemieckie w Polsce”. W r. 1947 ogłosiła wspomnienia z ewakuacji Biblioteki Publicznej Dwa miesiące w bezludnej Warszawie („Wolni Ludzie” nr 9—12). T.r. wystawiała na I Ogólnopolskim Salonie w Warszawie oraz na III Ogólnopolskim Salonie w Poznaniu. W Oświęcimiu w muzeum na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz zaprojektowała wnętrza dziewięciu sal w bloku nr 17. Wspólnie z Guttem wygrała t.r. konkurs na projekt cmentarza-mauzoleum w Palmirach (zrealizowany w r. 1948). Założenie obejmowało ponad dwa tysiące grobów, usytuowanych na polanie w trzech obszernych kwaterach. Przy wejściu znajdowała się kamienna, ozdobiona Krzyżem Virtuti Militari sarkofagowa mensa pod baldachimem, umieszczona na osi trzech wysmukłych krzyży na przeciwległym krańcu nekropoli, wzniesionych wśród drzew. Obok bramy wyryto w kamieniu napis, wykonany przez nieznanego więźnia w piwnicy warszawskiej siedziby Gestapo przy al. Szucha. W r. 1948 była Ś. członkiem jury konkursu na aranżację wnętrz planowanego muzeum przy al. Szucha. T.r. zdobyła nagrodę na międzynarodowej wystawie plakatu w Wiedniu oraz eksponowała na międzynarodowej wystawie architektury krajobrazu w Londynie. Również t.r. wzięła udział w konkursie Stow. Architektów Polskich, rozstrzygniętym w r. 1949, na projekt rozwiązania plastycznego upamiętniającego miejsca straceń; nagrodzono dwie z jej propozycji tekstu dla tych upamiętnień: Miejsce uświęcone męczeńską krwią Polaków walczących o wolność oraz Poległym, a nie zwyciężonym. Pierwszą propozycję, nieznacznie zmienioną, umieszczono na ponad czterystu tablicach zrealizowanych wg projektu Karola Tchorka. W r. 1949 uzyskała Ś. w ASP absolutorium w dziedzinie malarstwa i grafiki w pracowni Jastrzębowskiego. Na podstawie przedstawionych projektów otrzymała w r. 1951 dyplom z oceną celującą z architektury wnętrz. Zilustrowała w tym czasie książkę Wandy Daszewskiej „Hodowle i ogródek w przedszkolu” (W. 1950). Razem ze Stanisławem Płoskim opracowała „Miejsca masowych egzekucji w Warszawie w latach 1939—1944” („Biul. Głównej Kom. Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” T. 6: 1951).
W r. 1952 odeszła Ś. z Min. Kultury i Sztuki; w l.n. utrzymywała się z prac zleconych, projektując m.in. wnętrza muzealne (w r. 1952 dla Muz. Miejskiego w Radomiu, obecnie Muz. im. Jacka Malczewskiego). Wróciła w tym czasie do tematyki warszawskiej, wykonując trzynaście rysunków przedstawiających ulice, fragmenty zabudowy i detale architektoniczne; odchodziła wtedy od realizmu, a coraz bardziej kierowała się w stronę deformacji. W r. 1954 powstały cykle (128 rysunków) w ujęciu realistycznym: Wieś rzeszowska (pejzaże i portrety), Łańcut (przedmioty z tamtejszego zamku) i Wieliczka, a także aluzyjny, zbliżający się do abstrakcji cykl Linie, ukazujący miasto z dominującym motywem linii tramwajowych. Pierwszą wystawę indywidualną miała w r. 1955 w Warszawie. Temat miasta powracał w kolejnych cyklach rysunkowych z r. 1956 z widokami ulic: Pejzaż zimowy i Pejzaż miejski, w serii akwarel Krajobraz miejski oraz w obrazach Czerwone światło, Czerwone światło II, Czerwone światło III, Zielone światło i Karuzele (Wesołe miasteczko). Za projekt cmentarza-mauzoleum w Palmirach otrzymała w r. 1956 nagrodę Komitetu ds. Architektury i Urbanistyki. W grudniu t.r. wyjechała do Paryża. Na wystawie indywidualnej w Warszawie w r. 1957 pokazała cykl (22 obrazy) Miasto, malowany temperą na kartonie. O swoich «miejskich» pracach mówiła: «nie interesuje mnie architektura, lecz wszystko to, co umyka wyobraźni planisty, a w konsekwencji wiele potrzeb żyjącego miasta składa się na jego pejzaż, nie zawsze dostrzegalny. A więc druty, ich linie na tle nieba, drzewa, rzędy okien w domach, które wywołują wrażenie strasznej monotonii...» („Stolica” 1957 nr 44).
Od r. 1958 uprawiała Ś. niemal wyłącznie twórczość graficzną, w technice gipsorytu oraz drzeworytu, niekiedy barwnego. W r. 1959 miała wystawę indywidualną w TPSP w Krakowie i uczestniczyła w kilku ekspozycjach zbiorowych grafiki, w tym grafiki polskiej w New Delhi, Londynie i Reykjaviku. Należała do Société Internationale des Graveurs sur Bois XYLON w Zurychu i wzięła udział w Międzynarodowej Wystawie Drzeworytu XYLON, pokazywanej w l. 1959—61 w kilku miastach Szwajcarii. Z Société XYLON wystawiała też w r. 1962 w Lublanie. Równocześnie opracowała bibliografie piśmiennictwa rolniczego, opublikowane w l. 1960—1 w „Materiałach do Bibliografii Piśmiennictwa Rolniczego w Polsce” (Kr. z. 13—15). Kolejne wystawy indywidualne Ś-iej odbyły się w r. 1961 w Wiedniu i w r. 1962 w Warszawie. T.r. podjęła pracę w dziale złotnictwa Muz. Narodowego w Warszawie; wykonywała tam rysunki dokumentacyjne monet i medali. W tym czasie powstał w technice linorytu jej cykl Niebo (1962), złożony z barwnych plansz w srebrnoszarych tonacjach z dodatkiem złota, ukazujący widoki nieba z sylwetami samolotów i postaci ludzkich, najczęściej zredukowanych do zarysów głów. W l. 1963—4 wykonała graficzny cykl Miasto, przedstawiający fragmenty nowoczesnej metropolii, w którym wyeksponowała m.in. sieć komunikacyjną, linie elektryczne i anteny telewizyjne; został on wyróżniony nagrodą Min. Kultury i Sztuki. W grafikach tego okresu stosowała często kompozycję otwartą, nie zamykając obrazu w formacie odbitki. Na IV Międzynarodowej Wystawie Drzeworytu XYLON w Genewie zdobyła w r. 1965 pierwszą nagrodę za rycinę Milon; t.r. otrzymała także złoty medal na „Ogólnopolskiej wystawie malarstwa i grafiki” w Bielsku-Białej oraz nagrodę Stołecznej Rady Narodowej na wystawie „Warszawa w sztuce”. Zaczęła tworzyć ryciny komponowane z dynamicznie przebiegających linii, zbliżając się w nich do sztuki abstrakcyjnej, a po r. 1966 skupiła się na ukazaniu ruchu w przestrzeni, przesuwając obrazy ku krawędziom płyt (m.in. cykl Dedykacje oraz grafiki Przepływy). W r. 1968 otrzymała nagrodę na „Ogólnopolskiej wystawie plastyki” w Radomiu. Prace Ś-iej eksponowano w l. 1964—72 m.in. w Austrii, Bułgarii, Izraelu, Japonii, Jugosławii, Holandii, Kanadzie, RFN, Szwecji, Tunezji, Urugwaju, USA, Włoszech, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Wystawiała też indywidualnie, m.in. w r. 1966 w Budapeszcie, a z Edmundem Piotrowiczem w Sofii, oraz w r.n. w Warszawie (warszawską ekspozycję pokazano także w Toruniu, Łodzi i Lublinie), a w r. 1969 we Wrocławiu. Była członkiem ZPAP; w l. 1969—72 należała do zarządu Sekcji Grafiki przy Zarządzie Głównym.
W r. 1970 zrezygnowała Ś. z używania linii i zaczęła tworzyć grafiki operujące dużymi, barwnymi płaszczyznami, interesując się nie tylko kształtami, lecz także wzajemnymi relacjami barw. Powstały wtedy m.in. prace: Zapis, Dokąd, Podróż w różowe jutro, Toast (1973). W l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wiele podróżowała, była m.in. w Austrii, Grecji, Jugosławii, Szwajcarii, Włoszech, Wielkiej Brytanii i ZSRR, a także w Afryce Zachodniej i obu Amerykach. Jako komisarz wystawy grafiki polskiej w r. 1971 wyjechała do Kolombo na Cejlon (obecnie Sri Lanka). T.r. objęła stanowisko kustosza Galerii Sztuki Zdobniczej w Muz. Narodowym w Warszawie. W r. 1973 przyznano jej rentę specjalną, nie przestała jednak pracować w Muzeum, m.in. wykonując tzw. nowodruki z zabytkowych klocków drzeworytniczych i opracowując część medali do wydawnictwa „Kolekcja generała Jerzego Węsierskiego. Katalog monet i medali” (W. 1974). W r. 1971 otrzymała drugą nagrodę w konkursie grafiki marynistycznej w Gdańsku, a w r. 1973 nagrodę Min. Kultury i Sztuki na VI Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki w Warszawie. Jej prace eksponowano w l. 1971—6 m.in. w Brazylii, Czechosłowacji, Francji, Meksyku i na Kubie; ostatnią za życia wystawę indywidualną miała w r. 1975 w Warszawie. Rozpoczęte w r. 1974 cykle graficzne Arka Noego i Dekalog pozostały nieukończone.
Ś. malowała obrazy i wykonywała projekty architektoniczne, jednak jej dorobek artystyczny wypełniała w większości grafika. W twórczości, inspirowanej początkowo mikroskopowymi obrazami tkanek roślinnych, zbliżała się do tzw. malarstwa materii, potem stopniowo przechodziła do sztuki niemal abstrakcyjnej, operującej najpierw kreską, następnie plamą barwną. Podejmowała szeroko rozumianą tematykę cywilizacyjną, obrazując problemy egzystencjalne; jej prace poświęcone tej problematyce pozostały zjawiskiem odrębnym, nie poddającym się zaszeregowaniu do określonych nurtów artystycznych. Miała kilkanaście wystaw indywidualnych oraz uczestniczyła w ponad stu osiemdziesięciu ekspozycjach zbiorowych. Ś. zmarła po kilkumiesięcznej chorobie nowotworowej 24 IV 1976 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Powązkowskim (kw. 50). Była odznaczona dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1947, 1955) oraz Medalem Zwycięstwa i Wolności; w r. 1970 otrzymała odznakę Zasłużonego Działacza Kultury.
W małżeństwie z Tadeuszem Wiśniewskim (1905—1943) Ś. dzieci nie miała.
Spuściznę artystyczną Ś-iej, obejmującą 809 rysunków i grafik, 78 obrazów olejnych i temperowych oraz 358 szkiców, projektów, płyt do linorytu i gipsorytu, jej siostra Anna przekazała jesienią 1976 do Muz. im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Zebrana przez Ś-ą kolekcja ok. dwustu dzwonków ręcznych z całego świata trafiła do Muz. Etnograficznego w Warszawie. Pośmiertne wystawy retrospektywne artystki odbyły się w r. 1977 w Bydgoszczy i Warszawie. Prace Ś-iej znajdują się w Polsce m.in. w muzeach narodowych: w Krakowie, Warszawie, Poznaniu i Wrocławiu, muzeach: Warszawy, Sztuki w Łodzi, Okręgowym w Toruniu, Warmii i Mazur w Olsztynie, Pomorza Zachodniego w Szczecinie, Pomorza Środkowego w Słupsku, Ziemi Przemyskiej w Przemyślu oraz Miejskim w Chorzowie. Za granicą posiadają je m.in. Biblioteka Narodowa Francji w Paryżu oraz muzea: Sztuki i Historii w Genewie, Narodowe w Sztokholmie, Sztuki Nowoczesnej w Tokio i Polskie w Chicago.
Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945—70; Enc. Warszawy; Leksykon PWN, W. 1972; Słown. biologów; Ślusarczyk M., Lista absolwentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie z lat 1946—2008, W. 2009; W. Enc. Powsz. (PWN), XIII; — Borucka-Nowick a A., Ewa Śliwińska 1909—1976: grafika — rysunek — malarstwo, Bydgoszcz 1977 (fot.); Ewa Śliwińska grafika, W. 1977 (fot.); Ewa Śliwińska wystawa grafiki, W. 1959; Exposition internationale de gravure sur bois XYLON IV, Geneve 1965; Exposition internationale de gravure XYLON VI, Geneve 1972; Grabados polacos, Hawana 1969; Grafika Ewy Śliwińskiej, Ł. 1967; Grafika Ewy Śliwińskiej, Wr. 1969; Konfrontacje. Ewa Śliwińska, W. 1967; Kowalska B., Ewa Śliwińska, w: Indywidualne objazdowe grafiki w warszawskich zakładach pracy, W. 1973; Słowińska E., Kolekcja dzwonków p. Ewy Śliwińskiej w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego, W. 1976; Stopczyk S. K., Ewa Śliwińska, W. 1968; Stopczyk S. K., Kęszycka H., Ewa Śliwińska, W. 1977; Sztuka polska XX wieku, Wr. 2000; III Ogólnopolska wystawa malarstwa i grafiki, Bielsko-Biała 1965; 37 artistes polonais contemporains, Tel-Awiw 1965; Wystawa grafiki Ewy Śliwińskiej, W. 1967; Wystawa prac Ewy Śliwińskiej, W. 1957; Wystawa rysunków Ewy Śliwińskiej katalog nr 7, W. 1955; XYLON Internationale Ausstellung von Holzschnitten, Schaffhausen 1957; XYLON V. Exposition international de grabado en madera, Puerto Rico 1971; — Bartoszewski W., Palmiry, W. 1969; Bolka M., Przemiany języka w twórczości graficznej Ewy Śliwińskiej (praca magisterska z r. 2010 w UMK); tenże, Ewa Śliwińska. Wybitna graficzka — niezwykła postać, w: (nie)obecność kobiet w przestrzeni publicznej, Tor. 2014; Jakimowicz I., Pięć wieków grafiki polskiej, W. 1997; taż, Współczesna grafika polska, W. 1975; Kamiński I., Nudna elegancja, „Sztandar Ludu” 1967 nr 287; Krzyżanowska A., Z powojennych dziejów Gabinetu monet i medali, „Roczn. Muz. Narod. w W.” R. 31: 1987; Osęka A., Plastyka. Cztery wystawy, „Przegl. Kult.” 1962 nr 26; Pierwsza nagroda dla rzeźbiarki polskiej, „Słowo Powsz.” 1965 nr 54; Pol. życie artyst. w l. 1945—1960; Skrodzki W., Pośmiertna wystawa Ewy Śliwińskiej, „Więź” 1978 nr 5; Stajuda J., Grafika Ewy Śliwińskiej, tamże 1960 nr 11/12; Stopczyk S. K., Ewa Śliwińska, W. 1968; tenże, Grafika Śliwińskiej, „Kultura” 1967 nr 14; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939—1945, W. 1970 I—II; Witz I., Przechadzki po warszawskich wystawach 1945—1968, W. 1972; Wróblewska D., Grafika Ewy Śliwińskiej, „Projekt” 1966; taż, Polska grafika współczesna, W. 1983; — „Dzien. Łódz.” 1967 nr 211; „Ekspress Wieczorny” 1965 nr 55; „Słowo Pol.” 1969 nr 92; „Trybuna Ludu” 1964 nr 148; „Zwierciadło” 1962 nr 27; — Nekrologi z r. 1976: „Tyg. Powsz.” nr 23, „Życie Warszawy” nr 100, 102; — Arch. ASP w W.: Teczki osobowe, nr 222, 1512; Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP 23745 (teczka studencka); Muz. im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy: Teczka wystawy, nr 257, teczka biogr.; Muz. Narod. W.: sygn. 153/572 (akta osobowe); — Informacje Anny Kurowskiej z Bydgoszczy.
Joanna Daranowska-Łukaszewska