Nota biograficzna opracowana w ramach programu NIEPODLEGŁA
Roman Dmowski (1864-1939), polityk, pisarz polityczny, publicysta, przywódca i ideolog Narodowej Demokracji, działacz Ligi Polskiej, następnie jeden z twórców Ligi Narodowej, współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, poseł do Dumy Rosyjskiej, podczas Wielkiej Wojny prezes Komitetu Narodowego Polskiego, delegat Polski na konferencję pokojową w Paryżu, w Drugiej Rzeczypospolitej m.in. minister spraw zagranicznych, założyciel Obozu Wielkiej Polski oraz Stronnictwa Narodowego, autor wielu dzieł programowych i publicystycznych.
Roman Dmowski przyszedł na świat 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku, obecnie części dzielnicy Praga-Południe w Warszawie. Pomimo początkowych problemów w szkole, Dmowski od wczesnych lat łączył działalność konspiracyjno-polityczną z aktywnością naukową. Kończąc w 1891 roku rosyjski Uniwersytet Warszawski jako kandydat nauk przyrodniczych był już wówczas członkiem Związku Młodzieży Polskiej „ZET” oraz Ligi Polskiej, którą w roku 1893 przekształcił w tajną Ligę Narodową – organizację o nacjonalistycznym kierunku stawiającą na narodowe przebudzenie Polaków oraz wzrost ich samoświadomości we wszystkich zaborach. Dmowski, zmuszony opuścić Królestwo i osiąść w Galicji, przejął w 1895 r. we Lwowie redakcję „Przeglądu Wszechpolskiego”, którego nazwa z czasem symbolizować zaczęła cały ruch, a on sam wraz z Zygmuntem Balickim i Janem Popławskim stawał się jego głównym ideologiem. Napisał m.in. dzieła programowe: „Nasz patriotyzm” oraz „Myśli nowoczesnego Polaka”. Pod wpływem rewolucji 1905 roku rozbieżność poglądów na sprawę polską środowisk uosabianych przez Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego była już nie do pogodzenia. Dmowski był twórcą tzw. orientacji antyniemieckiej, czemu dał wyraz m.in. w głośnej książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska”. Zakładał on prowadzenie polityki obliczonej na wieloetapowość w dążeniu do głównego celu – niepodległości. Uważał, że aby go osiągnąć należy najpierw dążyć do połączenia rozdzielonych ziem polskich. Widząc głównego wroga sprawy polskiej w Rzeszy Niemieckiej, taktycznie związał swoją politykę z Rosją, co doprowadziło do konfliktów i rozłamów w środowisku Narodowej Demokracji.
Podczas pierwszej wojny światowej Dmowski prowadził ożywioną działalność polityczną. Po kolejnych porażkach rosyjskich wyjechał na Zachód, pragnąc oprzeć swe poczynania o Francję i Wielką Brytanię. Po upadku carskiej Rosji w sierpniu 1917 roku utworzył w Lozannie Komitet Narodowy Polski, który wkrótce zaczął być uważany przez państwa ententy za jedynego przedstawiciela odradzającej się Rzeczypospolitej. Po zakończeniu wojny Dmowski wraz z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. Jej zwieńczeniem było podpisanie 28 czerwca 1919 roku traktatu wersalskiego, pod którym widnieje również parafa Dmowskiego.
Do kraju wrócił w maju 1920 roku i zaraz potem wszedł w skład Rady Obrony Państwa, która została powołana z powodu postępujących sukcesów bolszewików w wojnie z Polską. Cały czas patronował obozowi Narodowej Demokracji, działającej w parlamencie jako Związek Ludowo-Narodowy, a w październiku 1923 roku objął z jej ramienia tekę ministra spraw zagranicznych w koalicyjnym rządzie Wincentego Witosa. Po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego Roman Dmowski próbował w obliczu nowej sytuacji i wyzwań zreorganizować ruch narodowy w Polsce. Z jego inicjatywy w grudniu 1926 roku powstał Obóz Wielkiej Polski, który po kilku latach został przez władze zdelegalizowany. W 1928 roku z kolei przekształcono Związek Ludowo-Narodowy w Stronnictwo Narodowe. Dmowski zmarł 2 stycznia 1939 roku.
Autor: dr Krzysztof Kloc