Sułowski Zygmunt Michał, pseud. Krzysztof Prawdzic (1920–1995), historyk, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach.
Ur. 2 V w Lublinie, był synem Adama Jana, prokuratora w Lublinie (1918–26), następnie notariusza w Warszawie, i Janiny z Rudzkich, ciotecznej siostry historyka, Kazimierza Tymienieckiego. Miał starszego brata Kazimierza, prawnika.
Od r. 1930 uczył się S. w Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie; należał w tym czasie do Sodalicji Mariańskiej. Po uzyskaniu w r. 1938 świadectwa dojrzałości został przyjęty na Politechn. Warsz. W r. 1939 ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii Przeciwlotniczej w Trauguttowie (pow. brzeski). Jako kapral podchorąży 1. Pułku Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie uczestniczył we wrześniu 1939 w obronie stolicy, a następnie w ewakuacji twierdzy Dęblin. Złożył broń z 27 na 28 IX t.r. w Czarnymstoku na Zamojszczyźnie. Od 30 IX mieszkał ponownie w Warszawie, a od r. 1940 pracował jako księgowy w majątku ziemskim we wsi Ceber (pow. opatowski). W l. 1941–3 uczył się w Warszawie w Państw. Szkole Budowy Maszyn II st., a po jej ukończeniu studiował do r. 1944 na Wydz. Budowy Maszyn Państw. Wyższej Szkoły Technicznej. W r. 1943 został zaprzysiężony jako żołnierz AK (pseud. Krzysztof Prawdzic) i otrzymał awans na stopień podporucznika. W akcji «Burza» w r. 1944 pełnił funkcję oficera taborowego (2 VIII t.r. wziął udział w akcji na tabory niemieckie we wsi Ceber), a od września oficera gospodarczego 3. baonu 2. pp Legionów AK. W l. 1944–5 studiował historię w filiach Tajnego Uniw. Ziem Zachodnich w Jędrzejowie oraz Kielcach, gdzie po zakończeniu okupacji niemieckiej podjął pracę w Wydz. Kultury Urzędu Wojewódzkiego.
W r. 1945 rozpoczął S. studia historyczne i socjologiczne na Wydz. Humanistycznym UJ; równocześnie uczęszczał na Politechn. Śląską z tymczasową siedzibą w Krakowie (do r. 1947). Podczas krakowskich obchodów rocznicy uchwalenia Konstytucji (3 V 1946) został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, lecz dzięki interwencji rektorów UJ i Politechn. Śląskiej wkrótce zwolniony. Działał w Bratniej Pomocy Studentów UJ (zetknął się tu z jednym z jej wiceprezesów Karolem Wojtyłą), kierował Kołem Naukowym Historyków Studentów UJ (w r. akad. 1947/8), Kołem Warszawiaków, Akademickim Kołem PCK oraz krakowskim «Caritas Academica» (1947–9). Nazwano go «hrabią Zygmuntem Sułowskim» i «ex hrabią Sułowskim» („Po prostu” 1948 nr 7), sam określił się jako «jedyny hrabia z łaski demokracji». W r. 1950 uzyskał na UJ stopień magistra na podstawie pracy Najstarsze dokumenty biskupstwa hobolińskiego („Roczniki Hist.” R. 19: 1950, odb. P. 1952), której promotorem był Józef Widajewicz. Przeprowadził się w tym czasie do Poznania, gdzie od 1 VI 1950 był starszym asystentem w kierowanej przez Gerarda Labudę Katedrze Historii Słowiańszczyzny Zachodniej Uniw. Pozn., a mieszkał u Tymienieckiego. Od 1 IX 1950 był członkiem ZNP, a 1 I 1951 został członkiem Polskiego Tow. Historycznego.
Szykanowany przez władze komunistyczne, S. przeniósł się 1 IX 1951 na KUL. Dn. 9 II 1952 doktoryzował się na UJ na podstawie rozprawy Rozgraniczenie Polski ze Słowiańszczyzną Połabską (Najstarsza granica zachodnia Polski) („Przegl. Zachodni” R. 8: 1952 nr 3/4, odb. P. 1952), której promotorem był Widajewicz. Od r. 1952 był na KUL starszym asystentem, a od 1 X 1953 adiunktem w Katedrze Dziejów Średniowiecznych i Nauk Pomocniczych Historii; współprowadził, a od r. 1954 prowadził samodzielnie seminarium magisterskie. W r. 1952 został przyjęty do Tow. Naukowego KUL (w l. 1959–62 przewodniczył jego Wydz. Hist.-Filoz.), a w r. 1953 został członkiem Inst. Zachodniego w Poznaniu. W tym czasie prowadził badania nad dziejami Słowiańszczyzny zachodniej do końca XII w.; zajmował się Pomorzem (Rozwój terytorialny Pomorza ku zachodowi, „Z otchłani wieków” R. 21: 1952 z. 3), zmianami zachodniej granicy Polski (Dzieje zachodniej granicy Polski, „Wiedza i Życie” R. 22: 1955 nr 7), państwem Mieszka I (Geografia dokumentu „Dagome iudex”, „Slavia Antiqua” T. 4: 1953) oraz słowiańskimi organizacjami politycznymi nad Bałtykiem i Odrą (Podstawy historyczne ugrupowań gwarowych Słowian nadbałtyckich, „Spraw. PAU” T. 52: 1951 nr 9, Bethenici et Smeldingon. Przyczynek do krytyki Geografa Bawarskiego, w: „Studia historica. W 35-lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego”, W. 1958).
Dn. 29 XI 1956 został S. mianowany docentem. Z Jerzym Kłoczowskim i Marzeną Pollakówną tworzył w r. 1957 Inst. Geografii Historycznej Kościoła w Polsce i był w nim kierownikiem pracowni (do r. 1960), następnie przewodniczącym (do 17 III 1961). W „Rocznikach Humanistycznych” (T. 7: 1958 z. 2) przedstawił podstawowe cele i zadania Instytutu, przede wszystkim opracowanie atlasu historycznego Kościoła w Polsce. W l. 1957–8 przewodniczył Komisji Kontrolnej KUL. Na Wydz. Nauk Humanistycznych KUL przez dwie kadencje był prodziekanem (1957–9, 1966–8) i dziekanem (1974–81) oraz kierownikiem Sekcji i Zakładu Historii (1958–61, 1963–4). Należał w l. 1958–70 do Tow. Rozwoju Ziem Zachodnich, od r. 1961 do Lubelskiego Tow. Naukowego (w l. 1979–82 był przewodniczącym Komisji Historycznej), Sekcji Slawistycznej Komitetu Nauk Historycznych oraz od r. 1962 do Sekcji Demografii Historycznej Komitetu Nauk Demograficznych PAN. Od 22 IX 1962 kierował Katedrą Dziejów Średniowiecznych i Nauk Pomocniczych Historii KUL. Publikował artykuły o państwie Wieletów-Luciców (O syntezę dziejów Wieletów-Luciców, „Roczniki Hist.” R. 24: 1958, Geneza i upadek państwa Wieletów-Luciców, „Kwart. Hist.” R. 70: 1963 nr 2), postulował też potrzebę badań kościelnych ksiąg metrykalnych (O potrzebie rejestracji metryk kościelnych, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 5: 1962, O właściwą metodę wykorzystywania metryk kościelnych dla badań demograficznych, „Kwart. Hist. Kult. Materialnej” R. 10: 1962 nr 1/2). Wielokrotnie wyjeżdżał na stypendia naukowe do Francji i Belgii (Université catholique de Louvain). Brał udział w posiedzeniach Commission Internationale d’Histoire Ecclesiastique Comparée oraz w międzynarodowych kongresach nauk historycznych (1963 Lyon, 1965 Wiedeń, 1968 Cambridge, 1978 Warszawa, 1980 Bukareszt), w r. 1963 uczestniczył w Kongresie Slawistów w Sofii. Dn. 24 V 1964 został na KUL przewodniczącym Komisji Badań nad Początkami Chrześcijaństwa w Polsce. Należał do Rady Naukowej Międzywydziałowego Zakł. Historii Kultury w Średniowieczu KUL. W l. 1966–70 pełnił funkcję kuratora Katedry Historii Starożytnej KUL. W l. 1968–74 był przewodniczącym Oddz. Uczelnianego ZNP.
Jako docent zajmował się S. demografią historyczną Polski, szczególnie Lubelszczyzny, z uwzględnieniem kwestii wyznaniowych (Prace nad demografią historyczną Lubelszczyzny, „Spraw. KUL” Nr 10: 1959, Dzieje zaludnienia obecnych powiatów kraśnickiego i janowskiego, w: „Z dziejów powiatu kraśnickiego. Materiały z sesji naukowej”, L. 1964, Ocena XIX–wiecznych statystyk demograficznych Lubelszczyzny, „Przeszłość Demograficzna Polski” T. 17: 1986, Mechanizmy ekspansji demograficznej Żydów w miastach polskich XVI–XIX wieku, „Zesz. Nauk. KUL” R. 17: 1974 nr 3). Drugim przedmiotem jego ówczesnych zainteresowań były początki chrześcijaństwa w Polsce (Nowsze badania nad budową polskiej organizacji kościelnej, „Roczniki Human.” R. 10: 1961 z. 2, Chrystianizacja Polski, „Spraw. KUL” Nr 13: 1962, Chrzest Polski, „Zesz. Nauk. KUL” R. 9: 1966 nr 1/2, R. 10: 1967 nr 4, Początki Kościoła polskiego, w: „Kościół w Polsce” Kr. 1968 I, Chrzest Polski. Struktura organizacji diecezjalnej Kościoła polskiego w wiekach średnich, w: „Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce”, L. 1969 I, Pierwszy Kościół polski, w: „Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966–1945”, L. 1980, wyd. 2, L. 1992). W swoich badaniach uwzględniał dzieje lokalnych struktur kościelnych (Kruszwica i Włocławek. Problem biskupstw na Kujawach i Pomorzu w XI–XII wieku, „Spraw. KUL” Nr 20: 1971, Początki organizacji kościelnej na Mazowszu, w: „Jubileuszowa księga pamiątkowa 900-lecia diecezji. Cz. 1: Kościół płocki XI–XX wiek”, Płock 1975, Diecezja przemyska w średniowieczu, „Nasza Przeszłość” T. 46: 1976, odb. Kr. 1976). Hasła z geografii i demografii historycznej zamieszczał w „Słowniku starożytności słowiańskich” (Wr. 1961–70 I–IV). Opracował rozdziały o średniowieczu w „Dziejach Lublina” (L. 1965 I) i „Dziejach Lubelszczyzny” (W. 1974 I). Podczas I Ogólnopolskiej Konferencji Demograficznej wygłosił referat Polacy w Niemczech („Komitet Nauk Demograficznych PAN. I Ogólnopolska Konferencja Demograficzna w Zakopanem 7–11 X 1966. Streszczenia referatów”, W. 1966, „Studia Demograficzne” R. 15: 1968); z konferencji tej opublikował także sprawozdanie („Zesz. Nauk. KUL” R. 10: 1967 nr 1).
W r. 1969 został S. profesorem nadzwycz. KUL. Z Ludomirem Bieńkowskim i Jerzym Flagą opracował „Cartographie historique de la Pologne. Bibliographie des cartes concernant les rapports religieux parues dans les années 1851–1968” (Leiden 1971), z Bieńkowskim i Kłoczowskim zasiadał w komitecie redakcyjnym pierwszego tomu „Materiałów do atlasu historycznego chrześcijaństwa w Polsce” (L. 1972), a z Eugeniuszem Wiśniowskim był redaktorem „Materiałów do dziejów społeczno-religijnych w Polsce” (L. 1974). Współzakładał „Encyklopedię katolicką” i uczestniczył w pracach komitetu redakcyjnego jej czterech pierwszych tomów (1973–83), współredagując dwa pierwsze (1973–6) oraz redagując dział „Geografia Polski”; był też autorem haseł z historii Kościoła oraz geografii i demografii historycznej. Ze Stanisławem Hoszowskim opracował projekt ujednoliconego systemu gromadzenia danych, zawarty w pracy Ewidencja ruchu naturalnego ludności oparta na dawnych metrykach parafialnych („Przeszłość Demograficzna Polski” T. 4: 1971). W „Tygodniku Powszechnym” (R. 24: 1970 nr 19) opublikował wspomnienie pośmiertne o Janie Natansonie-Leskim oraz artykuł 40 lat Towarzystwa Naukowego KUL (1974 nr 26). Wspomnienie o Pollakównie ogłosił w „Kwartalniku Historycznym” (R. 80: 1973 nr 1), a o Adamie Szczypiorskim w „Przeszłości Demograficznej Polski” (T. 13: 1981). Od 16 XII 1971 do 17 V 1974 był sekretarzem generalnym, a od 17 V 1974 do 7 IV 1981 referentem ds. wydawniczych Tow. Naukowego KUL. Po podziale w r. 1973 Katedry Dziejów Średniowiecznych i Nauk Pomocniczych Historii kierował Katedrą Metodologii i Nauk Pomocniczych Historii. Był członkiem Senatu Akademickiego (przewodniczył w l. 1975–6 Komisji ds. Nauki, a w l. 1977–8 Komisji Lokalowej). W r. 1977 wziął udział w międzynarodowym kolokwium Commission Internationale de Démographie Historique w Cluj (Rumunia), z którego zamieścił sprawozdanie w „Studiach Demograficznych” (1978 nr 51). W r. 1978 współtworzył na KUL Ośrodek Obliczeniowy. W r. 1980 został członkiem Union Internationale pour l’Etude Scientifique de la Population z siedzibą w Liège.
W r. 1980 odszedł S. z ZNP i zajął się na KUL współorganizowaniem NSZZ „Solidarność”. W Tow. Naukowym KUL pełnił funkcję prezesa (7 IV 1981 – 8 XI 1983), a następnie skarbnika (8 XI 1983 – 23 V 1989). Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 XII 1981), na osobiste zaproszenie Jana Dobraczyńskiego i Stanisława Rostworowskiego, uczestniczył w kilku zebraniach Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON), m.in. 2 III 1982 wygłosił referat na temat udziału katolików w Komitetach Ocalenia Narodowego; współpracy z PRON zaniechał w r. 1983. Opublikował w tym okresie artykuły: Stulecie polskiej demografii historycznej (1882–1982) („Przeszłość Demograficzna Polski” T. 15: 1984), Poland’s Entry into the Family of Christian States („Poland in Christian Civilization”, London 1985), La nascita del cristianesimo in Polonia („Storia religiosa della Polonia a cura di Luciano Vaccaro”, Milano 1985), Demografia storica della Polonia (tamże); L’Eglise polonaise à ses origines („Histoire religieuse de la Pologne”, éd. J. Kłoczowski, Paris 1987). W l. 1985–91 był kuratorem Katedry Historii Ustroju i Administracji Polski KUL. W r. 1986 został profesorem zwycz. Wygłaszał referaty na konferencjach naukowych, m.in. w Poznaniu (18–19 XII 1987) Wspomnienie o Kazimierzu Tymienieckim („Kazimierz Tymieniecki <1887–1968>. Dorobek i miejsce w mediewistyce polskiej”, P. 1990), oraz w Lublinie (20–22 X 1992) Zróżnicowanie etniczno-religijne ludności Europy Środkowo-Wschodniej i jego geneza („Mniejszości narodowe i religijne w Europie Środkowo-Wschodniej w świetle statystyk XIX i XX wieku”, L. 1995). Dn. 30 IX 1990 przeszedł na emeryturę, ale nadal prowadził wykłady zlecone i seminarium magisterskie na KUL (do r. 1995). W r. 1990 otrzymał od ministra edukacji narodowej nagrodę indywidualną I st. za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. W r. 1991 zorganizował w Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach Inst. Historii, którego był dyrektorem do 30 XI 1992. Zasiadał w komitecie redakcyjnym i radzie redakcyjnej „Rocznika Lubelskiego”, w komitetach redakcyjnych „Przeszłości Demograficznej Polski” (od r. 1975), „Roczników Humanistycznych” oraz „Zeszytów Naukowych KUL”. Był autorem ponad 200 publikacji naukowych i popularnonaukowych. Podkreślał w nich szczególnie aspekt geograficzny historii społeczeństw i państw, opisywał migracje, zasięg osadnictwa, struktury terytorialne oraz ujęcia kartograficzne problemów historycznych. Wypromował ok. 145 magistrów i siedmiu doktorów. Zmarł 12 II 1995 w Lublinie, został pochowany 17 II na cmentarzu przy ul. Lipowej (sekcja 28, rząd 1, grób 23). Był odznaczony m.in. Odznaką «Zasłużony Działacz Tow. Rozwoju Ziem Zachodnich» (1970), Złotą Odznaką ZNP (1973) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973).
Małżeństwo S-ego (od 24 I 1970) z Marią Jadwigą z Chyżewskich (1943–1994), archeologiem, adiunktem w Katedrze Archeologii Polski KUL, było bezdzietne.
Pośmiertnie opublikowano artykuły S-ego o kościelnych księgach zgonów: Księgi zgonów parafii Kijany i Bystrzyca z drugiej połowy XVIII w. („Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 67: 1997) oraz Wartość badawcza wybranych ksiąg zgonów z Lubelszczyzny w XVIII wieku („Przeszłość Demograficzna Polski” T. 20: 1997).
Fot. w: Historiae peritus. Księga jubileuszowa profesora Jerzego Kłoczowskiego, L. 1998 II; – Banaszak M., Bibliografia historii Kościoła w Polsce 1973–1974, W. 1978; toż za l. 1978–9, W. 1985; Bibliografia historii Kościoła w Polsce 1944–1970, W. 1977 III; Bibliografia Lubelszczyzny, 1944–1990, L. 1967–2007; Bibliografia map i planów opracowanych w Instytucie Geografii Historycznej Kościoła w Polsce KUL i wydanych w latach 1956–2000, L. 2001; Bibliografia polskiego piśmiennictwa demograficznego 1945–1975, W. 1985; toż za l. 1976–85, W. 1995; Bibliografia zawartości „Przeglądu Zachodniego” 1945–1955, P. 1957; Gazicka D. i in., Bibliografia geografii polskiej 1984, W. 1990 (błąd w nazwisku); Gazicka D. i in., Bibliografia geografii polskiej 1985/1986, W. 1993; Gazicka D., Peliwo J., Bibliografia geografii polskiej 1995–1996, W. 2000–1; Gazicka D. i in., Bibliografia geografii polskiej 1987–1989, W. 1995–6 I–II; Kto jest kim w Lublinie 1991, L. 1991; Stopniak F., Bibliografia historii Kościoła w Polsce 1971–1972, W. 1977; Tuszyńska-Rękawek H. i in., Bibliografia geografii polskiej 1955–1960, W. 1966; toż za r. 1974, W. 1978; Żmuda R., Bibliografia historii Kościoła w Polsce 1975–1977, W. 1982 I–II; toż za l. 1982–4, W. 1997 I–III (błąd w nazwisku); Żmuda R., Latawiec P., Bibliografia historii Kościoła w Polsce 1980–1981, W. 1989 I–II; – Borzobohaty W., „Jodła”. Okręg radomsko-kielecki ZWZ-AK 1939–1945, W. 1988 (błąd w nazwisku); Brzoza C., 3 Maja 1946 w Krakowie, Kr. 1996; Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Praca zbiorowa wydana w rocznicę 50-lecia istnienia uczelni, L. 1969; Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968–1993, L. 1994; Moszumański Z., Centra wyszkolenia obrony przeciwlotniczej (1921–1939), Pruszków 2003; Nauka i wiara. 80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, L. 1999 s. 94, 162, 164; Swieżawski S., W nowej rzeczywistości 1945–1965, L. 1991; – Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie 9–13 IX 1969, W. 1971 III 263–6; – „Nowy Świat” 1952 nr 29; „Roczniki Human.” R. 35: 1987 z. 2 (bibliogr. prac S-ego, fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Biul. Pol. Tow. Herald.” Nr 13: 1995 (P. Dymmel); „Gaz. Wyborcza” 1995 nr 39; „Przeszłość Demograficzna Polski” T. 20: 1997 (J. Gawrysiakowa, bibliogr. prac S-ego, fot.); „Zesz. Nauk. KUL” R. 37: 1994 nr 3/4 (C. Deptuła, dot. Marii Sułowskiej), R. 38: 1995 nr 1/2 (U. Borkowska); „Życie Warszawy” 1995 nr 45; – Arch. KUL: sygn. A–415 (teczka personalna S-ego, fot.); Arch. UJ: sygn. BP 22 (akta Bratniej Pomocy Studentów UJ), sygn. KM 56 (teczka magisterska S-ego), sygn. WHum. 196 (teczka doktorska S-ego); B. KUL: rkp. 1902 (wspomnienia S-ego z l. 1920–51); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 9832 (koresp. Zbigniewa Jabłońskiego); – Informacje Henryka Gapskiego, Henryka Wąsowicza, Mariana Butkiewicza i Wojciecha Polaka z L.
Robert Kozyrski