Rytel Zdzisław (1895–1979), inżynier mechanik, profesor Politechn. Warsz. Ur. 26 XII w Ufie w Rosji, był synem Aleksandra, oficera wojska rosyjskiego, i Jadwigi z Zieleniewskich, która zmarła wkrótce po urodzeniu R-a.
Po śmierci ojca w r. 1907 R. wraz z rodzeństwem przyjechał do Polski. Dziećmi zaopiekowała się siostra matki Kornelia Zieleniewska. R. ukończył gimnazjum w r. 1913 w Siedlcach. Studia rozpoczął w Politechn. Lwow., a następnie, przerwane wybuchem pierwszej wojny światowej, kontynuował od r. 1915 na Wydz. Mechanicznym Politechn. Warsz. W r. 1918 wstąpił do WP i służył aż do zakończenia wojny polsko-sowieckiej w r. 1920. Z wojska wyszedł w stopniu podporucznika rezerwy. Po dokończeniu studiów otrzymał w r. 1924 dyplom inżyniera mechanika na Politechn. Warsz. Od października 1921 do czerwca 1929 był starszym asystentem w Katedrze Geometrii Wykreślnej Politechn. Warsz. Równocześnie w l. 1924–6 był inżynierem ruchu w Zbrojowni nr 2 w Warszawie, gdzie uruchomił laboratorium metaloznawcze. W l. 1926–9 pracował na stanowisku konstruktora Instytutu Aerodynamicznego, zajmując się projektowaniem urządzeń, m. in. opracował projekty 4 wag aerodynamicznych oraz wielostopniowej sprężarki. W związku z tą pracą opublikował wraz z L. Łabuciem broszurę Badania oporów aerodynamicznych w komunikacji kolejowej (W. 1935). Ogłosił też w tym czasie kilka artykułów, m. in. w „Przeglądzie Technicznym” i „Inżynierze Kolejowym”. W l. 1929–34 pracował R. w Fabryce Lokomotyw w Chrzanowie, kierując działem spalinowych lokomotyw wąskotorowych, przeznaczonych dla kopalni, a następnie do wybuchu wojny w r. 1939 był konstruktorem w Państwowych Zakładach Inżynieryjnych (PZInż.) w Warszawie. Należał do współzałożycieli (1926) Stowarzyszenia Inżynierów Techników Polskich (SIMP).
Ze względu na pracę w przemyśle został R. wyreklamowany z wojska i we wrześniu 1939 organizował ewakuację PZInż. do Kowla. W okresie okupacji niemieckiej R. przebywał w Warszawie, gdzie w maju 1940 został aresztowany w czasie obławy ulicznej i na krótko uwięziony na Pawiaku. W l. 1940–4 wykładał ogólną mechanikę teoretyczną i problemy szybkobieżnych silników spalinowych w Szkole Mechanicznej II stopnia (pod której nazwą faktycznie działała Szkoła Inżynierska im. H. Wawelberga i S. Rotwanda). W czasie powstania warszawskiego R. przebywał w Warszawie, a po jego upadku uciekł z transportu do obozu w Pruszkowie i zamieszkał w majątku Rusinów koło Nowego Miasta.
W lutym 1945 powrócił R. do Warszawy i podjął pracę w Szkole Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, gdzie na Wydz. Mechanicznym zorganizował sekcję samochodową i uruchomił pracownię. Równocześnie w l. 1946–8 był naczelnikiem Wydz. Technicznego Centralnego Zarządu Motoryzacji, a następnie dyrektorem w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym Zjednoczenia Przemysłu Motoryzacyjnego (ZPMot.). Od r. 1948 prowadził wykłady w Politechn. Warsz. z dziedziny silników spalinowych, początkowo jako zastępca profesora, a od 28 II 1949 jako profesor nadzwycz. W l. 1952–4 i 1956–9 był R. dziekanem Wydz. Mechaniczno-Konstrukcyjnego Politechn. Warsz. Dn. 29 V 1958 został profesorem zwycz. Od listopada 1959 był kierownikiem Katedry Silników Spalinowych Przemysłowych i Lotniczych Wydz. Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechn. Warsz. i funkcje tę sprawował aż do przejścia na emeryturę w październiku 1966. Był świetnym dydaktykiem, uznanym autorytetem w dziedzinie konstrukcji silników spalinowych i wykształcił wielu specjalistów.
Największymi osiągnięciami R-a w dziedzinie konstrukcji były: współudział w opracowaniu pierwszego polskiego samochodu ciężarowego «Star 20» (R. otrzymał za to w r. 1949 zespołową Nagrodę Państwową II stopnia), opracowanie i zbudowanie wysokoprężnego silnika kolejowego podpodłogowego o układzie wahaczowym, pracującego w obiegu dwusuwowym, współudział w projektowaniu pierwszego polskiego spalinowego silnika okrętowego, wreszcie zaprojektowanie i wykonanie spalinowego silnika laboratoryjnego do badań paliw i olejów, stosowanych w przemyśle okrętowym. R. był autorem lub współautorem kilku podręczników akademickich, m. in. Silniki spalinowe (W. 1958, W. 1960), Techniczny poradnik samochodowy (W. 1962), Zarys maszyn cieplnych (W. 1965–70 I–III współautorstwo i redakcja całości), redaktorem „Poradnika inżyniera mechanika” (1968 II). Ogłosił również wiele artykułów fachowych, głównie w „Przeglądzie Technicznym”, a także w „Przeglądzie Mechanicznym”, „Wiadomościach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego”, „Technice Motoryzacyjnej” „Archiwum Budowy Maszyn” (tu: m. in. Silnik przeciwbieżny zdwojony. Opis i rysunki nowej koncepcji konstrukcyjnej, 1955). Bardzo czynny w SIMP, był: w l. 1945–6 wiceprzewodniczącym, w l. 1946–8 delegatem do Komisji Zagranicznej Naczelnej Organizacji Technicznej, w l. 1974–8 członkiem (z ramienia SIMP) Centralnego Sądu Konkursowego w Turnieju Młodych Mistrzów Techniki, w l. 1972–5 członkiem Komisji Kwalifikacyjnej Rzeczoznawców SIMP. Przewodniczył, bądź też był członkiem m. in. Rady Naukowej Głównego Instytutu Mechaniki, Rady Techniczno-Ekonomicznej przy Ministerstwie Komunikacji, Rady Naukowej Instytutu Techniki Cieplnej i Silników Spalinowych Politechniki Poznańskiej. Współdziałał od r. 1945 z Polskim Komitetem Normalizacyjnym (PKN), opracował Tymczasowy Statut Organizacyjny, zasady klasyfikacji i numeracji norm (Systematyka w normalizacji, „Wiad. PKN” 1947 z. 1), przewodniczył w l. 1945–52 Komisji Motoryzacyjnej, opracował i opiniował wiele norm. Działał też w Związku Rzeczoznawców Techniki Samochodowej. Miał honorowe członkostwo Organizacji Rzeczoznawców Polskiego Związku Motorowego. Oprócz wspomnianej nagrody państwowej, otrzymał R. nagrodę ministra nauki i szkolnictwa wyższego II stopnia oraz nagrodę zespołową III stopnia Mistrza Techniki. Zmarł w Warszawie 18 X 1979 i pochowany został na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie. Odznaczony był Krzyżem Walecznych (za udział w walkach 1918–20), Medalem Niepodległości, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Z małżeństwa z Heleną z Paradowskich R. dzieci nie miał.
50 lat wydziałów mechanicznych Politechniki Warszawskiej, W. 1962; Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925; Politechn. Warsz. 1915–65; – „Roczn. Warsz.” T. 18: 1985 s. 401; „Stolica” 1980 nr 2; „Technika Motoryzacyjna” 1979 nr 10/11 s. 29 (fot.); „Tyg. Powsz.” 1980 nr 6; „Życie Warszawy” 1979 nr 248 s. 10, nr 250 s. 12; – Arch. Politechn. Warsz.: Teczka akt personalnych nr 2050; – Mater. Red. PSB: Ankieta Wydawnictwa «Interpress»; – Informacje siostrzeńca, Jerzego Pluty z W.
Stanisław Konarski