Suszyński Władysław (1898–1968), filozof, biskup, administrator apostolski archidiecezji w Białymstoku.

Ur. 22 I w Janowie (pow. sokólski), był drugim z sześciorga dzieci Aleksandra (zm. 1922), rolnika i rymarza, oraz Julii z Solników (zm. 1923).

S. uczył się kolejno w szkołach w Janowie i Sokółce oraz gimnazjum w Grodnie. Po jego ukończeniu wstąpił w r. 1916 do seminarium duchownego w Wilnie. Otrzymawszy 26 V 1921 święcenia kapłańskie z rąk bp. wileńskiego Jerzego Matulewicza, podjął studia teologiczne na Uniw. Lub. W r. 1923 uzyskał licencjat z teologii fundamentalnej i kontynuował studia filozoficzno-teologiczne w Inst. Katolickim w Paryżu. Był tam czynny w duszpasterstwie polskim w archidiecezjach w Bourges i Cambrai. W r. 1927 doktoryzował się na podstawie rozprawy Les preuves de l’existence de Dieu chez Descartes à la lumière du thomisme (Paris 1927), napisanej pod kierunkiem Jacquesa Maritaina. Po zakończeniu nauki przebywał dla poratowania zdrowia w Wenecji. Mianowany w sierpniu 1927, dopiero na przełomie września i października t.r. objął funkcję administratora, katechety i rektora kościoła w Jaźnie (pow. dzisnieński). W l. 1928–30 był sekretarzem abp. wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego, a także moderatorem Sodalicji Mariańskiej Pań w Wilnie. Równocześnie od 10 VIII 1928 był asystentem na Wydz. Teologicznym USB i od 15 XII t.r. wykładowcą filozofii scholastycznej w Archidiec. Wyższym Seminarium Duchownym w Wilnie. Odpowiadał za propagowanie w archidiec. wileńskiej działalności KUL i zakładanie kół parafialnych Tow. Przyjaciół KUL. Opublikował broszurę Jednostka a społeczeństwo. Przyczynek do studiów teologicznych (Wil. 1929) oraz pracę Problem istnienia Boga u św. Augustyna („Św. Augustyn”, P. 1930, osobno P. 1931). W l. 1929–31 i 1938–9 prowadził seminarium z filozofii chrześcijańskiej na Wydz. Teologicznym USB. W r. 1930 objął tam Katedrę Filozofii Chrześcijańskiej, jako zastępca profesora wykładał kosmologię, historię filozofii i teodyceję. Od t.r. był prefektem, a od r. 1936 inspektorem Wyższego Seminarium Duchownego; sprawował też funkcję kapelana Stow. Pracowników USB. Przygotowywał rozprawę habilitacyjną Idea Boga w myśli Maxa Schelera.

Po wybuchu drugiej wojny światowej kontynuował S. wykłady na USB, a po zamknięciu uczelni (15 XII 1939) przez władze litewskie w Wyższym Seminarium Duchownym, dokąd przeniesiono Wydz. Teologiczny. Dn. 28 VIII 1940 został kanonikiem gremialnym kapit. bazyliki metropolitalnej wileńskiej. Podczas okupacji niemieckiej został 3 III 1942 wraz z innymi pracownikami i alumnami Seminarium aresztowany przez Gestapo i uwięziony na wileńskich Łukiszkach, a 18 III t.r. internowany w Wyłkowyszkach koło Mariampola; pozostawiony rękopis pracy habilitacyjnej oraz księgozbiór uległy niebawem zniszczeniu. Dn. 17 X wywieziono S-ego do obozu pracy w Szałtupiach. Dn. 31 III 1943 został zwolniony z przyczyn zdrowotnych, wrócił na krótko do Wilna. Zagrożony ponownym aresztowaniem, ukrywał się.

Po zakończeniu wojny S. wrócił 16 V 1945 do rodzinnego Janowa i włączył się w prace przeniesionych do Białegostoku instytucji kościelnych arcybiskupstwa wileńskiego. T.r. został profesorem Archidiec. Wyższego Seminarium Duchownego i wiceoficjałem (w r. 1947 oficjałem) Sądu Arcybiskupiego. Dn. 5 I 1946 wszedł w skład Rady Administracyjnej Archidiec. Wileńskiej. T.r. został również rektorem Seminarium Duchownego. Opracował Informację o losach Wileńskiego Seminarium Duchownego w czasie wojny od r. 1939 do dnia 5 sierpnia 1946 r. (mszp. w Arch. Archidiec. w Białymstoku). Kontynuował pracę naukową jako zastępca profesora przeniesionego do Białegostoku Wydz. Teologicznego USB. Dn. 22 VI 1946 habilitował się tam na podstawie rozprawy Idea Boga w filozoficznym rozwoju św. Augustyna. Z powodu nieuznawania przez władze Wydz. Teologicznego USB, Min. Oświaty nie uznało jego habilitacji, toteż 28 VI 1947 powtórzył S. kolokwium habilitacyjne na Wydz. Teologii Katolickiej Uniw. Warsz. Od listopada 1947 wpłacał co miesiąc 100 zł na fundusz pomocy wdowom i sierotom po profesorach wileńskich. Dn. 15 I 1948 został powołany przez papieża Piusa XII na biskupa pomocniczego arcybp. Jałbrzykowskiego (jako biskupa tytularnego Tabory); konsekracji 9 V t.r. w farze białostockiej dokonali m.in. prymas Polski kard. August Hlond i abp. Jałbrzykowski. Dn. 2 VII 1954 skierował S. do Biura Skarg i Zażaleń przy Radzie Państwa PRL protest przeciw zajęciu przez władze budynków Niższego Seminarium Duchownego w Różanymstoku. Po śmierci 19 VI 1955 arcybp. Jałbrzykowskiego kapit. wileńskiej bazyliki metropolitalnej wybrała S-ego na wikariusza kapitulnego archidiec. wileńskiej z siedzibą w Białymstoku. Wobec braku uznania wyboru ze strony władz państwowych S. po przeszło miesięcznym oczekiwaniu zrezygnował z funkcji, którą objął ks. Adam Sawicki. W czasie Soboru Watykańskiego II (1962–5) władze państwowe nie udzieliły S-mu pozwolenia na wyjazd do Rzymu. Jako jeden z organizatorów uroczystości milenijnych w Białymstoku S. wygłosił 8 IX 1966 kazanie w sanktuarium maryjnym w Krypnie (pow. moniecki), a 20 XI t.r. w Białymstoku, przed mszą z udziałem prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego, przedstawił referat Krótki zarys dziejów chrześcijaństwa na Białostocczyźnie. Po śmierci bp. Sawickiego, 21 V 1968, kapituła wybrała S-ego na wikariusza kapitulnego archidiecezji, a 6 VII t.r. papież Paweł VI mianował go administratorem apostolskim części archidiec. wileńskiej, znajdującej się w granicach Polski. Dn. 20 X 1968, podczas jubileuszu 50-lecia KUL, S. zachorował i 24 X t.r. w stanie przedzawałowym został umieszczony w Szpitalu Sióstr Elżbietanek w Warszawie. Tam zmarł 27 X 1968, został pochowany w Białymstoku w grobowcu przy starym kościele farnym obok prokatedry; uroczystościom pogrzebowym przewodniczył prymas Wyszyński.

Portret w Archidiec. Wyższym Seminarium Duchownym w Białymstoku i rezydencji arcybiskupów białostockich; – Jacewicz-Woś, Martyrologium duchowieństwa, IV (błędna data ur.); Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, W. 2000; Słown. Pol. Teologów Katol., VII (bibliogr.); Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; –Hołodok S., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego w Białymstoku (1945–1951), „Studia Teolog.” T. 10: 1992 s. 119, 129–30, 132–3, 135; tenże, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego w Białymstoku (1945–1951), w: Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku 1945–1995. Księga jubileuszowa, Białystok 1995 s. 49, 61, 65–7, 69; Jadacki J. J., Filozofia w Wilnie 1920–1945, w: Kultura międzywojennego Wilna, Białystok 1994 s. 84, 113 (błędna data ur.); Konopka H., Mundur i sutanna, w: Wojsko, społeczeństwo, historia, Białystok 1995 s. 401; Korab-Żebryk R., Biała księga w obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, L. 1991; Kowalczyk S., Argumenty z przyczynowości sprawczej i celowości w augustyńskiej filozofii Boga, „Roczniki Filoz.” T. 19: 1971 z. 1 s. 74, 78; Krahel T., Dzieje Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku, w: Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku 1945–1995, [b.m.r.w.] s. 11, 15, 17, 19–21, 23–4, 35, 40; tenże, W czterdziestą rocznicę śmierci bp. Adama Sawickiego i bp. Władysława Suszyńskiego, „Wiad. Kośc. Archidiec. w Białymstoku” R. 36: 2008 nr 4 s. 163–71; Ozorowski E., Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku 1945–1980, Białystok 1981; Paszkiewicz M., Ks. Mikołaj Sopoćko 1888–1975, Białystok 1987 s. 112; Pietkun W., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego, w: Z dziejów Almae Matris Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Kr. 1996 s. 92–3; Sychowicz K., Władza i aparat bezpieczeństwa wobec arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego (1945–1955), w: Między Wilnem a Białymstokiem. 50-lecie śmierci arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego, Białystok 2007 s. 114, 124, 126–7; Sychowicz K., Szot A., Białostockie Millenium, Białystok 2006; Szot A., Abp Romuald Jałbrzykowski, metropolita wileński, L. 2002 s. 63–4, 99, 101, 144, 176, 267, 282–6, 293; tenże, Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski na białostockiej ziemi (1945–1955), w: Między Wilnem a Białymstokiem..., [b.m.r.w.] s. 80, 86–7, 89–91, 110–11; Wardzyńska M., Sytuacja ludności polskiej w Generalnym Komisariacie Litwy czerwiec 1941 – lipiec 1944, W. 1993; Wilanowski C., Konspiracyjna działalność duchowieństwa katolickiego na Wileńszczyźnie w latach 1939–1944, W. 2000; Zasztowt L., Alma Mater Vilnensis clandestina 1939–1945, „Lithuania” T. 13: 1994 nr 4 s. 117; – Catalogus ecclesiarum et cleri archidioecesis Vilnensis, 1926–9, Wil. 1925–38; toż za l. 1924–5, Wil. 1923–4; Ordo divini officii [...] ad usum insignis ecclesiae cathedralis et dioecesis Vilnensis, 1918–23, Wil. 1917–22; Rocznik Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1937–9, Wil. [b.r.w.]; Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1960–1980, Londyn 1996; USB. Skład uniwersytetu 1927/8–1928/9, Wil. [b.r.w.]; toż za l. 1933–7, Wil. [b.r.w.]; USB. Spis wykładów, 1929/30–38/9, Wil. [b.r.w.]; Zasztowt L., Materiały dotyczące tajnego nauczania w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1939–1946, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 38: 1993 nr 4 s. 90, 92–3; – „Alma Mater Vilnensis” (Londyn) 1949 s. 102, 112 (błędna data ur.); „Przegl. Bibliogr.” R. 3: 1931 z. 6; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Duszpasterz Pol. Zagranicą” R. 20: 1969 nr 2 s. 96, „Wiad. Kośc. Archidiec. w Białymstoku” R. 4: 1978 nr 4 s. 39–48 (R. Kotkowicz, fot.); – Arch. Archidiec. w Białymstoku: Mater. po S-m; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 318–26 161, 28 998, 29 503.

Tadeusz Krahel