Radwan Władysław (1884–1963) pedagog, działacz oświatowy. Ur. 27 VI w Machorach w pow. opoczyńskim, był synem Władysława, administratora majątku rolnego Machory, i Wandy z Klawitterów, bratem Józefa (zob.), bratem stryjecznym Stanisława (zob.), Wacława (zob.) i Mieczysława (zob.).
W czasie nauki w gimnazjum filologicznym w Radomiu R. wstąpił do tajnej organizacji młodzieżowej «Przedburza» i wziął udział w przygotowaniu patriotycznej manifestacji szkolnej. Ukończył gimnazjum w r. 1903 z odznaczeniem, ale i z opinią «nieprawomyślnego», wskutek czego nie został przyjęty na Uniw. Warsz. i rozpoczął studia na wydziale matematyczno-przyrodniczym uniwersytetu w Dorpacie. W r. 1905 przeniósł się na Wydział Filozoficzny UJ, który ukończył w r. 1908. W tym okresie działał w krakowskiej organizacji studenckiej «Spójnia», a także nawiązał kontakty z ruchem zaraniarskim. W r. 1908 wyjechał do Warszawy, gdzie uczył przyrody, fizyki i chemii w prywatnych szkołach średnich Kazimiery Kochanowskiej, Zofii Sierpińskiej, a także w Szkole Technicznej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Żbikowie koło Warszawy. Od dn. 1 IX 1912 do 15 VIII 1914 był kierownikiem szkoły rolniczej w Bratnem w pow. ciechanowskim. W r. 1914 powrócił do Warszawy i uczył dalej w prywatnych szkołach średnich.
Od r. 1912 R. należał do Junactwa, organizacji wzorowanej na skautingu. W r. 1912 był członkiem Rady Przybocznej tej organizacji, w r. 1914 członkiem Głównej Komendy Drużyn Junackich, w r. n. naczelnikiem Warszawskiego Okręgu Junackiego, a w r. 1916 jako reprezentant Junactwa przewodniczył na pierwszym porozumiewawczym zjeździe organizacji skautowych i pokrewnych. W r. 1914 wszedł też do zarządu Komisji Opieki nad młodzieżą szkolną. Od sierpnia 1915 do lutego 1916 był sekretarzem Sekcji Kursów dla Dorosłych i Bibliotek Powszechnych Wydziału Oświecenia Komitetu Obywatelskiego m. stoł. Warszawy. Przed wybuchem wojny i w pierwszych latach jej trwania był działaczem Polskiego Związku Nauczycielskiego, a następnie członkiem Komisji Pedagogicznej Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego. Od jesieni 1916 należał do głównych współpracowników „Przeglądu Szkolnego”.
W lutym 1916 R. podpisał niepodległościową deklarację stu (przedstawicieli stronnictw lewicy niepodległościowej Król. Pol., a także działaczy bezpartyjnych). Ogłosił broszurę pt. 5 listopada 1916 (W. 1916). Należał też w czasie wojny do Polskiego Stronnictwa Ludowego i współpracował z jego organem prasowym „Wyzwolenie”. W kwietniu 1916 wszedł do prezydium Wydziału Szkolnego Zarządu Miasta. W r. 1917 został powołany na członka rady Sekcji Oświecenia Publicznego przy Departamencie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Tymczasowej Rady Stanu. Był z ramienia Departamentu członkiem Komisji do opracowania przepisów o szkołach elementarnych i głównym twórcą tych przepisów. Starania R-a o objęcie kierownictwa Seminarium Nauczycielskiego im. S. Konarskiego w Warszawie pozostały bezskuteczne. Podjął pracę w Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (Min. WRiOP) od 1 VII 1918 jako wizytator seminariów nauczycielskich. Na zjeździe oświatowym w Piotrkowie w sierpniu wygłosił referat o ustroju władz szkolnych i organizacji samorządu szkolnego. Dn. 1 I 1919 został naczelnikiem wydziału kształcenia nauczycieli szkół powszechnych Departamentu Szkolnictwa Powszechnego. W kwietniu t. r. na tzw. Sejmie nauczycielskim, przedstawił własną koncepcję ustroju szkolnego, opartego na siedmioklasowej szkole powszechnej. Koncepcję tę rozszerzoną i unowocześnioną przedstawił w pracy Postulaty w sprawie ustroju szkolnictwa w Rzeczypospolitej Polskiej (W. 1925). W l. 1919–22 pełnił funkcję przewodniczącego Biura Kursów dla Dorosłych, a następnie do r. 1928 wchodził do zarządu tego biura. W okresie pracy w Min. WRiOP był członkiem kilku komisji powołanych przez to Ministerstwo: komisji organizującej muzea szkolne, komisji książek i pomocy szkolnych, Wyższej Komisji Dyscyplinarnej oraz Komisji Głównej. Był członkiem zarządu Tow. Uniwersytetów Ludowych Rzeczypospolitej Polskiej, a przez kilka lat jego prezesem. Był także od r. 1919 członkiem komisji szkolnej zorganizowanej przez Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych i Związek Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. W r. 1920 był członkiem komitetu redakcyjnego pisma „Ludowiec”. Wspólnie z Janem Mauersbergerem i Henrykiem Glassem pisał W sprawie kół Starszego Harcerstwa (w: „Na dalszą drogę. Uwagi i myśli o ruchu starszego harcerstwa”, W. 1921). W r. 1926 wszedł do zarządu Tow. Miłośników Robót Ręcznych i przez pewien czas był jego prezesem. Wg Leona Chajna był członkiem zarządu kółka masońskiego «444», zwanego też «Czystą Ręką».
W r. 1931 jako przeciwnik szkolnej reformy jędrzejewiczowskiej został R. odsunięty od pracy w Min. WRiOP (16 I) i przeniesiony na przedwczesną emeryturę (31 VII). W r. szk. 1931/2 pełnił obowiązki dyrektora Państwowego Instytutu Nauczycielskiego, a następnie prowadził tam wykłady i zajęcia ze słuchaczami na temat ustroju szkolnego i organizacji wychowawczych na terenie szkoły. Był także redaktorem i współautorem „Pamiętnika Państwowego Instytutu Nauczycielskiego” (W. 1934). W r. 1934 R. podał się wraz z kilku innymi nauczycielami do dymisji na znak protestu przeciwko zwolnieniu ze stanowiska dyrektora Instytutu Marii Grzegorzewskiej. Od r. 1933 R. współpracował ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego. W tym okresie zacieśniły się kontakty R-a z ludowcami, a jego zainteresowania skupiły wokół problemów wiejskiej oświaty i kultury. Był współredaktorem biuletynu „Kultura Wsi” (W. 1930). Opublikował: Zagadnienia wiejskich uniwersytetów ludowych w Polsce (w biuletynie pt. „Wiejskie uniwersytety ludowe w Polsce”, W. 1938) i Zagadnienia wychowawczego oddziaływania w wiejskim uniwersytecie ludowym (tamże, W. 1939), był równocześnie współredaktorem obu biuletynów. Pisał o wiejskich uniwersytetach ludowych także w miesięczniku „Wieś i Państwo” (1939 nr 1). Ok. r. 1935 R. został prezesem Tow. Regionalnych Ośrodków Społeczno-wychowawczych dla Młodzieży «Przodownik Wiejski», które w r. 1938 zmieniło nazwę na Tow. Wiejskich Uniwersytetów Ludowych. Był współorganizatorem dwu konferencji oświatowych poświęconych sprawie uniwersytetów ludowych: w Łowiczu w marcu 1937 i w Krzemieńcu w październiku 1938. Na tematy oświaty wiejskiej prowadził R. w l. 1937–9 wykłady w Wydziale Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W r. akad. 1937/8 był równocześnie na tym wydziale adiunktem przy seminarium pracy społecznowychowawczej, prowadzonym przez Helenę Radlińską.
W okresie okupacji niemieckiej R. kierował działem kształcenia i wychowania Departamentu Oświaty Delegatury Rządu na Kraj. Równocześnie przewodniczył powstałej przy Departamencie w końcu r. 1941 Głównej Komisji Planowania, której członkami byli m. in. Bohdan Suchodolski, Stanisław Ossowski i Józef Zawadzki. Komisja opracowała w r. 1942 wytyczne polityki kulturalno-oświatowej na okres powojenny, opublikowane w nrze 1 tajnego wydawnictwa Departamentu pt. „Oświata i Kultura”. W r. 1943 wydana została praca R-a Zadania demokracji w Polsce, opublikowana przez Ludowy Instytut Oświaty i Kultury wraz z pracą B. Suchodolskiego pod wspólnym tytułem „Szkice społeczne”. R. był również członkiem komisji oświaty i kultury działającej przy tajnym Centralnym Komitecie Ruchu Ludowego i opracował Wytyczne programu polityki kulturalnej, opublikowane w „Przebudowie” (1942), organie Stronnictwa Ludowego (ROCH). W domu R-a w Zalesiu Dolnym koło Warszawy odbywały się zebrania członków Departamentu Oświaty i inne spotkania konspiracyjne, a także prowadzone tam było tajne nauczanie, w którym brali udział zarówno R. jak i jego żona.
Po wojnie R. pracował od 1 I 1946 do 30 V 1947 w Gabinecie Ministra Oświaty, którym był wówczas Czesław Wycech. Zajmował się opracowywaniem krytycznych analiz projektów dekretów i rozporządzeń, a także był doradcą ministra w sprawach polityki szkolnej, przede wszystkim w zakresie szkolnictwa zawodowego. Opublikował kilka artykułów na temat szkolnictwa zawodowego oraz książkę Problemy kształcenia zawodowego (W. 1947). Był członkiem zarządu Tow. Uniwersytetów Ludowych Rzeczypospolitej Polskiej i na walnym zebraniu tego towarzystwa w Pabianicach w r. 1945 wygłosił obszerny referat. Działał także w Komisji Oświatowej Ruchu Ludowego i w Komisji Selekcyjno-Kwalifikacyjnej Tow. Burs i Stypendiów Rzeczypospolitej Polskiej. Był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Po odejściu z Min. Oświaty przez pewien czas uczył w szkole podstawowej w Zalesiu Dolnym. Opublikował kilka artykułów w „Kwartalniku Pedagogicznym”, „Siewbie” i „Wsi Współczesnej”, „Gazecie Ludowej” (1946 nr 282: Z żandarmerią niemiecką oko w oku), „Oświacie i Kulturze” (1946 nr 2/3: Ze wspomnień o Antonim Konewce). Liczne prace pozostawił w rękopisie (przechowywane są przez siostrzenicę R-a Ewę Krauze). Zmarł 1 VII 1963 w Zalesiu Dolnym i pochowany został na cmentarzu w Jazgarzewie (pow. piaseczyński). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta (1925), miał tytuł honorowy Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1958).
R. był żonaty z Heleną z Glinojeckich (ślub 15 VIII 1908), dzieci nie miał.
Bibliogr. Warszawy. Druki zwarte; toż, Wydawn. ciągłe 1919–28; Chojnacki W., Bibliografia zwartych druków konspiracyjnych wydanych pod okupacją niemiecką w l. 1939–1945, W. 1970 s. 193; Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych, W. 1962; Enc. Warszawy, W. 1975; Wolna Wszechnica Polska w Warszawie. Skład osobowy i spis wykładów … na r. akad. 1937/8, W. 1937 s. 17, 22, 70; toż na r. akad. 1938/9, s. 18, 73; – Araszkiewicz F. W., Szkoła średnia ogólnokształcąca w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1972; Banach K., Z dziejów Batalionów Chłopskich, [W.] 1967 (fot.); Buczek R., Stronnictwo Ludowe w latach 1939–45, Londyn 1975; Chajn L., Polskie wolnomularstwo 1920–1938, W. 1984; Dąbrowski S., Koncepcje przebudowy Polski w programach i publicystyce ruchu ludowego 1939–1945, W. 1981; Hulewicz J., Studia wyższe młodzieży z zaboru rosyjskiego w uczelniach galicyjskich w l. 1905–1914, Zesz. Nauk. UJ, Historia, 1958 z. 3 s. 272; Junactwo, W. 1937; Krasuski J., Tajne szkolnictwo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945, Wyd. 2, W. 1971; Lato S., Ruch ludowy a Centrolew, W. 1965; Marciniak Z., Sprawa upowszechniania nauczania początkowego w Królestwie Polskim. Sierpień 1914 – sierpień 1917, Wr. 1962; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, W. 1980; tenże, Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915–1918, W. 1965; Pilch T., Władysław Radwan (1884–1963), „Przegl. Hist.-Oświat.” 1969 nr 1 s. 71–7 (fot.); Prace departamentów i biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, W. 1918 s. 80; Sutyła J., Uniwersytety ludowe II Rzeczypospolitej, „Rozpr. z Dziej. Oświaty” T. 21: 1978 s. 173, 179, 184; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; Wycech C., Z dziejów tajnej oświaty w latach okupacji 1939–1944, W. 1964; – Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego 1932 nr 5 s. 251; Dziennik Urzędowy Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1918 nr 7 s. 277, 1919 nr 3 s. 89, 1923 nr 2 s. 28, 1925 nr 18 s. 341, 1931 nr 2 s. 57, nr 8 s. 312; Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Kalendarzyk Historyczno-Polityczny m. stoł. Warszawy, W. 1916; toż, W. 1917; Pokłosie pracy oświatowej w latach 1880–1928 (Garść wspomnień), W. 1928; Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku, W. 1982; – „Roczn. Kursów dla Dorosłych” T. 2: 1920 s. 187; „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 2: 1960 s. 284, nr 3: 1961 s. 13, 16; „Świat” 1925 nr 6 s. 2 (fot.); „Zielony Sztandar” 1963 nr 55 s. 2; „Życie Warszawy” 1963 nr 156 s. 5, nr 157 s. 7; – AAN: Karty ewidencyjne pracowników urzędów centralnych, nr 1081; Arch. Min. Oświaty i Wychowania: Akta personalne nr 156/19; Paraf. Św. Mikołaja w Żarnowie: Akt urodzenia; – Relacja siostrzenicy Ewy Krauze (Zalesie Dolne) i materiały w jej posiadaniu.
Stanisław Konarski