Raczkowski Wincenty (1821–1911), dowódca w powstaniu styczniowym. Ur. 29 III we wsi Kluczyki pod Toruniem, był synem Jana i Marianny z Godziszewskich.

R. został oficerem wojsk pruskich; w r. 1848 przeszedł do służby wojskowej holsztyńskiej. W r. 1850 wyjechał do Brazylii, gdzie służył w wojsku. W lutym 1863 zjawił się ponownie w Poznańskiem, w orszaku dyktatora Ludwika Mierosławskiego. Legitymował się paszportem brazylijskim i podawał za kapitana brazylijskiej armii – jednakże w stanach służby armii Dom Pedra nazwisko jego nie figuruje. W oddziale Mierosławskiego, w czasie między bitwami pod Krzywosądzem i Nową Wsią pełnił funkcje oboźnego («gewaltygiera»), wywiązując się z nich wzorowo, nadzorując odwrót i ewakuację rannych oraz taborów, usiłując przeciwdziałać panice. Opuścił obóz wraz z Mierosławskim, ale pozostał w Poznańskiem, gdzie miał krewnych, właścicieli ziemskich. W maju sformował koło Radziejowa nowy oddział ok. 500 ludzi, nad którym objął dowództwo Edmund Callier. Bił się wraz z Callierem 1–10 VI pod Płowkami, Ignacewem i Kleczewem, gdzie również się odznaczył: «do ostatniej chwili bronił odwrotu i z zadziwiającym męstwem wytrzymywał ataki kawalerii i ogień kartaczny» („Wiad. z Pola Bitwy”). Rząd Narodowy (RN) 9 VI mianował go pułkownikiem. Lekko ranny pod Kleczewem, otrzymał «urlop tygodniowy do pogranicza poznańskiego», ale kuracja ta przeciągała się. Wydział Wojny RN oddał go pod komendę gen. Edmunda Taczanowskiego, gdzie się jednakże nie stawił. Rząd wrześniowy 14 IX mianował go naczelnikiem sił zbrojnych woj. płockiego, którego to stanowiska nie objął, natomiast w końcu t. m. został takimże naczelnikiem w woj. mazowieckim. Jego odezwy z końca października do obywateli woj. mazowieckiego żądały, «abyście wszyscy od 18–40 roku życia gotowi byli zaraz wstąpić w szeregi walczących». Ponoć też utrzymywał kontakt z Bartkiem Nowakiem, organizatorem pospolitego ruszenia na Kujawach. W apokryficznym pamiętniku Nowaka R. występuje jako «dzielny żołnierz zimnej krwi, znający się na swym rzemiośle dowódca», który jednak «uwiązł przy ciepłych wdówkach w Lubrańcu i Smulsku».

Dwukrotnie zatrzymywany przez «Moskwę» R. uratował się, ale też przeniósł się w Poznańskie, nie zostawiając zastępcy w terenie. Podwładnym sobie dowódcom zapowiadał bliskie wkroczenie zbrojne na Kujawy. W końcu grudnia Romuald Traugutt mianował go dowódcą samodzielnej komendy mazowieckiej, jako części składowej przyszłego IV korpusu. Stanowczo też domagał się odeń rychłego wkroczenia na Kujawy z oddziałami formowanymi w Poznańskiem. R. spędził zimę po dworach w Bydgoskiem, odwlekał wymarsz do marca 1864, składając winę opóźnienia na cywilne władze narodowe. W wyznaczonym do wymarszu dniu zastał na miejscu zbiórki pod Trzemesznem tylko 60 ludzi, których rozpuścił do domów, udaremniając tym samym przerzut do Królestwa innych poznańskich oddziałów. Broń zgromadzoną zabrali Prusacy. W dwóch raportach R. tłumaczył się przed Wydziałem Wojny z niewykonania rozkazów wkroczenia przygotowywanych oddziałów do Królestwa i zapowiadał dalszą pracę organizacyjną, ale Traugutt ostrym pismem z 30 III udzielił mu dymisji («Odgrywaliście tylko nędzną komedię przed obliczem mordowanej Ojczyzny»). Za sprawcę tego aktu potępienia poczytał R. komisarza Juliusza Łukaszewskiego; skłócony z nim na zabój, w maju 1864 opuścił Poznańskie. W czerwcu t. r. należał w Paryżu do «komisji zarządzającej menażami dla nowo przybyłych braci wychodźców polskich», lecz ta impreza rychło zawiesiła czynności dla braku funduszów. Afiliował się też R. do loży masońskiej «Mars et les arts». Na ogół trzymał się z dała od polityki emigracyjnej. Listem z 28 I 1866 prostował w „Głosie Wolnym” mylnie przedstawiane w prasie okoliczności aresztowania w Lądzie kapucyna Maksyma Tarejwy. Resztę życia spędził w Paryżu, pracował m. in. «w biurach Agencji Havasa, w dziale ogłoszeń dla spraw polskich». Zmarł 4 VI 1911 w Paryżu, pochowany został na cmentarzu w Courbevoie.

W małżeństwie z E. d’Auzat R. miał syna Zygmunta, ktory po ukończeniu Szkoły Górniczej w Paryżu pracował w laboratorium chemicznym Collège de France; w r. 1897 był chemikiem m. Paryża.

Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 3 vol. 2, 3; – Djakov V. A., Spisok rukovodjaščich dejatelej vosstanija 1863–1864 gg., w: Russko-pol’ske revoljucionnye svjazi 60ch godov i vosstanie 1863 g., Moskva 1962; Hass L., Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wr. 1982; Kozłowski E., Od Węgrowa do Opatowa 3. II. 1863 – 21. II. 1864, W. 1962 (fot.); Myśliborski-Wołowski S., Rejencja bydgoska a powstanie styczniowe, W. 1975; tenże, Udział Prus Zachodnich w powstaniu styczniowym, W. 1968; Przyborowski W., Dzieje 1863 roku…, Kr. 1897 I 401–2; Ratajczyk L., Polska wojna partyzancka 1863–1864 r., W. 1966; Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, W. 1967; Zabór pruski w powstaniu styczniowym, Wr. 1968; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913 s. 205; Żychowski M., Ludwik Mierosławski 1814–1878, Wr. 1963; – Callier E., Trzy ustępy z powstania polskiego 1863–1804, P. 1868 s. 37–47, 69, 76, 121; Chądzyński Z., Wspomnienia powstańca z lat 1861–1863, W. 1963; [Daniłowski W.], Władysława Daniłowskiego notatki do pamiętników, Kr. 1908; Dokumenty terenowych władz cywilnych powstania styczniowego, Wr. 1986; Guttry A., Pan Ludwik Mierosławski jego dzieła i działania, Liège 1870 s. 150–1; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw. 1923 I; Łukaszewski J., Pamiętnik z lat 1862–1864; W. 1973; [Mierosławski L.], Pamiętnik Mierosławskiego (1861–1863), W. 1924; Miller I. S., Z papierów Józefa Kajetana Janowskiego, „Przegl. Hist.” T. 66: 1975 s. 253, 254, 257, 260, 261, 269, T. 67: 1976 s. 431–3; [Petyon E.], Wyjątek z pamiętnika Eustachego Petyona w odpowiedzi…, Paryż 1868 s. 13, 20, 22–3, 27–32, 35–9; Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty. Dokumenty Centralnego Komitetu Narodowego i Rządu Narodowego 1862–1864, Wr. 1968; toż, Dokumenty terenowych władz wojskowych powstania styczniowego 1863–1864, Wr. 1976; toż, Dokumenty Wydziału Wojny Rządu Narodowego 1863–1864, Wr. 1973; toż, Prasa tajna 1861–1864, Wr. 1966 I; Proces R. Traugutta, I, II cz. 2., W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego, Lw. 1903 s. 125–6, 216, 220; Wspomnienia chłopów powstańców 1863 r., Kr. 1983; Żychliński L., Pamiętniki byłego dowódcy dzieci warszawskich…, P. 1885 s. 153–61; – „Bulletin Polonais” 1911 nr 275 s. 180; „Głos Wolny” (Londyn) 1866 s. 178, 189, 386, 719; „Kur. Warsz.” 1911 nr 181 s. 4 (nekrolog); „Ojczyzna” 1864 nr z 9 XI; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: AP Podgórz 325 (metryka chrztu); Arch. Państw. w P.: Polizei-Präsidium II A 528; B. Jag.: rkp. 4496; B. Kórn.: rkp. 7395, 7408, 7409; B. Ossol.: rkp. 7815; B. PAN w Kr.: rkp. 2330; – Informacje Janusza Pezdy z Kr. na podstawie: B. Czart.: sygn. Ew. 1456a.

Stefan Kieniewicz