Rutkiewicz Wincenty Jan, pseud.: Bolek, Generał, Leon, Lutkiewicz, Moskwa, Wicek (1906–1945), działacz komunistyczny. Ur. 17 IX w Sosnowcu, był synem Jana (zob.) i Jadwigi z Bartoldów (zob.).
W Kijowie, dokąd z wybuchem wojny w r. 1914 ewakuowała się rodzina Rutkiewiczów, rozpoczął R. naukę w szkole polskiej utworzonej przez Polską Macierz Szkolną. Po powrocie do Warszawy od r. 1919 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. A. Mickiewicza. Należał do czynniejszych działaczy szkolnego Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, propagując w nim idee socjalistyczne. W szkole miał wiele trudności, gdyż domagał się uznania swej ateistycznej postawy, zaś za udział w demonstracji 1-majowej na krótko przed maturą groziło mu wydalenie. Uzdolniony do przedmiotów ścisłych (a także plastycznie), wstąpił w r. 1925 na Wydz. Elektryczny Politechn. Warsz. Stał się jednym z przywódców lewego skrzydła politechnicznego Koła Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS). Wespół m. in. z Romualdem Gadomskim organizował w r. 1927 wystąpienie prokomunistycznej grupy z ZNMS i po jej połączeniu z ZNMS «Życie» – utworzenie Organizacji Młodzieży Socjalistycznej «Życie». Pod koniec 1925 r. wprowadzony został przez Mieczysława Wągrowskiego do Komunistycznej Partii Polski (KPP) i ta działalność pochłonęła go do tego stopnia, że zrezygnował ze studiów.
Z polecenia kierownictwa KPP w końcu 1926 r. działał w legalnej Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy (PPS-Lewicy) jako członek Komitetu Okręgowego w Warszawie i egzekutywy Okręgu Warszawa Podmiejska. W okresie walk frakcyjnych w KPP popierał stanowisko ultralewicowej «mniejszości». Powołany do służby wojskowej (1928–9), współpracował z Wydz. Wojskowym KPP. Następnie znów powrócił do działalności w PPS-Lewicy. Z ramienia Komitetu Centralnego (KC) oraz Centralnego Komitetu Wyborczego PPS-Lewicy uczestniczył w r. 1930 w wiecach przedwyborczych m. in. w Płocku, Koninie, wyjeżdżał też do woj. krakowskiego i rzeszowskiego. We wrześniu t. r. skierowany został z ramienia KC PPS-Lewicy do Lublina jako funkcjonariusz na okręg lubelski (okręgowiec). Spotykał się z oporami ze strony miejscowych działaczy PPS-Lewicy, zwłaszcza przy wysuwaniu kandydatur na posłów do Sejmu. Pod pseud. Lutkiewicz reprezentował okręg lubelski na II Zjeździe PPS-Lewicy w Łodzi, przedstawił wówczas sytuację oraz stan organizacji na tamtejszym terenie. Wybrany został do KC PPS-Lewicy, ale drugiego dnia obrad (2 II 1931) aresztowano go razem ze wszystkimi uczestnikami. Po kilkumiesięcznym pobycie w więzieniu łódzkim, w wyniku starań rodziny uzyskał zwolnienie za kaucją.
R. zgłosił się zaraz do kierownictwa KPP, które skierowało go w czerwcu 1932 do Moskwy, na roczny kurs Szkoły Wojskowo-Politycznej Sekcji Polskiej Międzynarodówki Komunistycznej. Decyzją Sekretariatu Krajowego KC KPP przydzielony do dyspozycji Centralnego Wydz. Wojskowego, był potem kierownikiem Obwodu Wojskowego m. in. w Poznaniu. Formalnie tzw. Wojskówka miała zajmować się agitacją rewolucyjną wśród żołnierzy, w praktyce była to praca na rzecz wywiadu radzieckiego, chociaż zapewne inaczej oceniał swe zadania «prawdziwy… wierzący komunista», jakim – wedle opinii ideowych przyjaciół – był R. Oddelegowany po pewnym czasie do Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), pełnił funkcję okręgowca, angażując w szerokim zakresie do pomocy swego brata Jana, lekarza. Po rozwiązaniu KPP w r. 1938, pracował jako kreślarz-technik w biurze budowlanym sympatyzujących z lewicą Szymona i Heleny Syrkusów, następnie objął stanowisko kierownika Biura Elektrycznego w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym na Żoliborzu w Warszawie.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. służył R. w baonie łączności 18 dyw. piechoty. Wzięty do niewoli w czasie walk pod Łomżą, przebywał w Stalagu 1a Stablack w Prusach Wschodnich. Dzięki zabiegom brata Jana, jako rzekomo chory na gruźlicę, został latem 1942 przeniesiony do szpitala, skąd w sierpniu zbiegł i wrócił do Warszawy. Wkrótce potem nawiązał kontakty z konspiracją i przystąpił do działalności w Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Gwardii Ludowej (GL). Kierownictwo partii powierzyło mu zadanie oficera wywiadu przy Sztabie Głównym GL. Współpracował też przy obsłudze radiostacji KC PPR z przybyłą z ZSRR w tzw. Pierwszej Grupie Inicjatywnej PPR Marią Kamieniecką, która od r. 1938 była faktycznie jego żoną (dopiero jednak w r. 1943 dla zaopatrzenia jej w zapewniające bezpieczeństwo dokumenty zawarli na polecenie KC ślub w kościele Zbawiciela). W czasie szerokiej akcji aresztowań wśród działaczy lewicy, R. został 22 VII 1943 ujęty przez gestapo i uwięziony na Pawiaku. Stąd w transporcie więźniów 11 IX t. r. wywieziono go do Oświęcimia. Wespół z Alfredem Fiderkiewiczem i Zygmuntem Balickim uczestniczył tam w międzynarodowej organizacji ruchu oporu. W sierpniu 1944 przeniesiono go do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, gdzie zginął 10 IV 1945 w czasie bombardowania. Symboliczny grób R-a znajduje się na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie oraz tablica na grobie rodziców w Kielcach.
We wrześniu 1943 aresztowana została również żona R-a; na Pawiaku 16 II 1944 urodziła bliźnięta: Jana Wincentego (później architekt) i Małgorzatę.
Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; PPS-Lewica. Materiały źródłowe, W. 1963; Rutkiewicz M., Granica istnienia, W. 1966; Wincenty Jan Rutkiewicz ps. „Wicek”. Wspomnienia towarzyszy walki i przyjaciół, W. 1978 (fot., bibliogr.); – AAN: VI Oddział (Arch. Lewicy Pol.) teczka osobowa. W. R. nr 5075, Urząd Woj. Lubelski sygn. 270/IV-11 k. 26, 33–35, sygn. 270/V-18 k. 123, sygn. 279/V-30 k. 200; – Mater. Red. PSB (życiorys R-a, nadesłany przez brata Jana).
Alicja Pacholczykowa