Koler Wacław z Jeleniej Góry z humanistycznym przydomkiem Anthraceus (zm. 1546), lekarz, humanista, jeden z pierwszych hebraistów krakowskich XVI w. Ur. we wsi Steinseifen (dziś Ściegny) koło Jeleniej Góry (stąd często nazywamy w źródłach Venceslaus de Hirschberg), był synem Jana, gospodarującego na roli. Spośród jego rodzeństwa znamy brata Kaspra (który odziedziczył majątek ojcowski) oraz siostrę Barbarę Naygenfynd. Studia w Akademii Krakowskiej rozpoczął w półr. zim. 1498 r., kształcąc się m. in. w greczyźnie, prawdopodobnie pod kierunkiem promotorów studiów hellenistycznych w Krakowie Jana Silviusa Siculusa i Konstantego Clarettiego. Uzyskawszy w r. 1501 bakalaureat, a w r. 1507 mistrzostwo sztuk wyzwolonych, podjął na krótko w półr. zim. 1507/8 wykłady na Wydziale Filozoficznym jako bezpłatny docent-extraneus. Zarówno w pierwszej z tych prelekcji, jak i wznowionym po dłuższej przerwie wykładzie (1513) zamanifestował swe sympatie humanistyczne, komentując głównie utwory klasyków łacińskich. Być może wkrótce po promocji rozpoczął studia lekarskie i uzyskał w nie znanym bliżej czasie stopień bakałarza medycyny. Ok. r. 1513 objął seniorat Bursy Węgierskiej i tutaj zapewne, w jednym z najbardziej ruchliwych ośrodków życia umysłowego XVI-wiecznego Krakowa, udzielał prywatnie lekcji języka greckiego młodym humanistom krakowskim, wśród nich Jerzemu Libanowi z Legnicy i Janowi Antoninowi z Koszyc, którzy w swych późniejszych utworach („Cebetis Tabula”, „Paraclesis”, wstępie do Theriobulia Dubrawiusa) sławić go będą jako swego mistrza. Mimo braku stopnia doktorskiego zyskał K. z czasem sławę popularnego i cenionego lekarza, zaliczając do swoich pacjentów m. in. Rudolfa Agricolę, którego leczył dwukrotnie: w l. 1519 i 1521. Jak wspomina w testamencie, kilka lat swego życia spędził K. w Koszycach, które wraz z innymi miastami spiskimi przyciągały w tym okresie liczne zastępy humanistów krakowskich (W. Eck, L. Coxe, J. Antoninus i in.).

Data powrotu K-a do Krakowa nie jest znana. Prawo miejskie otrzymał wprawdzie w r. 1526 – bezpłatnie, «w uznaniu szczególnych zasług», ale osiedlił się tu na stałe przypuszczalnie wcześniej, być może wykładając nawet przelotnie na Wydziale Medycznym dziełko Idziego z Corbeil „De urinarum iudiciis”, wydane następnie w r. 1525 przez Macieja Pyrsera. W krakowskich kołach humanistycznych zasłynął wkrótce pod zgrecyzowanym przydomkiem Anthraceus, przede wszystkim jako «homo trilinguis», biegły znawca greczyzny i jeden z pierwszych na gruncie polskim hebraistów, podziwiany również za swą wiedzę i uczoność w naukach przyrodniczych. Opinię tę zgodnie podzielają autorzy dedykujący mu utwory, m. in. Leonard Coxe, który w r. 1518 nazwał go «nie tylko waszego miasta [scil. Krakowa], ale i całego Śląska ozdobą». Typowy reprezentant mieszczańskiej inteligencji zawodowej pierwszej połowy XVI w., odegrał K. poważną rolę w ruchu umysłowym Krakowa, skupionym w kręgu mecenatu Jana Bonera i Josta Ludwika Decjusza. Do grona jego przyjaciół należeli czołowi przedstawiciele krakowskiego świata literackiego i naukowego tego okresu, erazmiańczycy, przeważnie pochodzenia śląskiego, Marcin Dobergast, Jerzy Liban, Maciej Pyrser, Maciej Franconius, Jan Baptysta z Nowej Soli, bliskie więzy łączyły go również z R. Agricolą, Janem Antoninem z Koszyc, Janem Libenaw i in.

Osiedliwszy się na stałe w Krakowie, ożenił się przed r. 1533 z Katarzyną, wdową po Sebastianie Becku, dzięki czemu wszedł w koligacje rodzinne z zamożnym patrycjatem miejskim. Do końca życia utrzymywał jednak zażyłe stosunki z rodzinnym Śląskiem, gdzie m. in. w Legnicy i Nysie posiadał krewnych. Nie pozostawiwszy, jak wielu współczesnych lekarzy-humanistów, dorobku naukowego, zmarł w listopadzie 1546 r., ustanawiając w testamencie liczne legaty na rzecz kościołów i szpitali krakowskich oraz krewnych i znajomych w Krakowie, na Śląsku i Spiszu. Interesującym świadectwem wysokiej kultury i wszechstronnych zainteresowań K-a były jego bogate zbiory złożone z cennej kolekcji numizmatycznej oraz dużego księgozbioru (ok. 90 tomów), w którym, obok dzieł treści lekarskiej i literatury klasycznej, szczególną uwagę zwracały podręczniki języka greckiego i hebrajskiego.

Estreicher; – Barycz H., Alma Mater Jagellonica, Kr. 1958 s. 106; tenże, Dzieje nauki w Polsce w dobie odrodzenia, W. 1957 s. 48, 128; tenże, Historia UJ, s. 86–8 i passim; Bauch G., Deutsche Scholaren in Krakau, in der Zeit der Renaissance, Breslau 1901 s. 55; Czerniatowicz J., Początki grecystyki i walka o język grecki w Polsce doby odrodzenia, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, Ser. A, W. 1959 z. 3 s. 31; Gansiniec R., Wkład czołowych przedstawicieli ziemi śląskiej w kształtowanie się myśli poznawczej polskiego odrodzenia, w: Odrodzenie w Polsce, T. 2 cz. 1, W. 1956 s. 173; Kovacs E., Uniwersytet Krakowski a kultura węgierska, Wr. 1956 s. 37–8; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich do końca XVI w., Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1910 XII 131–2; Morawski K., Czasy Zygmuntowskie na tle prądów odrodzenia. W. 1922 s. 8–9, 12–3; tenże, Historia UJ, II 253; Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965 s. 50; Ptaśnik J., Bonerowie, „Roczn. Krak.” T. 7: 1905 s. 102–4, 125–9 (przedruk testamentu); Voise W., Udział Ślązaków z Jeleniej Góry i jej okolic w życiu kulturalnym polskiego odrodzenia, „Wiedza i Życie” 1953 s. 179–83; – Krakowskie księgozbiory lekarskie XVI w., Wyd. J. Lachs, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1910 XII 340; Materiały do historii drukarstwa i księgarstwa w Polsce, Wyd. A. Benis, tamże, Kr. 1892 VII 207–10.

Leszek Hajdukiewicz