Rostworowski Stefan Marian, pseud. Ignacy (1907–1981), ekonomista zawodowo związany z leśnictwem, handlem i przetwórstwem drzewnym, działacz organizacji «Wolność i Niezawisłość», historyk i archiwista Związku Rodziny Rostworowskich. Ur. 3 V w Krakowie, był synem Karola Pawła (zob.) i Teresy z Fudakowskich, bratem Tomasza (zob.) i Jerzego (zob.).
W dzieciństwie przebywał R. z matką i rodzeństwem w Szwajcarii (1911–14), w czasie pierwszej wojny światowej w Kijowie, od r. 1918 w Lublinie, gdzie uczył się w Prywatnym Męskim Gimnazjum im. Stefana Batorego. Działał wówczas w harcerstwie, był drużynowym, potem członkiem Komendy Chorągwi Lubelskiej. Po zdaniu matury (1926) odbył studia ekonomiczne w Wyższej Szkole Handlowej w Antwerpii ukończone dyplomem w r. 1930. Przeszedł następnie kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim (1930–31) i po odbyciu służby w 2 DAK w Dubnie otrzymał w r. 1932 stopień podporucznika (w r. 1936 awansował na porucznika rezerwy). W l. 1932–7 pracował w Polskiej Agencji Eksportu Drzewnego «Paged», kolejno w Gdyni, Łucku i Katowicach. W czerwcu 1938 objął stanowisko zastępcy dyrektora generalnego przedsiębiorstw spółek akcyjnych «Agahell» i «Olza» (opartych o kapitał żydowsko-belgijski) na Polesiu, posiadającego ponad 100 tys. ha obszarów leśnych («Agahell») i prowadzących fabrykę dykty w Mikaszewiczach («Olza»). Mieszkał wówczas w Mikaszewiczach (pow. Łuniniec).
Powołany 1 IX 1939 do wojska został R. dowódcą batalionu «A» Ośrodka Zapasowego Artylerii Konnej nr 2 w Zamościu. Skierowany wraz z Ośrodkiem do Włodzimierza Wołyńskiego, potem do Stochodu nad Styrem, oddział R-ego wycofał się przed Armią Czerwoną do Biłgoraja, gdzie 1 X został rozformowany. Zrazu podjął R. pracę w administracji majątku Adama Łosia w Adamowie pod Krasnobrodem, od lipca 1940 był nadleśniczym Ordynacji Zamojskiej w Józefowie koło Biłgoraja. Dn. 18 V 1942 został aresztowany pod zarzutem «szkodzenia wojennej gospodarce niemieckiej w dziedzinie drzewnictwa». Więziony w Biłgoraju, po przebyciu tyfusu plamistego został 17 XI t. r. zwolniony (swoje wspomnienia pt. Więzienie w Biłgoraju opublikował w t. III „Wydawnictwa materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944”, Zamość 1946, i osobna odbitka). Po wyjściu z więzienia pracował w administracji Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu. Działał w tym czasie w Radzie Głównej Opiekuńczej i utrzymywał kontakty z Inspektoratem Rejonowym Armii Krajowej «Zamość». Od kwietnia 1944 pracował w firmie dostaw cementu Walter-Cronecka w Krakowie.
W r. 1945 wstąpił R. do organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN). W sierpniu 1946 p. o. prezesa Zarządu Głównego WiN płk Franciszek Niepokólczycki wysłał ppłka Józefa Maciołka i R-ego do Londynu, dokąd dotarli 1 IX. Emisariusze mieli «nawiązać łączność z legalnymi władzami Rzeczypospolitej», przedstawić im sytuację w kraju i starać się o środki finansowe dla WiN-u, a po wypełnieniu swej misji powrócić do Polski. W prowadzonych w Londynie rozmowach starali się uzyskać pomoc od rządu na emigracji i równocześnie zachować odeń niezależność; od początku rozmowy te były nacechowane z obu stron krytyczną rezerwą. Po aresztowaniu Niepokólczyckiego (22 X 1946) jego następca Łukasz Ciepliński postanowił, że emisariusze pozostaną za granicą i utworzą Delegaturę WiN w składzie: Maciołek (szef), Kazimierz Rolewicz (zastępca), Józef Bokszczanin i R. (pseud. Ignacy). Z czasem ów czteroosobowy skład Delegatury znacznie się rozszerzył. Łącznikiem Delegatury z wywiadem brytyjskim został brat R-ego Jerzy (pseud. Franciszek), w czasie wojny major w angielskiej służbie. Od grudnia 1946 przebywał K. w Brukseli, gdzie jego głównym zadaniem było organizowanie przerzutu do krajowej centrali WiN-u pieniędzy uzyskiwanych z angielskich i emigracyjnych źródeł. Zaangażował też środki finansowe w akcję «AW» (Agencja Wydawnicza), mająca na celu zorganizowanie podległego K. Rolewiczowi (przebywającemu w Paryżu) ośrodka wydawniczego oddziałującego na kraj. W Brukseli miał R. kontakty z dyplomatami belgijskimi i holenderskimi. We wrześniu 1947 był w Londynie i nowemu premierowi Tadeuszowi Bór-Komorowskiemu przedłożył memoriał z sugestią, iż nie uznany przez aliantów rząd powinien ograniczyć się do funkcji symboliczno-reprezentacyjnych i opieki nad uchodźcami, zaś działalność polityczną w kraju i na terenie międzynarodowym przejęłyby niezależne komitety. W Brukseli pisał raporty i memoriały. W rozwiniętych «Tezach Ignacego» (z 10 I 1948) wyłożył pogląd, że mocarstwa nie liczą się z czynnikami emigracyjnymi, które nie mają wpływów i nie rozumieją sytuacji w kraju. Równocześnie (26 I) Jerzy Rostworowski zrezygnował z funkcji łącznika. W tym czasie stosunki R-ego z Maciołkiem były już napięte (m. in. na tle akcji «AW»). W lecie 1948 (kolejny Zarząd WiN-u był już wówczas spenetrowany przez Urząd Bezpieczeństwa) odbył się w Polsce proces «Janki», głównego łącznika R-ego na kraj. W warunkach konfliktu z Maciołkiem R. w październiku 1949 ostatecznie rozstał się z Delegaturą WiN-u.
W r. 1949 osiadł R. we Francji. Zrazu pracował w firmie drzewnej w Paryżu, od r. 1958 mieszkając w Reims, administrował lasami położonymi w Belgii. Był członkiem Compagnie Nationale des ingénieurs et experts forestiers. W r. 1973 przeniósł się do Boiscommun (dép. Loiret), gdzie jego żona prowadziła gabinet lekarski. We Francji sporo publikował w piśmie „Horyzonty”. Obok rozważań na temat ekonomii rolnej (1958 z. 25, 1959 z. 41) i serii artykułów o sieci dróg – Arterie Polski – (1959 z. 43, 1960 z. 45, 46 i 53) ogłosił tu: Akcja AK na Zamojszczyżnie (1957 z. 17) i Denikin a sprawa polska (1960 z. 50–51). Sporadycznie publikował też w londyńskich „Wiadomościach” (1959, 1960) i „Tekach Historycznych” (1959). Pisał wiele i na różne tematy, większość jego pism nie doczekała się druku. Od r. 1953 był kawalerem maltańskim.
Wielką pasją życiową R-ego była historia rodziny. W r. 1929 wszedł do zarządu Związku Rodziny Rostworowskich (utworzonego w r. 1922) jako jego «historyk i archiwista». Zamierzał napisać obszerną monografię rodziny, do końca życia zbierał do niej materiały. Zamiłowaniu nie towarzyszyło jednak fachowe opanowanie warsztatu historyka, a pobyt na emigracji oderwał R-ego od archiwalnych i bibliotecznych zasobów krajowych. Poza luźnymi materiałami pozostawił trzy opracowania o różnej wartości, do których sięgali autorzy PSB. Szkic historyczno-genealogiczny rodu z Rostworowa hr. Rostworowskich herbu Nałęcz nosi datę «Gdynia 1933» i obejmuje 61 s. maszynopisu. Ów Szkic został rozesłany członkom rodziny. Jest to najwartościowsze z opracowań R-ego. Dla czasów średniowiecza korzystał on z kwerend i konsultacji dra Feliksa Podhoreckiego, kustosza Państwowego Archiwum w Poznaniu, a dla XVII i XVIII w. rozporządzał bardzo zasobnym archiwum rodzinnym, które w r. 1930 odnalazł w zakrystii kościoła w Kłoczowie (Kłoczewie). «Archiwum Kłoczowskie», zdeponowane w Bibliotece Ordynacji Krasińskich, uległo w czasie wojny zniszczeniu. Zawarte w Szkicu cytaty i informacje stały się więc często niezastąpionym źródłem dla majątkowych i rodzinnych spraw pięciu pokoleń (ostatnim, liczonym przez R-ego jako XIII-te, jest tu pokolenie Antoniego Jana i Franciszka Jana), aczkolwiek z tego źródła należy korzystać krytycznie. Zwłaszcza w odniesieniu do «pozaarchiwalnych» legend heraldyczno-rodzinnych, dotyczących udziału Rostworowskich w życiu publicznym. Z «Archiwum Kłoczowskiego» wydał R. drukiem interesujące «regestry sprawunków» załatwianych w Gdańsku dla Jacka Rostworowskiego w l. 1747–57 („Co szlachcic polski w XVIII wieku kupował w Gdańsku”, „Roczn. Gdań.” T. 7–8: 1933–4).
Z pominięciem dwóch pokoleń z przełomu XVIII i XIX w. opracował R. Szkice do monografii rodu z Rostworowa Rostworowskich herbu Nałęcz II, tom IV – Szkice życiorysów Rostworowskich pokolenia X-go 1811–1907, Kr. 1946 (73 s. mszp.); do tego pokolenia należą: Janusz (zob.), Jan, powstaniec 1863 r., oraz rodzice postaci z przełomu XIX i XX w. Tutaj rodzinne wspomnienia i anegdoty przeważają nad archiwaliami (z wyjątkiem danych odnoszących się do Romana, dziadka R-ego), nieścisłości wiele, weryfikacja trudna.
Wreszcie w r. 1959 opublikował R. we Francji jako maszynopis powielony Genealogię rodu Rostworowskich herbu Nałęcz II-do, którą rozesłał członkom rodziny, genealogom i większym bibliotekom publicznym (także w streszczeniu francuskim i niemieckim). To zwięzłe opracowanie (30 s., egz. w Mater. Red. PSB) stanowi niezastąpiony informator odnośnie do nowszych pokoleń, choć i tutaj trafiają się nieścisłości. Całość jest obciążona upodobaniem do pozornie dokładnych dat i miejsc urodzin, ślubów i zgonów (które często nie sprawdzają się), mnożeniem piastowanych urzędów i posiadanych majątków (wymienianiem tak różnych i zmiennych w Polsce posesji jako dziedziczne i równoczesne), podtrzymywaniem legendy o hrabiowskim tytule rodziny. W ślad za Genealogią rozsyłał R. członkom rodziny kroniki zgonów, ślubów i urodzin za l. 1958–76 starannie rejestrujące stan rozproszonej po świecie rodziny, utrzymującej się na poziomie ok. 100 osób.
W wykończonej postaci pozostawił R. jeszcze najpóźniej napisane ponowne opracowanie wczesnych pokoleń rodziny, nie będących przedmiotem zainteresowań PSB; na marginesie tego opracowania ogłosił szkic Imć Pan Wawrzyniec (londyńskie „Wiadomości” 1960 nr 751). Po raz pierwszy przyjechał R. do Polski w r. 1975 na pogrzeb swego brata Tomasza. Zmarł w Boiscommun 1 III 1981.
W małżeństwie (ślub 30 XII 1950 w Pailhe – Belgia) z Marią Elżbietą z Światopełków Czetwertyńskich, wnuczką Włodzimierza (zob.), 1. v. Zantarową, lekarką, był R. bezpotomny. Opiekował się dwojgiem pasierbów.
Pozostałe po R-m archiwalia, teksty autorskie i materiały rodzinne przejął i przywiózł do Polski jego stryjeczny bratanek Stanisław Jan Rostworowski. W tym archiwum znajduje się m. in. obfita dokumentacja dotycząca działalności «Ignacego» w WiN-ie, całość historyczno-genealogicznych opracowań R-ego i jego pisma wspomnieniowo-pamiętnikarskie. Niektóre fragmenty tej spuścizny zostały wydane staraniem i w opracowaniu S. J. Rostworowskiego (tytuły pochodzą od wydawcy): okupacyjne wspomnienia W lasach nadleśnictwa Józefów („Tyg. Zamojski” 1984 nr 44, 45, 46 , 50), Witos i książę Piotr („Ład” 1984 nr 34), Wspomnienie o profesorze Juliuszu Kleinerze („Tyg. Pol.” 1986 nr 35), Familianci: Glogerówna z Dobrochów, Sadystka czyli dramat w Kurowie, Dobroczyńca („Kontakty” 1987 nr 46, 47, 48; są to fragmenty ze Szkiców do monografii rodu…).
Fot. w Mater. Red. PSB; – Bekier E., Ojciec Tomasz Rostworowski S. J., w: Chrześcijanie, W. 1986 XVII 152–4; Kluz S., W potrzasku dziejowym. WiN na szlaku AK, Londyn 1978; Prywatne Męskie Gimnazjum im. Stefana Batorego („Szkoła Lubelska”) w XXX-lecie, L. 1936 s. 86–7, 102; – Obszerny życiorys R-ego pióra S. J. Rostworowskiego w Mater. Red. PSB.
Red.