Podoleński Stanisław Tadeusz, krypt.: P., ks. P., S.P., ks. S.P. (1887–1945), jezuita, pisarz etyczno-społeczny. Ur. 2 XII w Bihać w Bośni, był synem Jana, urzędnika państwowego, i Zofii Bronisławy z Wagnerów. Od r. 1897 uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, gdzie maturę zdał w maju 1905. Dn. 2 IX 1905 wstąpił do zakonu jezuitów i nowicjat odbył w Starej Wsi koło Brzozowa (1905–7). Studia filozoficzne ukończył na wydziale zakonnym w Nowym Sączu (1907–9), a następnie uczył w Gimnazjum Jezuitów w Chyrowie języka łacińskiego, polskiego i niemieckiego oraz historii naturalnej (1909–12). Teologię studiował na wydziale zakonnym w Krakowie i Dziedzicach (1912–16); święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie 11 IV 1915. W r. akad. 1916/17 studiował na Wydziale Filozoficznym UJ, a następnie duchowość jezuicką, tzw. trzecią probację, w Starej Wsi (1917–18).

Od r. 1918 P. należał w Krakowie do grupy pisarzy jezuickich i współpracowników „Przeglądu Powszechnego”. W piśmie redagował dział etyki indywidualnej, pedagogiczny i medyczny. Był ponadto cenzorem książek religijnych, prefektem szkoły powszechnej i gimnazjum żeńskiego, prowadził opiekę duszpasterską w Szpitalu Św. Ludwika (1918–39). Czynnie współpracował też na terenie Krakowa w zakresie opieki społecznej nad rodziną, wygłaszał rekolekcje w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich oraz brał udział w konferencjach i spotkaniach na tematy społeczno-etyczne. W l. 1911–39 opublikował 13 książek i broszur, ok. 200 artykułów w czasopismach: „Przegląd Powszechny”, „Ateneum Kapłańskie”, „Sodalis Marianus”, „Wiara i Życie”, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy”, i ok. 200 recenzji z zakresu spraw etyczno-społecznych, małżeństwa, rodziny, szkoły i państwa. Ukazały się m. in. Podręcznik pedagogiczny. Wskazówki dla rodziców i wychowawców (Kr. 1921, 1930), Rozwód a zdrowie narodu. Studium moralno-społeczne (Kr. 1926), O życie nienarodzonych (Kr. 1933), U progu. Książka dla młodych (Kr. 1938, 1948), Na przełomie życia. Rozważania dla dorastających panienek (Kr. 1948). W publikacjach swoich P. stał na stanowisku nauki katolickiej w sprawach małżeństwa (nierozerwalności, równouprawnienia małżonków, zabezpieczenia prawnego ze strony państwa), rodziny (niedopuszczalności przerywania ciąży, zapobieżenia wielkiej śmiertelności dzieci, opieki nad sierotami, opieki państwa nad rodzinami robotniczymi), szkoły (bronił szkolnictwa wyznaniowego, krytykował brak szkół, ukazywał ciężkie położenie nauczycieli, popierał szkolnictwo mniejszości narodowych, organizacje nauczycieli i młodzieży, podkreślał wagę sportu), państwa (konieczność zgodności prawa państwowego z prawem naturalnym, konieczność opieki nad rodziną, szkołą i kombatantami, obowiązek zapewnienia pracy i docenianie roli związków zawodowych). W przedstawianiu tych zagadnień posługiwał się metodą socjologicznych badań i porównań. Niektóre wypowiedzi P-ego, m. in. dotyczące Polskiego Związku Nauczycieli Szkół Powszechnych, wywoływały długie i zażarte dyskusje (1925–7), m. in. na łamach prasy i na konferencjach nauczycielskich. Natomiast jeden z jego artykułów, napisany już po powstaniu w r. 1930 Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), pt. Ferment w Związku Nauczycielstwa Polskiego („Przegl. Powsz.” T. 195: 1932), mógł być rozumiany jako zaproszenie przywódców ZNP do współpracy z duchowieństwem pod warunkiem uwzględnienia postulatów religijno-moralnych.

Aresztowany wraz z 24 jezuitami kolegium krakowskiego 10 XI 1939, P. przebywał do 3 II 1940 w więzieniu na Montelupich, następnie w obozie pracy w Wiśniczu (do 20 VI 1940), w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu (do 10 XII 1940, nr 930) i w Dachau (nr 22188). Wątły i słabowity, przetrwał wszystkie trudy obozowe, aż dopiero, pracując przy cerowaniu, ukłuciem igłą spowodował zakażenie i zmarł w szpitalu obozowym w Dachau 13 I 1945.

Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, s. 581; – Czuma I., Problemy społeczno-gospodarcze, „Przegl. Powsz.” R. 50: 1933 t. 200 s. 391–2; Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, W. 1977–81 z. 1 s. 238, 313, z. 3, 5; Pachucki J., O tych, co tragicznie odeszli, „Kalendarz Serca Jezusowego na r. 1947”, Kr. 1947 s. 85; Rutowska M., Serwański E., Straty wśród pisarzy polskich (literatów, publicystów, dziennikarzy i redaktorów) w czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej 1939–1945, W. 1980; Smoleński S., Teologia moralna XX wieku, w: Dzieje teologii katol. III cz. 1 s. 265, 271, 287; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego, W. 1957; Szołdrski W., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945, „Sacrum Poloniae Millenium” T. 11: 1965; Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1872–1972, Kr. 1972 s. 76, 170, 185, 211, 448 (bibliogr. podmiotowa, indeks, fot.); – Kozłowiecki A., Ucisk i strapienie, Kr. 1967 (fot.); – „Nasze Wiad.” T. 6: 1921 – T. 11: 1938 (m. in. wykazy prac duszpasterskich P-ego); Arch. Prow. Mpol. T. J. w Kr.: Katalogi prowincji galicyjskiej (1900–1918), polskiej (1919–1926), małopolskiej (1927–1946), rkp. 1177, 1765, 1927, 2022, 2436 (dokumenty, kwestionariusze osobowe), rkp. 1147 V, 1375 III, 1424, 1427, 1508 I, II, 1916 (korespondencja), rkp. 2268 (rec. książek P-ego), rkp. 1913, 1916, 3171 (obozy), tamże liczne fot.: Arch. UJ: WF II 367, 368.

Ludwik Grzebień