Rutkowski Stanisław (1892–1979), pedagog i działacz społeczny. Ur. 21 VIII we Lwowie, był synem Juliusza (zm. 1902), urzędnika kolejowego, i Salomei ze Słotwińskich (zm. przy ur. syna). Wcześnie osierocony, wychowywał się u wuja Józefa Słotwińskiego, polonisty, dyrektora gimnazjum w Jaśle.
W l. 1903–11 uczył się R. w gimnazjum w Jaśle. Po zdaniu matury rozpoczął studia polonistyczne na Uniw. Lwow. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wyjechał we wrześniu 1914 ze Lwowa do Wiednia, gdzie kontynuował IV rok studiów. W r. 1915 został powołany do armii austro-węgierskiej; w stopniu sierżanta pełnił funkcję kierownika kancelarii w obozie dla internowanych Serbów w Górnej Austrii. Późną jesienią 1918 wstąpił do WP, ale wkrótce uzyskał dłuższy urlop na ukończenie przerwanych studiów. Dn. 28 V 1919 uzyskał tytuł doktora filozofii na podstawie rozprawy pt. Prace historyczne Adama Mickiewicza, którą przygotował pod kierunkiem Józefa Kallenbacha. Po zwolnieniu z wojska R. rozpoczął 1 IX t. r. pracę jako profesor języka polskiego w Państwowym Gimnazjum Ogólnokształcącym im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Siedlcach; dn. 1 IX 1921 został także etatowym zastępcą dyrektora Mieczysława Asłanowicza. Od 1 IX 1923 kierował nową szkołą, która wyodrębniła się z dotychczasowej i na jego wniosek zaczęła funkcjonować jako męskie Państwowe Gimnazjum im. Bolesława Prusa. Dał się poznać wówczas jako uzdolniony pedagog i sprawny administrator. Rozbudował gmach szkoły, utworzył liczne specjalistyczne pracownie i zorganizował w odrębnym budynku bursę dla młodzieży wiejskiej, a także zadbał o regularną pomoc stypendialną Tow. Dobroczynności dla niezamożnych uczniów. Do r. 1930 zespolił wysoko wykwalifikowane grono pedagogiczne i ukształtował gimnazjum jako szkołę, która oddziaływała na cały region południowego Podlasia.
W połowie l. dwudziestych objął R. stanowisko wiceprzewodniczącego Rady Miejskiej w Siedlcach i doprowadził do utworzenia wieczorowej, żeńskiej Szkoły Handlowej oraz kierował nią dodatkowo przez pierwszy rok nauczania, a potem stał na czele Rady Nadzorczej patronującej temu zakładowi. Dn. 22 IV 1933 zorganizował w Siedlcach zjazd polonistów południowego Podlasia i wybitnie się przyczynił do powołania Podlaskiego Koła Polonistów, które miało charakter ośrodka metodycznego, a od r. 1937 występowało jako Oddział Podlaski Tow. Polonistów RP. W r. 1938 został powołany w skład zarządu głównego Tow. Polonistów RP w Warszawie. Patronował amatorskiemu ruchowi teatralnemu, w którym aktywny udział miało kółko dramatyczne Gimnazjum im. Bolesława Prusa.
W czasie drugiej wojny światowej był R. aresztowany na początku listopada 1939, a po zwolnieniu i uzyskaniu zgody władz niemieckich otworzył 1 IX 1940 Kursy Przygotowawcze do Szkół Zawodowych i pod ich firmą zaczął realizować program nauczania niższych klas szkoły średniej ogólnokształcącej. Od marca 1941 był wielokrotnie zatrzymywany jako zakładnik i z tego powodu zaczął się ukrywać u córki w Warszawie. Zamieszkał na Saskiej Kępie, pracował w szkole handlowej i jako ekspedient sklepu żelaznego, a jednocześnie działał w tajnym nauczaniu. Do Siedlec wrócił 15 IX 1944, objął ponownie stanowisko dyrektora Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Prusa. Doprowadził do odbudowy zniszczonego w czasie wojny dawnego gmachu szkoły i wybudowania pomieszczeń przeznaczonych dodatkowo na internat. Był również od początku przewodniczącym założonego w r. 1951 Podlaskiego Oddz. Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza, rozwijając na tym stanowisku szeroką akcję odczytów popularnonaukowych. Nawiązał w l. pięćdziesiątych ścisłą współpracę z redakcjami kilku czasopism i znalazł się w zespole redakcyjnym „Polonistyki”. W r. 1961 odszedł R. na emeryturę, przeniósł się do Warszawy i zamieszkał w Falenicy. Został wówczas powołany w skład Zarządu Głównego Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza, a od r. 1962 był również wiceprezesem Oddz. Warszawskiego tegoż towarzystwa. W tym okresie opublikował m. in. artykuł pt. Listy Władysława St. Reymonta do Wincentego Szacsznajdra („Roczn. Tow. Liter. im. Adama Mickiewicza” T. 2: 1967). Pozostawił w maszynopisie pracę pt. Z dziejów Liceum im. Bolesława Prusa w Siedlcach (w posiadaniu autora życiorysu). Był wiceprzewodniczącym Rady Osiedlowej w Falenicy. Zmarł 19 III 1979 w Falenicy i tu został pochowany na cmentarzu Parafialnym. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej.
W małżeństwie z Kamilą z Englów (1891–1974) miał R. trzy córki: Wandę (ur. 1918), absolwentkę Wyższej Szkoły Handlowej, zamężną za Zbigniewem Zaremskim, Krystynę (ur. 1921), polonistkę, zamężną Nowicką, i Danutę (ur. 1925), lekarza ginekologa.
Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Iwanicki M., Szkolnictwo siedleckie w latach 1940–1977, Siedlce 1977; Potocki J., Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa w Siedlcach, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1977 nr 4 s. 477–87; Świrko S., Stanisław Rutkowski (21 VIII 1892 – 19 III 1979), „Roczn. Tow. Liter. im. Adama Mickiewicza” 1979–80 s. 211 (fot.)–17; Zawadzka A., Stanisław Rutkowski (1892–1979), „Przegl. Hist.-Oświat.” 1981 nr 3 s. 369 (fot.)–76; – Sprawozdanie Dyrekcji c. k. Gimnazjum w Jaśle za r. szk. 1903, Jasło 1903; toż za r. szk. 1904, Jasło 1904; toż za r. szk. 1905/6 Jasło 1906; toż za r. szk. 1910/11, Jasło 1911; Świrko S., Rozmowa z dr. Stanisławem Rutkowskim, „Roczn. Tow. Liter. im. Adama Mickiewicza” 1973 s. 149–56 (fot.); Zawadzka A., Do Redakcji „Przeglądu Historyczno-Oświatowego”, tamże s. 461–2; – „Życie Warszawy” 1979 nr 66 (nekrolog); – Zbiory Krystyny Rutkowskiej-Nowickiej.
Mieczysław Wrzosek