Przyjemski Stanisław h. Rawicz (zm. 1595), poseł na sejmy, marszałek nadworny, potem w. koronny. Był synem Jana i Heleny z Bierzglińskich, bratem Wojciecha (zob.) i Rafała (zob.), kolejnych kaszt. lędzkich.
W r. 1566 rotmistrz królewski, posłował t. r. z woj. kaliskiego na sejm lubelski, w r. 1567 był posłem kaliskim na sejm piotrkowski. Reprezentował to województwo także na sejmie lubelskim 1569 r.; należał do jego aktywnych uczestników. Popierając stanowczo unię z Litwą, godził się na odstępstwa od «przywilejów starych» i ponowne omówienie z Litwinami zasad zjednoczenia. Nalegał, by niezależnie od przeciągających się pertraktacji o unię załatwić wszystkie bieżące sprawy, a więc kończyć egzekucję dóbr i przede wszystkim wybrać kwartę. «Nie mogliśmy bonis modis unii dowieść, musimy już armis; pospolitem ruszeniem temu nie zdołamy…» argumentował (4 III). Był nadto rzecznikiem posłów podlaskich i bronił ich przed atakami posłów kor. Do aktu odnowienia unii przywiesił swoją pieczęć. Posłował P. następnie na sejm w r. 1570.
Ok. 1569 r. dostał P. od króla w dzierżawę dobra Lignowo i Rudno, należące do star. gniewskiego, oraz Łopatki i Poledno ze star. świeckiego. Trzymał je dotąd dożywociem Jerzy Konopacki, a odjęto mu je wskutek egzekucji dóbr. Nadanie królewszczyzn w Prusach Królewskich P-emu, który nie był pruskim indygeną, spotkało się z protestem Stanów Pruskich. W r. 1572, zaraz po śmierci Zygmunta Augusta, królewszczyzny te zostały P-emu odebrane siłą przez szlachtę pruską. Wniósł on protest podczas zjazdu wielkopolskiego w Kole (15 X). Sprawa stała się przedmiotem obrad zjazdu w Kaskach (1 XI), gdzie senatorowie uznali ją za krzywdę Rzpltej i wydelegowali do Stanów Pruskich wojewodów: brzeskiego kujawskiego Jana Służewskiego i inowrocławskiego Jana Krotoskiego w celu upomnienia się o prawa P-ego. Nic nie sprawiwszy, wrócili na zjazd w Środzie (13 XII). Wówczas P., który zapowiedział, że jeśli swych dóbr nie odzyska, będzie ich dochodził zbrojnie, zgromadził w Dąbrowie w styczniu 1573 spory zastęp zbrojnych, wspartych m. in. przez piechotę i działa Stanisława Górki. Od dalszych kroków zdołali go jednak powstrzymać przysłani doń z sejmu konwokacyjnego z Warszawy, Stanisław Gostomski i Baltazar Lutomirski, nalegając, by zaczekał na rezultat «dekretu» przeciwko Konopackim wydanego podczas sejmu w wyniku zabiegów brata P-ego Rafała. Na sejmiku pokonwokacyjnym w Środzie (24 III 1573), gdzie opowiedział się za elekcją viritim, został P. wybrany na jednego z rotmistrzów zaciągów wojewódzkich (przypowiedziano mu służbę na 120 koni). Sejmik ten powziął również uchwałę w sprawie zabranych P-emu królewszczyzn, postanawiając zająć w odwet położone w Koronie dobra panów pruskich. Polecono wówczas star. nakielskiemu, «aby on manu forti et armata wjechał w te majętności, które są w starostwie jego i trzymał je in sequestro nomine Reipublicae aż do wrócenia ich dzierżaw wymienionych i dostatecznego nagrodzenia».
P. uczestniczył w sejmie elekcyjnym i wniósł na nim skargę przeciw Stanom Pruskim, 16 IV 1573 rozpoczęto ją rozpatrywać i 30 IV sąd rozjemczy wydał wyrok nakazujący zwrot dóbr P-emu. Szkody doznane przez P-ego mieli oszacować Jan Kostka i Andrzej Opaliński. P. należał do zwolenników wyboru «Piasta» i wraz z Prokopem Broniewskim referował 8 V zalety tej kandydatury. Na zjeździe w Środzie 1 IX 1573 obrano P-ego posłem na sejm koronacyjny, na którym znów postanowiono podnieść jego sprawę z Prusakami, ponieważ «do efektu nie przyszła». Wraz z gronem panów wielkopolskich wyjechał P. naprzeciw przybywającemu Henrykowi Walezemu i 25 I 1574 witał go w Międzyrzeczu, skąd towarzyszył orszakowi królewskiemu do Krakowa. Sejm koronacyjny usiłował doprowadzić do końca pruski spór P-ego; wyrok królewski z 7 IV, nakazujący oddanie P-emu dóbr pruskich, lecz zawieszający karę na Konopackich, nie zadowolił żadnej ze stron. Po ucieczce Henryka Walezego P. został obrany z sejmiku średzkiego 27 VII 1574 posłem na sejm konwokacyjny. Odegrał na nim rolę mediacyjną, wysuwając projekt godzący sprzeczne postulaty, a mianowicie zaproponował, aby już teraz ogłosić bezkrólewie i wyznaczyć nową elekcję oraz powiadomić Henryka, że jeśli się na nią zgłosi, otrzyma pierwszeństwo przed innymi kandydatami. Po odjeździe marszałka sejmu, kaszt. bieckiego Stanisława Szafrańca, objął P. 13 IX ster obrad (a nie Rafał Przyjemski, jak podano mylnie w „Chronologii sejmów” W. Konopczyńskiego). Także i na tym sejmie zajęto się sporem P-ego z Konopackimi i wysłano do Stanów Pruskich delegatów, aby starali się o pozytywny dla P-ego układ na świętomichalskim sejmiku Prus Królewskich w Toruniu. Wynik komisji działającej w Toruniu okazał się jednak dla P-ego niekorzystny. Wprawdzie przyznano mu prawa do dzierżaw, lecz nie zgodzono się ani na zwrot 5 000 złp. dochodów z zagarniętych dóbr, ani też na odszkodowania za poniesione, wskutek ich najechania, straty. Ostatecznie rozstrzygnięcie sporu postanowiono przedłożyć przyszłemu królowi. W r. 1576 notowano w rachunkach podskarbiego, iż P. nie uiszcza sum z racji trzymania Poledna, Lignowa i Rudna i że zalega z opłatą od r. 1570. Spór z Konopackimi ciągnął się jeszcze przez wiele lat, lecz P-emu nie udało się uzyskać zadośćuczynienia.
Na posejmowym sejmiku w Środzie (29 X 1574) został P. deputatem szlachty do sądów wiecowych w woj. kaliskim. W grudniu t. r. brał udział w poznańskim zjeździe szlachty, poruszonej listem Henryka Walezego do prymasa Jakuba Uchańskiego. Wybrano go wówczas na jednego z posłów do senatorów wielkopolskich, by przekazać im protest przeciw układom Uchańskiego z Walezym i prosić o odbycie przed elekcją zjazdu w Środzie. Na zjeździe stężyckim w maju 1575 wsparł P. (31 V) dążenia szlachty i przewodzącego jej S. Szafrańca do natychmiastowego przystąpienia do elekcji w oparciu o uchwałę sejmu konwokacyjnego i nalegał na senatorów woj. kaliskiego o rozpoczęcie nominacji króla. Uczestniczył następnie w ostatnich próbach doprowadzenia do porozumienia między szlachtą a senatorami; dn. 4 VI, już po decyzji szlachty o rozjechaniu się, stał na czele poselstwa do przywódcy cesarczyków Mikołaja Mieleckiego. Decyzji szlacheckiej o rozjechaniu się spod Stężycy bronił P. następnie na sejmiku w Środzie 11 VII. Był również aktywnym uczestnikiem elekcji w jesieni t. r. Dn. 16 XI sprzeciwił się propozycji wysuniętej przez Sandomierzan, aby króla wybierały osobno poszczególne województwa, 1 XII domagał się od Litwinów oddania pod sąd Krzysztofa Grajewskiego za samowolne jeżdżenie do Moskwy i porozumiewanie się z w. ks. moskiewskim. Również i teraz zwolennik kandydatury «Piasta», 6 XII wszedł do grona mającego ułożyć warunki dla elekta «Piasta». Dn. 13 XII, po ogłoszeniu przez Uchańskiego wyboru cesarza Maksymiliana, P. w imieniu stronnictwa piastowskiego zwracał się do mianowanych na kandydatów Jana Kostki i Andrzeja Firleja o ostateczną decyzję. Zgłosił wniosek, aby w razie odmowy ze strony ich obu wybrać na króla Stefana Batorego. Przebieg i przyczyny rozdwojonej elekcji relacjonował P. na sejmiku w Środzie 5 I 1576. Zebrani tam w większości zwolennicy Batorego poruczyli mu spisanie uchwały zatwierdzającej zjazd jędrzejowski dla poparcia swego elekta. Pod Jędrzejowem P. został 27 I obrany jednym z deputatów szlacheckich do rozmów z senatorami. Wraz z woj. lubelskim Janem Tarłą przedkładał on potrzebę powołania dwóch hetmanów o równej władzy, jednego dla Wielkopolski, drugiego dla Małopolski. O ile jednak uznawał za słuszne, aby wobec grożącej krajowi wojny domowej i najazdu cesarskiego zjazd mianował hetmanów, o tyle odmawiał mu prawa (31 I) do nadawania urzędów ziemskich. Posłował P. następnie na sejm koronacyjny; dn. 25 IV, gdy zastanawiano się, kto ma koronować Batorego pod nieobecność prymasa, doradzał P. skasowanie przywileju nadającego arcybiskupom gnieźnieńskim wyłączne prawo koronowania króla. Upomniał się też o ferowanie wyroków przeciw cesarczykom. Pełen uznania dla króla, opowiedział się 9 V za przyznaniem mu – w myśl danej wcześniej przez szlachtę obietnicy – prawa do zwołania pospolitego ruszenia, gdy uzna to za konieczne, bez uprzedniej zgody sejmu. Doradzał przy tym nie rozdzielać armii, ponieważ w takim wypadku «szczęśliwsza będzie ta część wojska, której król przywodzi».
Na wojnę z Gdańskiem stawił się P. z pocztem 16 ochotników, 17 IV 1577 uczestniczył w bitwie nad Jeziorem Lubieszewskim (za co w r. 1578 dostał «z łaski królewskiej» 1 000 złp.). Dn. 9 V był P. na sejmiku głównym w Kole, skąd wybrano go na jednego z posłów do króla. Reprezentował P. następnie woj. kaliskie na sejmie warszawskim 1578 r. W związku z nadaniem wówczas inwestytury w Prusach Książęcych Jerzemu Fryderykowi, księciu Ansbach, założył wraz z Mikołajem Sienickim protest przeciwko dziedziczeniu feudum pruskiego przez linię brandenburską Hohenzollernów. Brał udział w odbytym podczas sejmu zjeździe protestantów i 6 II podpisał list zwołujący synod generalny do Piotrkowa na 1 VI t. r. Zabiegał P. w tym czasie o Lidzbark ze star. brodnickiego, lecz utrzymali się przy tej dzierżawie Działyńscy. W zamian otrzymał zapewne star. konińskie. Miał je już w r. 1580, gdy jako rotmistrz uczestniczył w drugiej kampanii inflanckiej. Jego rota husarska, licząca w 1. poł. czerwca na popisie w Brześciu Lit. 240 koni, powiększyła się wkrótce do 300 koni. Brał z nią udział w wyprawie na Wieliż, Uświat i Wielkie Łuki. Po powrocie posłował na sejm 1581 r., został wybrany na marszałka sejmu. Z pokierowaniem izbą, uzyskaniem oczekiwanego przez króla poparcia dla kontynuowania wojny z Moskwą nie miał P. trudności; doszło także do uchwalenia dwóch poborów. Umożliwił Jakubowi Ponętowskiemu, stronnikowi cesarza w ostatniej elekcji, uzyskanie przebaczenia królewskiego. W pożegnalnej mowie (8 III) nie szczędził słów uznania dla królewskiej polityki, lecz wysunął zarazem wymagające załatwienia najpilniejsze «vulnera w tej Rzeczypospolitej, któreby opatrzyć potrzeba», zaliczając do nich «rozerwanie inter status» oraz reformę elekcji.
Podczas trzeciej kampanii inflanckiej, stojąc na czele dwustukonnej roty husarskiej, pełnił P. ponadto funkcję dowódcy hufca taktycznego (dowodził pułkiem jazdy). Darzony zaufaniem przez króla i Jana Zamoyskiego, był zarazem popularny wśród żołnierzy. W czasie marszu na Psków, w obozie pod Ostrowem (10 VIII) występował P. w imieniu rotmistrzów, postulując zmianę w przygotowywanych wówczas artykułach obozowych, następnie (30 VIII) został mianowany jednym z dwóch sędziów obozowych «nad Polaki». Podczas konfliktów w czasie oblężenia występował (9–10 X) jako rzecznik rotmistrzów, broniąc ich przed oskarżeniami o «schadzki jakieś prywatne», a później, gdy nieopłacone wojsko groziło odejściem spod Pskowa, starał się je powstrzymać i ofiarowywał «srebra trochę, łańcuch z kilkuset czerwonych złotych… aby się nie rozjeżdżali» (7 XI). W związku z koniecznością zwrócenia się do szlachty o wypłatę poborów król zamierzał 10 XI powierzyć P-emu poselstwo na sejmik do Środy. Ostatecznie jednak zdecydowano, że P. «prywatną osobą ma być i jakoby od żołnierzów i wojska wszytkiego do braci prośby odnieść ma». P. odjechał spod Pskowa 25 XI, wyposażony w listy uwierzytelniające i instrukcję dla posła, na którego miał wedle swego uznania wybrać bądź Mikołaja Tomickiego, bądź ks. Jana Powodowskiego. Zabrał też listy od ks. Jana Piotrowskiego do marszałka w. kor. Andrzeja Opalińskiego. W lutym 1582 był na wspólnym synodzie braci czeskich i luteranów w Poznaniu i podpisał jego uchwały. Na początku 1583 r. rozeszła się pogłoska o śmierci P-ego; w końcu stycznia A. Possevino zabiegał u króla o nadanie wolnego po śmierci heretyka star. konińskiego – katolikowi. Posłował P. na sejm 1585 r. i kilkakrotnie zabierał głos w imieniu posłów. Przestrzegał króla, by w procesie przeciw Krzysztofowi Zborowskiemu było zachowane postępowanie dowodowe, upominał się o ujawnienie oskarżyciela, «bo jeśliby wolno było na kogo puścić się z listem i delatora nie ukazać, nie byłaby w Polsce większa niewola». Bronił prawa króla do udziału w sądzie, ponieważ występuje nie «privatim», lecz reprezentuje całą Rzpltą, która została obrażona w jego osobie. Na sejmie konwokacyjnym 1587 r. należał do stronnictwa kanclerskiego. Zabiegał o uchwałę o kapturze wraz z konfederacją «de religione», bezskutecznie nalegał na jej podpisanie przez biskupów przemyskiego Wojciecha Baranowskiego i płockiego Piotra Dunin Wolskiego. Podczas elekcji t. r. początkowo wstrzymywał się «o kandydacie deklarować», w końcu oddał głos na Zygmunta Wazę. Był następnie na sejmiku posejmowym w Środzie i 19 IX podpisał uchwałę o poparciu elekcji Wazy. Zlecono mu wówczas, by w razie nieobecności woj. kaliskiego Piotra Potulickiego czuwał nad obroną swego województwa w porozumieniu z hetmanem. W star. konińskim miał P. na zamku 50 piechoty załogi. Na czele zaś 50 jazdy udał się P. (stosownie do postanowień sejmu) na powitanie króla: był obecny, gdy 7 X składał Zygmunt w Oliwie przysięgę na pakta konwenta wraz z artykułem «de tranquilitate inter dissidentes». Po protestacji przeciw zaprzysiężeniu tego artykułu, zgłoszonej przez bpa kujawskiego Hieronima Rozdrażewskiego, P. w imieniu różnowierców złożył reprotestację. Dn. 18 X ruszył wraz z królem do Krakowa. W styczniu 1588 brał udział w sejmie koronacyjnym, następnie posłował od króla na zbrojny zjazd województw wielkopolskich w Kaliszu (28 I). Zamoyski zabiegał t. r. o nadanie P-emu star. chęcińskiego; król nadał je jednak woj. rawskiemu Piotrowi Myszkowskiemu, zięciowi Andrzeja Opalińskiego. Wykrojoną wówczas z tego starostwa osobną tenutę radoszycką dostał inny protegowany Zamoyskiego rtm. Stanisław Przerębski, a nie P. (jak czasem mylnie w literaturze).
Bliskie związki P-ego z Zamoyskim zaczęły się rychło rwać i P. wiązał się coraz mocniej z A. Opalińskim, który właśnie przy pomocy m. in. P-ego starał się ograniczać wpływy kanclerza. Odebrane Andrzejowi Zborowskiemu marszałkostwo nadworne kor. właśnie dzięki Opalińskiemu, a wbrew Zamoyskiemu, dostało się P-emu. Jeszcze na konferencji odbytej w Zamościu 24 II 1588 Zamoyski upatrywał dlań jakiegoś innego urzędu, zaś laskę marszałkowską pragnął widzieć w rękach Jana Tomasza Drohojowskiego. Jednak urząd ten powierzył król ostatecznie P-emu. W tym charakterze uczestniczył P. 23 V w pogrzebie Stefana Batorego, choć formalnie nominację otrzymał 13 VI. Odtąd pozostawał P. prawie stale przy królu; w lecie przebywał w Krakowie i w czerwcu interweniował w obronie napadniętego zboru ariańskiego; interwencja jego była jednak spóźniona: gdy rankiem 26 VI przybył na miejsce zajść ze strażą zamkową, zbór był już zburzony. Towarzyszył P. t. r. królowi w naradzie z senatorami kor. w Piotrkowie (14 X), spotkaniu z Zamoyskim w Lublinie (29 X) oraz w zjeździe z senatorami lit. w Brześciu Lit. (koniec listopada). Zaczął P. wówczas wysyłać Opalińskiemu «nowiny z dworu», co czynił i w l. n. mniej lub więcej systematycznie. Podczas sejmu 1589 r. został P. wyznaczony do deputatów, którzy mieli zaprzysiąc traktaty bytomsko-będzińskie. We wrześniu t. r. towarzyszył królowi w podróży do Rewla, mając zalecane przez Zamoyskiego «tym rzeczom przysłuchiwać i pilnie przypatrować» się. Obok podkanclerzega kor. Wojciecha Baranowskiego pozostał przy królu w Rewlu także po wyjeździe większości polskich dostojników. Gdy Zygmunt III wyjawił 29 IX, iż ojciec nie chce go puścić do Polski, P., mimo iż ustalał dzień odjazdu na 1 X, uważał, że należy do końca przekonywać króla o konieczności powrotu. Był jednym z gwarantów wystawionej 5 X «kaucji», zapewnienia, iż Zygmunt będzie mógł wyjeżdżać do Szwecji, ile razy zajdzie tego potrzeba.
Na sejmie w r. 1590, wraz z podkanclerzym, informował P. obradujących o zobowiązaniach danych w Rewlu. Był posłem królewskim na zjazd części szlachty wielkopolskiej przeciwnej uchwale o pogłównym na wojnę z Turcją, zorganizowany z inspiracji prymasa Stanisława Karnkowskiego i woj. poznańskiega Stanisława Górki w Kole 10 VIII 1590, a odbywający się pod hasłem walki z Zamoyskim. Drugi poseł, Jan Rozdrażewski, wymówił się od sprawowania funkcji, a i sam P. «będąc chory», kazał instrukcję królewską odczytać swemu słudze. Zaprotestował jednak przeciw dążeniom zjazdu zmierzającym do obalenia uchwał sejmowych. Na sejm obradujący w Warszawie na przełomie 1590 i 1591 r. przybył P. z kilkudniowym opóźnieniem i od razu ostro zaatakował Zamoyskiego, żądając okazania listów w sprawie tureckiej, która jest przyczyną wszelkich «odiów i suspicjów», oraz bronił Karnkowskiego przed oskarżeniami o konszachty z cesarzem. Podkreślając, iż główną przyczną zamieszania w kraju są intrygi cudzoziemskie, dał P. mimo woli broń w ręce stronników Zamoyskiego, którzy poparli go, domagając się zbadania stosunków z zagranicą, jakie utrzymywali maksymilianiści. Wobec tego stronnicy prymasa wycofali się i 18 XII inkwizycję odłożono. Nie są jasne działania P-ego podjęte tuż przed mającymi się odbyć publicznymi przeprosinami króla przez Zamoyskiego. Być może, iż jego narady z posłami opozycyjnymi (29 XII) i wezwanie ich do sekretnych komnat królewskich w dniu przeprosin miały na celu przygotowanie rozłamu w partii kanclerskiej. Krótko po sejmie, dn. 24 I 1591 otrzymał P. star. kowalskie. Przebywający wówczas w Polsce poseł angielski Ch. Parkins mocno zabiegał o protekcję P-ego dla kompanii wschodniej.
Podczas gdy w Rzpltej stronnictwo kanclerskie przygotowywało się do sejmu inkwizycyjnego, P. przebywał w Krakowie i od 26 V 1592 uczestniczył w uroczystościach związanych z przybyciem królewskiej małżonki arcyksiężniczki Anny (wjazd, ślub, koronacja). Ze zjazdu odbywanego w Jędrzejowie 1 VI skierowano do króla żądanie, aby marszałek nadworny oddalił z kraju cudzoziemców, tych zaś, którzy mogliby być podejrzani o knowania zatrzymał i sprawy ich przedstawił sejmowi. Sejmik średzki poprzedzający sejm inkwizycyjny (4 VIII) umieścił w instrukcji dla swych posłów zakaz przystępowania do konkluzji bez ostatecznego załatwienia pruskich pretensji P-ego, ciągle nie rozstrzygniętych do końca. Ze swej strony Stany Pruskie zalecały swoim posłom, by postarali się uzyskać umorzenie pretensji P-ego. Nie wydaje się jednak, aby na sejmie zajęto się w ogóle starym konfliktem P-ego ze Stanami Pruskimi. Podczas sejmu P. trzymał się w cieniu i zachowywał postawę neutralną. W r. 1593, po zgonie 3 III swego protektora A. Opalińskiego, dostał P. marszałkostwo w kor. Po sejmie 1593 r. posłowie słani do króla przez sejmik średzki mieli zalecone wstawić się za P-m, aby mu wypłacono zaległy «żołd dworski», co król 25 VIII obiecał uczynić, kiedy będzie się płacić dworowi. O ów «żołd» dla P-ego upominano się ponownie na sejmiku deputackim we wrześniu t. r.
P. był dziedzicem, obok innych włości, miasta Witkowa z przyległościami, dóbr nabytych od swej bratowej Anny z Witkowskich, wdowy po Wojciechu, kaszt. lędzkim. Trzymane star. konińskie i kowalskie w l. 1592–3 przekazał P. za zgodą króla swemu bratankowi Andrzejowi (zob.). Niesiecki zanotował o P-m, iż był «w wierze prawowierny», lecz jeśli P. istotnie przeszedł na katolicyzm, musiało się to stać na krótko przed jego śmiercią. Daniel Mikołajewski, któremu P. zlecił wychowanie swych osieroconych bratanków, synów Rafała, dedykował mu w r. 1590 rozprawę „O sakramencie Ciała i Krwi Pańskiej”. P. zmarł w końcu 1595 r. (nominacja dla następcy nosi datę 9 III 1596).
Rodziny P. najpewniej nie założył.
PSB, (Daniel Mikołajewski); Dworzaczek; Niesiecki; Paprocki; Uruski; – Barwiński E., Zygmunt III i dyssydenci, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Bidlo, Jednota Bratrská, III–IV; Bodniak S., Skorupska Z., Jan Kostka, Gd. 1979; Gruszecki S., Walka o władzę w Rzeczypospolitej Polskiej…, W. 1969 (pomylony z Rafałem Przyjemskim); Kaniewska I., Małopolska reprezentacja stanowa…, Kr. 1974, Zesz. Nauk. UJ. CCCLI, tabela I; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Kr. 1919 II; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XVII cz. 2 s. 102, 144, XVIII cz. 1 s. 22, 25, 78; Lepszy K., Prusy Książęce a Polska w l. 1576–78, Księga pamiątkowa ku czci Wacława Sobieskiego, Kr. 1932 s. 191; tenże, Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1919; tenże, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Opaliński E., Elita władzy w województwach poznańskim i kaliskim za Zygmunta III, P. 1981 s. 62–3, 84, 94; Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej, Wr. 1974; Wimmer J., Wojsko i skarb Rzeczypospolitej w XVI i XVII w., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XIV cz. 1 s. 7–8; Zakrzewski W., Po ucieczce Henryka, Kr. 1878 s. 152, 154, 162–4; – Acta Hist., XI (indeks oraz s. 334–5); Akta sejmikowe woj. pozn., I cz. 1; Akta synodów różnowierczych w Pol., III; Akta Unii; Arch. Kom. Hist., Kr. 1939 XV (Kronika z czasów Stefana Batorego); Arch. Zamoyskiego, II–IV; Bielski, Kronika, s. 1258, 1290; Diariusz sejmu lubelskiego 1566 roku, Kr. 1980; Dnevnik lublinskago sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Elementa ad Fontium Editiones, XVI, XXVI, XXVII; Hejdensztejn R., Dzieje Polski, Pet. 1857 I 42–4, 139–40, II 42, 94, 270, 287–8, 308, 378; Kronika mieszczanina krakowskiego, Wyd. H. Barycz, Kr. 1930, Bibl. Krak., nr 70; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Wr. 1962; Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, Kr. 1894; Reszka S., Diarium, Kr. 1915, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1915 XV cz. 1; Script. Rer. Pol., VIII (Arch. Radziwiłłów), XI (Diariusze sejmowe 1587), XVIII (Diariusz sejmu 1585), XXI (Diariusze i akta 1591–2), XXII (Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro); Wiadomości do dziejów Polski z Archiwum Prowincji Szląskiej, Zebrał A. Mosbach, Wr. 1860 s. 100; Vol. leg., II 1204; Źródła Dziej., II, IV, IX, XI; – AGAD: Metryka Kor. t. 135 k. 79, 80, t. 137 k. 189, t. 138 k. 278–279, t. 140 k. 80; Arch. Państw. w P.: Kalisz Grodz. 6 s. 140, Konin Grodz. 22 k. 336v.– 339, 27 k. 60, 190, 29 k. 259, Poznań Grodz. 21 k. 296, 308v., 93 k. 492, 158 k. 235; B. Ossol.: rkp. 186 II s. 60, 61, 374–375.
Włodzimierz Dworzaczek i Halina Kowalska