Lubomirski Stanisław h. Szreniawa (ok. 1720–1783), marszałek w. kor. Był wnukiem Stanisława Herakliusza (zob.), młodszym synem Józefa, woj. czernihowskiego, i Teresy, córki marszałka w. kor. Józefa Mniszcha, bratem Antoniego (zob.). Jego siostra Anna była żoną Wacława Rzewuskiego. Początkowo uczył się w kolegium pijarskim w Rzeszowie. W l. 1735–7 przebywał wraz ze starszym o rok bratem Antonim w akademii rycerskiej w Legnicy. Stanisław August podaje w swych pamiętnikach, że L. uczył się 2 lata w akademii rycerskiej w Turynie (skądinąd nie mamy potwierdzenia tego faktu). Później przez krótki czas służył w wojsku saskim i wziął udział w kampanii w Czechach podczas wojny o sukcesję austriacką. Służba szambelańska na dworze Augusta III w Dreźnie i obracanie się w znakomitym towarzystwie u rezydujących tam stale krewnych Lubomirskich, stały się, jak wspominał z pewną ironią w swych pamiętnikach Stanisław August, dopełnieniem jego edukacji.
Po ojcu, zmarłym w r. 1732, odziedziczył L. szczupłą fortunę i szukać musiał protektorów. Znalazł ich w Czartoryskich dzięki względom swej kuzynki Zofii z Sieniawskich, żony Augusta Czartoryskiego. W r. 1744 posłował L. na sejm z ziemi lwowskiej. Poparciu Czartoryskich zawdzięczał w r. 1745, po śmierci stryja Teodora Lubomirskiego (zob.), wejście w posiadanie dóbr łańcuckich, po odsunięciu od dziedziczenia jego przedślubnego syna Kaspra. Między ambicjami prawnuka Jerzego Sebastiana i wnuka Stanisława Herakliusza Lubomirskich a rolą dobijającego się kariery klienta Czartoryskich dystans był ogromny. Po odmowie z ich strony poparcia brata Antoniego w staraniach o podkanclerstwo lit. L. żalił się w liście do tegoż brata 3 XI 1751: «Po tak wielu zaszczytach, że z imienia naszego tak wielu różne najpierwsze in senatu et ministerio zasiadało miejsce, ubolewać trzeba, że teraz ledwo urzędziną zaszczycać się mogą». W przeciwieństwie do brata Antoniego L. trwał wiernie przy Czartoryskich, podporządkowując się zawsze linii autorytatywnego i dość z góry traktującego go księcia Augusta. Za jego staraniem został 7 VI 1752 strażnikiem w. kor. W n. r. (14 VI) poślubił jego córkę Izabelę; małżeństwo to August Czartoryski przeforsował wbrew woli swej żony i samej córki. Izabela, choć do męża nie żywiła sentymentu i dawała poznać swą górującą pozycję materialną i niezależność, popierała go zawsze w karierze. Dążąc do odbudowy rodowej fortuny, L. potrafił, w bliżej nie znany sposób, zawrzeć korzystne transakcje majątkowe ze słynnym utracjuszem Januszem Sanguszką, odkupując od niego w r. 1752 Wiśnicz i przynależne doń rozlegle dobra (41 wsi), a w następnych dwóch latach inne jeszcze dobra w woj. krakowskim i sandomierskim. Był też L. głównym twórcą zawartej 7 XII 1753 głośnej transakcji kolbuszowskiej, polegającej na podzieleniu pomiędzy licznych magnatów (głównie Lubomirskich) ordynacji ostrogskiej, co było jawnym naruszeniem prawa i wywołało ogromne poruszenie w ówczesnej opinii publicznej. Sam L. wyniósł z transakcji połowę ogromnych dóbr konstantynowskich na Wołyniu, których druga połowa przypadła Augustowi Czartoryskiemu. W l. 1754–5 L. prowadził ostrą walkę przeciw ustanowionej przez Augusta III przymusowej administracji dóbr ordynacji ostrogskiej. Jako działacz stronnictwa Czartoryskich L. zajmował się głównie woj. sandomierskim, skąd posłował na sejmy 1746 (w 1748 z woj. inflanckiego), 1758, 1761, 1762. Na tych dwóch ostatnich brał aktywny udział w ostrych wystąpieniach swego stronnictwa przeciw dworowi. Nie korzystał więc z szafunku łask królewskich, ostatnim ich przejawem było nadanie mu Orderu Orła Białego (3 III 1757). W drugiej połowie 1759 i w pierwszej połowie 1760 r. podróżował z żoną po Europie.
W pierwszej połowie 1763 r. uczestniczył w przygotowaniach do zamachu stanu, werbując za pieniądze teścia żołnierzy do prywatnej milicji. Uczestniczył też w obradach nad reformą ustroju, którą Czartoryscy chcieli przeprowadzić w razie powodzenia owego zamachu. Dn. 21 VIII 1763 podał w imieniu stronnictwa memoriał ambasadorowi Katarzyny II Kayserlingowi, domagający się dalszej pomocy pieniężnej i wojskowej. Na jesienną reasumpcję Trybunału Kor. w Piotrkowie L. wyruszył na czele zbrojnej milicji jako jeden z przywódców czartoryszczyków. Miała to być decydująca próba sił między nimi a zjednoczonym z dawnymi «republikantami» stronnictwem dworskim. Nie doszło do niej, gdyż wobec śmierci Augusta III Trybunał nie mógł się reasumować. Na konwokacyjnym sejmie 1764 r. L., jako poseł sandomierski, należał do najczynniejszych działaczy zwycięskiego wówczas stronnictwa. Jak zwykle jednak wykonywał jedynie polecenia Czartoryskich. W tym charakterze był wnioskodawcą odebrania komendy nad wojskiem hetmanowi w. kor. Janowi Klemensowi Branickiemu i powierzenia jej Augustowi Czartoryskiemu jako generalnemu regimentarzowi. Był również wnioskodawcą ustanowienia komisji skarbowych. Powołany w skład Komisji Skarbowej Kor. był jednym z czynniejszych komisarzy w pierwszych latach jej działania. Posłował z Sandomierskiego na sejm koronacyjny 1764 r. W pierwszych latach nowego panowania wchodził do nieoficjalnej rady królewskiej, tzw. konferencji króla cum ministerio. W zarysowującym się konflikcie między Stanisławem Augustem a Czartoryskimi L. solidaryzował się oczywiście z nimi.
Króla L. nie lubił, miał do niego urazę, że dał Kazimierzowi Poniatowskiemu, a nie jemu, bogate starostwo spiskie, niegdyś przez dziesiątki lat pozostające w rękach rodziny Lubomirskich. Wynagrodzony został wprawdzie bogatym starostwem wiślickim (6 VI 1765), ale niechęć do Kazimierza Poniatowskiego pozostała, zwłaszcza że ten chciał pozyskać dla swego tytularnego urzędu podkomorzego kor. pewne prerogatywy urzędu marszałka kor., który L. otrzymał od króla na sejmie 17 X 1766 (na sejm ten L. posłował z woj. sandomierskiego). Nominacja ta od dawna była dlań przewidziana, a czekano jedynie na śmierć starego marszałka Franciszka Bielińskiego. Postanowiono nie liczyć się ze zwyczajem, który kazał awansować marszałka nadwornego, a był nim przywódca stronnictwa dworskiego w ostatnich latach Augusta III – Jerzy Mniszech. Nominacja L-ego rozjątrzyła więc jeszcze bardziej przeciw nowemu panowaniu opozycyjnych magnatów, wśród których Mniszech grał nadal czołową rolę. W dzienniku, który L. spisywał w l. 1765–72, znaleźć można niejedną krytyczną uwagę o królu, często będącą echem poglądów Czartoryskich. Najważniejszą pretensją do Stanisława Augusta było to, że słucha rad swych braci, aby stworzyć w kraju własne stronnictwo królewskie, podczas gdy Czartoryscy chcieli pozostawić sobie monopol na ówczesną politykę sejmikową i rozdawnictwo łask królewskich, odsuwając króla od bezpośrednich kontaktów ze społeczeństwem szlacheckim. L. krytykował również śmielsze projekty reformatorskie króla nie tylko ze względu na przewidywane trudności w ich realizacji, ale i ze względu na zasadniczą niechęć do dalej posuniętej modernizacji ustroju polskiego.
Były też i pomniejsze pretensje, ubolewania nad nadmiernymi wydatkami na festyny i przedstawienia, a jednocześnie nad tym, że król nie daje, zgodnie ze staropolskim gustem i tradycją saską, wystawnych obiadów, lecz spożywa je w niewielkim gronie, i to dopuszczając do niego, ku zgorszeniu L-ego, malarzy i lekarzy. L. wyrażał się też nieraz w swym dzienniku krytycznie o nadmiernym, w jego mniemaniu, liczeniu się króla ze stanowiskiem Rosji, o zbyt daleko posuniętej w pierwszych latach zażyłości z ambasadorem Repninem. I tu L. był echem Augusta Czartoryskiego, który z zazdrością patrzył na poparcie rosyjskie udzielane samemu królowi i dające mu silniejszą pozycję wobec wujów i który wyobrażał sobie, że spożytkowawszy bez żadnych wówczas skrupułów militarną i pieniężną pomoc Katarzyny II dla zwycięstwa nad przeciwnym stronnictwem w r. 1764, obecnie uda się nie zapłacić za to politycznego rachunku. Zresztą L., gdy chodziło mu w czasie sejmu 1767/8 r. o zachowanie prerogatyw urzędu marszałkowskiego, nie wahał się interweniować u Repnina, aby ten wymusił odpowiednią zmianę w uchwałach sejmowych.
Na marcowej radzie senatu 1768 r. L., wraz z Czartoryskimi, należał do mniejszości przeciwnej wezwaniu wojsk rosyjskich przeciw konfederatom barskim. W okresie konfederacji barskiej należał do wznowionej (po przerwie w okresie radomskim) nieoficjalnej rady królewskiej. Grający w niej główną rolę Czartoryscy i idący zawsze z nimi L. uważali, że biernym oporem wymusi się na Rosji daleko idące ustępstwa, a ponadto nie chcieli narażać się konfederatom barskim ani ich zagranicznym protektorom. Zachowywali ciche kontakty z częścią przywódców konfederackich, m. in. właśnie przez L-ego, którego brat Antoni ożeniony był z Zofią z Krasińskich (zob.), rozpolitykowaną damą, kuzynką czołowego przywódcy konfederacji, bpa Adama Krasińskiego, a ciotką Franciszki Krasińskiej, żony królewicza Karola. L. darzył sympatią ruch barski, uznając w nim wyraz postawy całego szlacheckiego «narodu». Liczył na antyrosyjską interwencję Austrii. Zdecydowanie przeciwny był rekonfederacji w oparciu o Rosję (podobnie jak Czartoryscy, nie wierzył w realność rozbioru jako alternatywy odrzucenia tej propozycji wysuniętej przez Rosję po raz ostatni w czasie misji Salderna w r. 1771) jak i wszelkim krokom przeciw konfederatom, nawet po ogłoszeniu aktu bezkrólewia i zamachu na króla. Jako marszałek niechętny był zarządzeniom wzmacniającym bezpieczeństwo Warszawy przeciw konfederatom, m. in. opierał się jej obwałowaniu, choć głównym jego celem było stworzenie kordonu sanitarnego przeciw zarazie. Gdy wreszcie zgodził się i wały w r. 1770 zostały usypane, król uczcił to medalem wybitnym na cześć L-ego. Bierny opór przeciw Rosji kosztował L-ego kilkumiesięczny sekwestr dóbr przez wojsko rosyjskie, uchylony dopiero w kwietniu 1771 przez nowego ambasadora Salderna. Pod koniec 1772 r. pogłębił się rozdźwięk między królem a Czartoryskimi i L-m i nastąpiło zbliżenie ich z dawnymi przeciwnikami – częścią rodziny Potockich. Przejawem tego było wydanie najstarszej córki L-ego Elżbiety za Ignacego Potockiego. Ślub w dn. 27 XII 1772 odbył się demonstracyjnie bez udziału Stanisława Augusta.
Od r. 1773, wobec oficjalnego wycofania się z życia politycznego Augusta, a podeszłego wieku i wkrótce śmierci (1775) Michała Czartoryskich, L. wysunął się na czoło stronnictwa. W dalszym ciągu jednak uzależniony był od cichych dyrektyw teścia i od żony. Ta zaś z dawnej przyjaciółki i powiernicy Stanisława Augusta stawała się coraz wyraźniejszą jego nieprzyjaciółką. Na wyłonionej przez sejm pełnomocnej delegacji (1773–5) L. występował w charakterze reprezentanta patriotycznej opinii kraju, zwalczając wysługującą się Rosji klikę Ponińskiego i Sułkowskich. Nie współdziałał jednak z królem. L. zwalczał też projekt ustanowienia Rady Nieustającej jako ograniczający prerogatywy ministrów i przeciwstawiał mu własny plan takiej rady złożonej z 14 ministrów jako stałych członków i 18 senatorów obieranych na dwa lata przez senat i izbę poselską. Rada ta miała mieć bardzo ograniczone kompetencje w stosunku do ministrów i tzw. wielkich komisji (skarbowych i wojskowych), natomiast skupiałaby w swych rękach kierownictwo polityki zagranicznej, co godziło w kompetencje królewskie. Po ustaniu konfederacji Ponińskiego, krępującej władzę marszałkowską, L. użył jej skutecznie przeciw Sułkowskim. W styczniu 1776 przeprowadził egzekucję wyroku sądów marszałkowskich, nakazującego usunięcie ludności żydowskiej z założonej przez Augusta Sułkowskiego, wbrew przywilejom miasta Warszawy, osady Nowa Jerozolima. Nieco wcześniej pozbawił Sułkowskich głównych korzyści z uzyskanego na sejmie rozbiorowym wyłącznego przywileju na widowiska w Warszawie, zakazując antrepryzie teatralnej organizować gry hazardowe.
Wobec współdziałania Stanisława Augusta z rosyjskim ambasadorem Stackelbergiem w sprawie rozszerzenia władzy ustanowionej w r. 1775 Rady Nieustającej i poddania jej zwierzchności ministrów, nowe stronnictwo, tzw. opozycji magnackiej, stało się zdecydowanie antykrólewskie. Przewodzący stronnictwu L. stawiał sobie za wzór swego pradziada, marszałka Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, i występował chętnie w roli obrońcy tradycji i wolności szlacheckich. Stronnictwo przybrało na zewnątrz, zwłaszcza w propagandzie na prowincji, charakter niepodległościowy, antyrosyjski. Jednocześnie jednak przyjęło do swego grona hetmana Franciszka Ksawerego Branickiego, którego dawniej Czartoryscy i L. zwalczali jako rusofila i złego ducha króla. Branicki od chwili uzyskania wielkiej buławy (1774) coraz bardziej oddalał się od króla, posiadał natomiast silne poparcie w Petersburgu dzięki związkom z faworytem Katarzyny II Potemkinem. Branicki i Ignacy Potocki, działając w ścisłym porozumieniu z L-m, udali się przed sejmem 1776 r. do Petersburga, żeby przedłożyć tam ofertę przyjęcia przez opozycję magnacką roli stronnictwa rosyjskiego w Polsce. Oferta została odrzucona i Rosja poparła na sejmie t. r. program Stanisława Augusta. W czasie tego sejmu L. jako szef opozycji wielokrotnie występował przeciw rozszerzeniu władzy Rady Nieustającej kosztem ministrów, jak również przeciw zwiększeniu podatków. W następnych latach Rosja stosowała system równowagi politycznej między królem i opozycją. W r. 1778 wprowadziła do Rady Nieustającej na następną kadencję wielu przedstawicieli opozycji, m. in. L-ego, a Ignacy Potocki został marszałkiem Rady. Opozycja z L-m na czele zwalczała wszystkie inicjatywy królewskie, paraliżując tym de facto i tak bardzo ograniczone możliwości reformy ustroju Rzeczypospolitej i jej wzmocnienia. L. występował więc przeciw ułożonemu przez Andrzeja Zamoyskiego „Zbiorowi praw sądowych”, konsekwentnie też zwalczał wszelkie projekty zwiększenia podatków.
Czynnikiem zacieśniającym powiązania personalne wewnątrz opozycji magnackiej były zamęścia dalszych córek L-ego, z których Aleksandra wyszła w r. 1776 za Stanisława Kostkę Potockiego (brata Ignacego), a Konstancja poślubiła w r. 1782 hetmana polnego Seweryna Rzewuskiego (siostrzeńca L-ego). Szczególnie gwałtowną i demagogiczną kampanię antykrólewską prowadził L. oraz jego zięciowie w r. 1782, zarzucając Radzie Nieustającej poparcie kapituły krakowskiej w uwięzieniu chorego umysłowo bpa Kajetana Sołtyka. Przeciwstawiając się Radzie Nieustającej, L. starał się o poparcie cesarza Józefa II. Sam on bowiem, podobnie jak niektórzy inni opozycyjni magnaci, posiadał większość swych dóbr w zaborze austriackim, stąd nazywano ich «partią galicyjską». L. jako przywódca opozycji starał się jednak o zachowanie przynajmniej pozorów umiarkowania, stąd też śmierć jego była jedną z przyczyn zaostrzenia się wewnętrznych rywalizacji w Rzeczypospolitej.
Niezależnie od swej działalności politycznej L., jak to bezstronnie przyznawał Stanisław August, pełnił wzorowo obowiązki marszałka w. kor. jako gospodarza stolicy, znacznie zwiększone w związku z wzrostem miasta i pojawieniem się nowych elementów w jego życiu (jak np. teatr publiczny). Dużo kłopotów sprawiało L-emu wieloletnie konsystowanie (do 1780) w Warszawie garnizonu rosyjskiego. Marszałek z dużą energią starał się przeciwstawiać naruszaniu przezeń interesów miasta, jak również bronić ludność przed ekscesami żołnierskimi. Ważnym osiągnięciem L-ego było poważne ograniczenie w sądownictwie marszałkowskim wyroków śmierci, którymi obficie szafował jego poprzednik marszałek Bieliński (w l. 1752–62 wydano ich 450, w l. 1768–79 tylko 59) i które stosowano wówczas wobec pomniejszych nawet przestępstw przeciw mieniu. Wynikało to m. in. z braku publicznych więzień. L. założył w r. 1767 wzorowe, jak na owe czasy, więzienie marszałkowskie w Warszawie. Więźniom starano się tam zapewnić humanitarne traktowanie, względnie, jak na ówczesne możliwości, higieniczne warunki bytu, pomoc lekarską. L. wprowadzał też zasadę oddzielenia więzienia śledczego i rozdziału więzienia na męskie i kobiece. Sam L. był inicjatorem wydania w r. 1772 w Brzegu polskiego tłumaczenia słynnego dzieła Beccarii „O przestępstwach i karach”. Jako członek loży «Trzech Braci» zalicza się L. do grona wczesnych polskich wolnomularzy, a do masonerii należeli potem również jego żona, córki i zięciowie Potoccy. L. zgromadził obszerne materiały do historii swych czasów i pisał polityczne pamiętniki. Fragment ich, tyczący lat konfederacji barskiej, opublikował W. Konopczyński (Pamiętniki, Lw. 1925), okres zaś wcześniejszy (l. 1764–8) wydał J. Łojek (Pod władzą księcia Repnina – Ułamki pamiętników i dzienników historycznych, W. 1971).
Słabego zdrowia, gruźlik, zmarł L. 12 VIII 1783 w Łańcucie i został tamże pochowany. Po jego śmierci żona przejęła w dożywocie jego dobra ziemskie, królewszczyzny, do których miała iura communicativa oraz wypłacaną przez skarb austriacki corocznie indemnizację za przejęte w r. 1782 starostwo kałuskie. Przejęła ona również ogromne sięgające 6 milionów złp. długi. Z małżeństwa z Izabellą z Czartoryskich (zob.) pozostawił L. cztery córki: Elżbietę, za Ignacym Potockim, Julię, za Janem Potockim, Aleksandrę, za Stanisławem Kostką Potockim, i Konstancję, za Sewerynem Rzewuskim.
Portrety pędzla M. Bacciarellego (olej., 1769) w Muz. Narod. w Wr. (reprod. w: Malarstwo polskie. Katalog zbiorów. Muzeum Śląskie, Wr. 1967), i L. z laską marszałkowską (olej., ok. 1780) w Muz. Narod. w W., oddział w Wilanowie (reprod. i informacja o replikach portretu L-ego i kopiach wykonanych przez K. Aleksandrowicza w 1783 r., przechowywanych w Muz. Narod. w W. i Muz. w Rzeszowie w: Portrety osobistości polskich … w pałacu w Wilanowie, Katalog, W. 1967); – Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, W. 1961; – Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kr. 1917; tenże, Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska; tenże, Mrok i świt, W. 1911; tenże, Polska a Szwecja, W. 1924; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1909–11; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Kossakowska-Szanajca Z., Majewska-Maszkowska B., Zamek w Łańcucie, W. 1964; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, Kr. 1898; Majewska-Maszkowska B., O warszawskiej siedzibie S. L-ego, w: Muzeum i twórca, Studia… ku czci… S. Lorentza, W. 1969; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularckich; Michalski J., Plan Czartoryskich naprawy Rzeczypospolitej, „Kwart. Hist.” R. 63: 1956 nr 4–5; tenże, Polska wobec wojny o sukcesję bawarską, Wr. 1964; tenże, Problem ius agratiandi i kary śmierci w Polsce w latach siedemdziesiątych XVIII w., „Czas. Prawno-Hist.” T. 10: 1958; Morawski K. M., Ignacy Potocki, Kr. 1911; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; tenże, Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938; Ostrożyński W., Sprawa zamachu na Stanisława Augusta, Lw. 1891; Rafacz J., Więzienie marszałkowskie w latach 1767–1795, Lw. 1932; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska, W. 1957; Rudnicka J., Biblioteka Ignacego Potockiego, Wr. 1953; Rudnicki K., Biskup K. Sołtyk, Kr. 1906; Rychlikowa L, Szkice o gospodarce panów na Łańcucie, Łańcut 1971; Schmitt H., Dzieje panowania Stanisława Augusta, Lw. 1868–84; Solov’ev S., Istorija Rossii, S. Pet. [b. r.]; Szkice Legnickie, Wr.–W.–Kr. 1967 IV 131; Tarnawski M., Kodeks Zamoyskiego, Lw. 1916; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; Wejnert A., Starożytności warszawskie, W. 1848; Wierzbicka-Michalska K., Sześć studiów o teatrze stanisławowskim, Wr. 1967; taż, Życie teatralne w Warszawie za Stanisława Augusta, W. 1949; Wołoszyńska Z., Wokół antrepryzy teatralnej Sułkowskich, „Arch. Liter.” T. 5: 1960; Zahorski A., Centralne instytucje policyjne w Polsce w dobie rozbiorów, W. 1959; – Diariusze sejmowe z wieku XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1911–37 I–III; Diariusze, wydane współcześnie, sejmów z lat 1761, 1762, 1764, 1766, 1776, 1778, 1780, 1782; Listy W. Jakubowskiego do J. K. Branickiego, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1882; Materiały do dziejów genezy Rady Nieustającej, Wyd. W. Konopczyński, Arch. Kom. Hist. AU., Kr. 1919 XII; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876; Mémoires du roi Stanislas Auguste Poniatowski, St. Pet.–Leningrad 1914–24 I–II; Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, Wyd. W. Zawadzki, W. 1963; Protokół albo opisanie … czynności na delegacyi … na sejmie ekstraordynaryjnym … dn. 19 V 1773 wyznaczonej…, W. 1775–6; Teatr Narodowy 1765–1794, W. 1967; Teatr stanisławowski w prasie współczesnej polskiej i obcej, Wyd. I. J. Jackl, „Pam. Teatr.” R. 16: 1967 z. 1; Warszawski teatr Sułkowskich, Wyd. B. Król, Wr. 1957; Wybicki J., Życie moje, Wyd. A. M. Skałkowski, Kr. 1927; Zbiór mów … w czasie … sejmów … r. 1773 i 1776, P. 1777; – AGAD: Arch. Potockich z Łańcuta, Arch. gospodarcze wilanowskie, Anteriora (materiały majątkowo-gospodarcze ze zniszczonego lub rozproszonego poza tym arch. L-ego), Arch. publiczne Potockich nr 82 i 313 (najważniejsze fragmenty archiwum L-ego), nr 271/211 (listy L-ego do Ignacego Potockiego), Zbiór Anny Branickiej i Arch. z Małej Wsi (materiały rozproszone), Arch. Radziwiłłowskie V (listy do Radziwiłła), Arch. Państw. w Kr.: Arch. Podhoreckie (listy do Rzewuskich); B. Czart.: rkp. 653, 670, 728, 799; Archiwum jurysdykcji marszałkowskiej uległo zniszczeniu poza nielicznymi materiałami w zespole AGAD Warszawa Ekonomiczna 859.
Jerzy Michalski