Raciborowski Pius h. Jelita (1767 – po 1822), szambelan królewski, członek Centralizacji Lwowskiej, ziemianin. Ur. 2 III w rodzinnym Makowie na Podolu, był trzecim synem (po Ludwiku i Wincentym) Wojciecha (1 V 1734 – 4 XII 1798) i jego pierwszej żony (ślub 5 II 1758) Dominiki z Lipińskich, córki Antoniego, kaszt. halickiego. Ojciec w r. 1761 został mianowany miecznikiem czerwonogrodzkim, w r. 1776 – podstolim, a w r. 1788 – chorążym latyczewskim. Był stronnikiem Czartoryskich (1767) i posłem na sejm 1776 r. W r. 1789 otrzymał Order Św. Stanisława.
R. był szambelanem Stanisława Augusta w r. 1784 (wg Magiera – 1785), zaś stolnikiem czerwonogrodzkim – w r. 1787. W dwa lata później pełnił funkcję komisarza cywilno-wojskowego w pow. latyczewskim (był już wtedy chorążym latyczewskim). Prawdopodobnie brał udział w powstaniu kościuszkowskim. Po klęsce powstania zaangażował się w działalność spiskową. Dn. 6 I 1796 podpisał w Krakowie tajny akt zawiązania konfederacji, która później przekształciła się w tzw. Centralizację Lwowską. Akt ten m. in. uznawał Deputację w Paryżu za legalne przedstawicielstwo narodu polskiego. Sygnatariuszami aktu obok R-ego, który reprezentował «Noworosję», byli: Wincenty Grzymała, Klemens Leszczyński, Stanisław Nowakowski i Augustyn Trzecieski. Marian Kukiel, wymieniając R-ego przy tej okazji, scharakteryzował go: «młody obywatel z „Noworosji”, człowiek zacny, dusza niezbyt hartowna». Pod koniec grudnia 1796 uczestniczył R. w tajnym zjeździe w Jabłonowie u Waleriana Dzieduszyckiego z udziałem, obok głównych członków Zgromadzenia Centralnego, Michała Ogińskiego. Ten ostatni w liście do Stanisława Sołtyka, już po zjeździe, pisał: «Byłem najzupełniej kontent z Dzieduszyckiego, Grzymały, Krygiera, Raciborowskiego, Nowakowskiego i Strzałkowskiego. Oni nawzajem dali mi dowody satysfakcji, którą mieli z powodów przedsięwziętej podróży mojej i we wszystkiem chęci i myśli nasze się zgadzały». Dn. 6 III 1797 R. podpisał wraz z Leszczyńskim, Strzałkowskim i Trzecieskim tajną instrukcję, która była jedynym aktem, pochodzącym od Centralizacji Lwowskiej. Zawarto w niej plany zbrojnego wybuchu w Galicji.
Wszystkie te zamierzenia runęły, kiedy (22 IV 1797) w ręce władz austriackich wpadli dwaj kurierzy Centralizacji z listami z Horodenki (dzierżawionej przez R-ego) od R-ego do Joachima Deniski i Andrzeja Horodyskiego, W wyniku zeznań kuriera Szymona Lewińskiego R. 24 V t. r. został aresztowany i odstawiony pod strażą do dyrekcji policji we Lwowie. Kompromitujące dla niego były również relacje uwięzionych spiskowców z Wilna (ks. Aurelian Dąbrowski) i z Wołynia. R. broniąc się, uzasadniał kontakty z powstańcami obawą o swoją osobę i mienie. Dn. 17 VII ministerium policji przedstawiło cesarzowi Franciszkowi II «notę najpoddańszą», proponując uwolnienie R-ego. Jednak cesarz «najwyższą decyzją» oddał R-ego i trzech więźniów (Dzieduszyckiego i dwóch kurierów) w ręce magistratu lwowskiego. R-ego więziono w mieszkaniu dyrektora policji we Lwowie – Streichera. Od czasu do czasu mógł jednak odbywać przechadzki w towarzystwie urzędnika magistratu lub żołnierza i spotykać się z żoną, która podobno przez pewien czas mieszkała przy mężu. Dalsze śledztwo w sprawie Centralizacji nie doprowadziło do nowych ustaleń, wobec czego dekretem komisji nadwornej z 29 IX 1798 postanowiono uwolnić Dzieduszyckiego i R-ego. Jednak R. pozostał w więzieniu; przyczyną tego było przejęcie przez policję austriacką instrukcji Zgromadzenia Centralnego z 6 III 1797, na której widniał podpis R-ego. Rozkazano przenieść więźnia do «Brygidek» i wydobyć od niego wiadomości dotyczące stosunków między spiskowcami polskimi a Francuzami. R. uniknął tortur dzięki protekcji chirurga. W lipcu 1799 został jednak wraz z grupą aresztowanych spiskowców wywieziony do Wiednia i tam poddany przesłuchaniom przez komisję nadworną. Dn. 27 II 1800 L. Clary, prezes komisji nadwornej, zawiadomił władze policyjne o wyroku uwalniającym R-ego z braku wystarczających dowodów. Więzień musiał zwrócić koszty postępowania karnego i podpisać pismo, w którym zobowiązywał się, że «nie tylko teraz pozostanie tu jeszcze i nie oddali się bez osobnego pozwolenia, ale że podczas swego tutejszego pobytu spokojnie się zachowa […] zawsze jednak i w każdej chwili z całą szczerością i prawdą da odpowiedzi, gdyby zażądała ich władza».
R. po opuszczeniu więzienia zajął się sprawami finansowymi i majątkowymi. Dn. 18 IV 1800 we Lwowie pożyczył Józefowi Pruszyńskiemu ok. 27 000 zł reńskich. Wkrótce potem zakupił od Szczęsnej z Woroniczów Działyńskiej klucz kozłowski. Zachowała się korespondencja z l. 1802–5, w której R. zwierzał się Działyńskiej ze swoich kłopotów i prosił ją o pomoc w sprawach majątkowych (Kozłów), w związku z intrygami Zamoyskich i Grocholskich. W r. 1809 zaznaczył swój akces do obozu napoleońskiego, został bowiem powołany w maju t. r. do administracji dóbr narodowych, rolnych i lasów (obok m. in. Jacka Fredry, Józefa Lewickiego, Józefa Dzierzkowskiego) w «dozorczym rządzie» przy Gubernium Krajowym we Lwowie, sformowanym przez gen. Aleksandra Rożnieckiego. Być może należał od r. 1822 do loży «Ozyrys pod Gwiazdą Płomieniejącą» w Kamieńcu Podolskim, ale A. J. Rolle nie podaje przy nazwisku Raciborowski imienia. Ostatnia znana nam wzmianka o R-m pochodzi z r. 1822, kiedy polecał ks. Adamowi Czartoryskiemu na katedrę do Wilna Wereszczyńskiego, nauczyciela swego syna.
R. był żonaty z Antoniną Pawsza, 1. v. Starzyńską (wg M. Kukiela), z którą miał syna Zygmunta Stanisława (ur. 1806), ożenionego z Teresą Pruszyńską.
Bratanicą R-ego (córką Wincentego) była Julia Starorypińska, więziona w r. 1838 za sprawę Szymona Konarskiego w Kijowie.
Słown. Geogr., (Maków); Archiwum rodzinne Skibniewskich, Kr. 1912 tabl. X (genealogia Raciborowskich); Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 I; Uruski; – Krzos K., Z księciem Józefem w Galicji w 1809 roku, W. 1907; Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795–1797, Kr.–W. 1912; Mencel T., Galicja Zachodnia 1795–1809, L. 1976; – Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości, W. 1960; Galicja od pierwszego rozbioru do Wiosny Ludów (1772–1849), Oprac. M. Tyrowicz, Kr. 1959; Lipski J., Materiały do dziejów szkolnictwa polskiego z rękopisów Muzeum XX Czartoryskich i Biblioteki Popielów w Krakowie, Kr. 1923; Magier, Estetyka Warszawy; Ogiński M., Pamiętniki, P. 1870 II 198, 200, 202; – „Dzien. Handl. i Ekon.” 1789 cz. V i VI s. 258; – Arch. Państw. w Kr., Oddział na Wawelu: Arch. Pomorzańskie Pruszyńskich IV k. 101; B. Czart.: rkp. 3929; B. Jag.: rkp. 7844 k. 52; B. Narod.: rkp. 5586 k. 1–4 (materiały genealogiczne do rodziny Raciborowskich, oprac. przez A. J. Rollego), rkp. 6637 k. 34–48, 49–52, rkp. 6922 t. 2 k. 31–50.
Elżbieta Orman