Piotr z Fałkowa, zwany Szyrzykiem, h. Doliwa (zm. 1348), podkanclerzy królestwa i biskup krakowski. Był synem Stanisława Szyrzyka z Brzezia, miał liczne rodzeństwo, m. in. brata Jakuba, kanonika krakowskiego i kanclerza sieradzkiego (zm. 1357). Błyskotliwa kariera urzędnicza P-a świadczy o jego niepospolitych zdolnościach i wysokim poziomie wykształcenia, zdobytego najprawdopodobniej na studiach uniwersyteckich. Nie bez znaczenia jest fakt, że jego współrodowcy odgrywali w tym czasie dużą rolę w Wielkopolsce i byli popierani przez władcę. Przed r. 1316 został P. sekretarzem Władysława Łokietka, a niebawem (1322–33) jego podkanclerzym. Dzięki poparciu króla P. skupił w swym ręku liczne i bogate prebendy: scholasterię kielecką (przed r. 1316), probostwo stopnickie, następnie kanonie: krakowską (1321), gnieźnieńską, kielecką, poznańską i wrocławską (1326). Beneficja te posiadał jako człowiek świecki, jeszcze bowiem w r. 1326 był określany jako «clericus Cracoviensis… ad sacerdotium non promotus». Data święceń kapłańskich P-a nie jest znana. Przyjął je w każdym razie późno, dochodząc do czterdziestego roku życia, z całą pewnością jednak przed r. 1333, kiedy odszedł z kancelarii królewskiej, ale zatrzymał dla siebie przynajmniej niektóre beneficja, takie jak bogate probostwo kolegiaty Św. Floriana w Kleparzu koło Krakowa (od r. 1332). Wspólnie z bratem Jakubem P. posiadał dobra fałkowskie w ziemi opoczyńskiej, na których obszarze rozwijał osadnictwo. W rodowej wsi Fałków ufundował kościół parafialny, konsekrowany w r. 1325 przez arcbpa Janisława, a w r. 1340 lokował na jej obszarze, na mocy zezwolenia królewskiego, osadę miejską na prawie magdeburskim. Na urząd podkanclerski powrócił powtórnie w l. 1343–5, służąc doświadczeniem i radą Kazimierzowi Wielkiemu.

W r. 1347, po śmierci Jana Grota, został P. wybrany z poręki króla na biskupa krakowskiego i rychło jako mąż «tak szlachetnością, jak i znakomitymi cnotami sławny» (J. Długosz) wyjechał do Awinionu. Miał tam zabiegać o zatwierdzenie papieskie dla swojej biskupiej godności oraz załatwić bliżej nam nie znane sprawy państwowe. Prowizję od papieża Klemensa VI otrzymał 12 XII 1347 i w lutym 1348 został w Awinionie konsekrowany na biskupa. Trudniejszymi do załatwienia okazały się natomiast «sprawy króla i królestwa». Być może chodziło o starania króla o zgodę na założenie uniwersytetu w Krakowie. Wybierając się w drogę powrotną do kraju P. zachorował i zmarł w Awinionie 6 VI 1348; tam też został pochowany.

Gams, Series episcoporum, Ratisbonae 1873 s. 350; Hierarchia catholica medii aevi, I 214; Łętowski, Katalog bpów krak.; Boniecki; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac.; – Kaczmarczyk K., Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kr. 1964 s. 128; Kętrzyński S., Ze studiów genealogicznych, „Mies. Herald.” R. 13: 1934 nr 7–8 s. 100–4; Kozierowski S., Studia nad pierwotnem rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego. IX. Ród Doliwów, P. 1923 s. 31, 49; Mitkowski J., Początki klasztoru cystersów w Sulejowie, P. 1949; Morawski K., Historia UJ; – Abraham W., Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich, Kr. 1899 s. 41, 43, 89, 90; Cod. Pol., I–II; Długosz, Liber benef., I 187; tenże, Opera, I, V; Kod. katedry krak., I; Kod. Mpol., III; Kod. Wielkiej Polski, I–II; Mon. Pol. Hist., II–III; Mon. Pol. Vat., I–III; Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech, Kr. 1919; Vet. Mon. Pol., I; Zbiór dok. mpol., I nr 44, VI nr 906, 913.

Feliks Kiryk