Szczekocki Paweł właśc. Paweł Olsztyński ze Szczekocin i Olsztyna h. Odrowąż (zm. 1492), starosta łukowski, tenutariusz olsztyński i zawichojski, dworzanin królewski.
Był prawdopodobnie jedynym synem Piotra Wody ze Szczekocin (zob.), bratankiem Dobiesława (zob.) i star. lubelskiego Jana (zob.) Szczekockich. Jego siostra Zofia (zapewne starsza) w r. 1459 wyszła za Piotra Potockiego z Potoku, Siedlca i Lgoty Gawronnej h. Szreniawa. Bratem stryjecznym S-ego był Zbigniew Szczekocki (zob.).
S. zapewne nie osiągnął jeszcze lat sprawnych, gdy jego ojciec, udając się na wojnę z zakonem krzyżackim, powierzył 18 VII 1454 zamek Olsztyn (pow. lelowski, woj. krakowskie) opiece swego brata Dobiesława. Po śmierci ojca w bitwie pod Chojnicami (18 IX t.r.) otrzymał S. jedynie dobra królewskie, na których Piotr Woda miał zapisane sumy zastawne: 2600 grzywien na star. olsztyńskim i co najmniej 560 grzywien na star. zawichojskim. Niegrodowe star. olsztyńskie obejmowało zamek Olsztyn, dwa miasta (Częstochowa i Przyrów) oraz dwadzieścia wsi: Bukowno, Biskupice, Bobrowniki, Czatachowa, Dźbów (Dzbów), Krasawa, Kusięta, Lgota, Mirów, Przymiłowice, Rększowice, Siedlec, Suliszowice, Sygątka, Turów, Wierzchowisko, Wiercica, Wyczerpy, Zrębice i Zarębice oraz dwa folwarki, Ciecierzyn i Zarębice, a tenuta zawichojska (pow. sandomierski) składała się z zamku i wójtostwa w Zawichoście oraz dwóch wsi: Sobótka i Janiszów. Prawdopodobnie po ojcu odziedziczył S. star. łukowskie w ziemi lubelskiej wraz z dobrami stanowiącymi uposażenie tego urzędu, obejmujące m. Łuków i dwanaście wsi: Kaczory, Kąkolownica, Kownatki, Krynka, Sąciaszka, Strzyżów, Trzebieszów, Wiśniów, Wola Dąbrowna, Wola Główna, Wola Kąkolowska i Zbuczyn. Jako tenutariusz olsztyński S. został poświadczony po raz pierwszy 4 II 1457, kiedy w sądzie grodzkim krakowskim wystąpił w sprawie z Janem Siestrzeńcem z Jaroszowa. Dn. 16 XII t.r. mieszczanie sandomierscy przedłożyli przebywającemu tam królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi skargę na S-ego (nazwanego tenutariuszem zawichojskim); obwiniali go, że wraz ze swoimi urzędnikami więził ich w Zawichoście i zmuszał do świadczenia niezgodnej z prawem opłaty zwanej lodowym (zapewne była to opłata za przejazd przez lód). Król zakazał S-emu oraz jego następcom pobierania lodowego od wszelkich osób przejeżdżających przez Zawichost. S. jednak nie respektował tego wyroku, bowiem wkrótce doszło do ponownego zatargu z mieszczanami sandomierskimi; na ich korzyść orzekł w r. 1460 sąd ziemski sandomierski, dając mieszczanom swobodny przejazd przez Zawichost, a S-emu zakazując pobierania od nich lodowego pod wadium 100 grzywien. W r. 1459 zapisał S. mężowi swej siostry, Piotrowi, 400 grzywien z tytułu jej posagu oraz 30 grzywien długu na wszystkich sumach pieniężnych na zamku Olsztyn i wsiach do niego należących. Z tego tytułu wwiązał Piotra we wsie star. olsztyńskiego: Zrębice, Bukowno, Krasawę i Suliszowice. W tym samym dniu Piotr zapisał Zofii 400 grzywien posagu i 400 grzywien wiana na swych dobrach dziedzicznych. Jako star. łukowski S. wystąpił pierwszy raz 19 II 1459. W l. pięćdziesiątych i na początku l. sześćdziesiątych pisał się konsekwentnie ze Szczekocin (w r. 1458 został odnotowany dwukrotnie jako Szczekocki), dodając określenie «tenutariusz w Olsztynie»; od r. 1466 zaczął się pisać z Olsztyna (bez określenia «tenutariusz»), a wreszcie jako Olsztyński ze Szczekocin lub z Olsztyna (sporadycznie w l. 1441 i 1449 pisał się z Olsztyna jego ojciec), traktując użytkowane przez siebie dobra monarsze jako swoje czy wręcz jako dziedzictwo («hereditas»). W źródłach nie występował z przydomkiem Woda, ale używał go zarówno jego ojciec, jak też synowie, można więc założyć, że nosił go również S. Wg osiemnastowiecznej tradycji był też zwany Czarnym (Czerny).
S. nie odgrywał istotnej roli politycznej, jednak znajdujące się w jego użytkowaniu królewszczyzny pozwoliły mu na używanie predykatu «generosus» i prowadzenie życia na wysokiej stopie. Wyrazem jego pozycji społecznej było wystąpienie wspólnie ze współrodowcami w roli patrona klasztoru cystersów w Mogile koło Krakowa i wraz z m.in. arcybp. gnieźnieńskim Janem ze Sprowy, bp. przemyskim Mikołajem Błażejowskim, opatem cystersów w Jędrzejowie Mikołajem ze Sprowy, woj. i star. ruskim Andrzejem Odrowążem ze Sprowy, podskarbim kor. Jakubem Dembińskim (z Dębna) potwierdził w r. 1462 temu klasztorowi zrzeczenie się praw do włości, nadanych cystersom w XIII w. przez wspólnych przodków.
Z działalności S-ego na pierwszy plan wysuwają się zabiegi o pozyskanie gotówki. Zaciągał pożyczki pieniężne pod zastaw swoich tenut, głównie star. olsztyńskiego, stosując różne formy zabezpieczenia wierzycieli: krótkoterminowy zastaw użytkowy, pożyczkę pod rygorem wwiązania w pewną część dóbr, pożyczkę pod rygorem powiększenia (podwojenia) sumy, a nawet zobowiązanie do zwrotu pod karą ekskomuniki. W r. 1458, pod tą cenzurą, zobowiązał się zwrócić 150 grzywien Janowi Pieniążkowi z Iwanowic h. Odrowąż. W r. 1461 pożyczył od Jana Pieniążka 2 tys. fl. węgierskich pod zastaw zamku Olsztyn ze wszystkimi wsiami. W r. 1463 zastawił za 260 grzywien wieś Sobótkę tenutariuszowi w Mironicach (pow. ksiąski), Pawłowi Karniowskiemu. Od swego szwagra pożyczył w r. 1464 na rok 550 fl. węgierskich, zobowiązując się, że w razie gdyby nie oddał tej sumy w terminie, wwiąże go we wsie star. olsztyńskiego: Biskupice, Zrębice, Bukowno i Krasawę. Od króla uzyskał 26 X t.r. zgodę na zastawienie zamku w Zawichoście wraz z przyległymi wsiami kaszt. radomskiemu Eustachemu Odrowążowi ze Sprowy za 1 tys. grzywien i 400 fl. węgierskich. Podobne zezwolenia na zastawienie star. zawichojskiego Eustachemu ze Sprowy uzyskał 28 VI 1465 i 28 III 1466, choć zapewne już od r. 1464 przestał być tenutariuszem zawichojskim; na mocy kolejnych zapisów zastawnych był nim do śmierci Eustachy ze Sprowy (zm. 1478). W dokumentach królewskich z l. 1464–6 był S. tytułowany dworzaninem królewskim. W r. 1469 pożyczył od Andrzeja Trzaski (h. Trzaska) z Bobolic i jego żony Uliany 660 fl. węgierskich pod rygorem wwiązania ich w miasto Przyrów oraz wsie Zarębice i Zrębice. Często w l. 1458–70 poręczycielem S-ego był jego szwagier Piotr, który dodatkowo kilkakrotnie w l. 1461–4 pożyczał mu pieniądze. W l. 1465, 1466 i 1469 za pożyczki S-ego ręczył też Jakub Dembiński. Niejednokrotnie poręczycielami długów S-ego byli: w l. 1458–63 Piotr Tral z Gunic, dziedzic Mzurowa (pow. lelowski) i w l. 1471–83 brat stryjeczny Jan ze Szczekocin, syn Dobiesława.
Świadectwem pozycji społecznej S-ego był zawarty przez niego ok. 24 V 1471 ślub z Anną Tęczyńską (zm. między 1513 a 1518), córką star. chełmińskiego Andrzeja z Tęczyna i Kraśnika h. Topór (zm. 1461) i Jadwigi z Książa Wielkiego i Rabsztyna. S. oprawił żonie po 800 grzywien posagu i wiana na star. olsztyńskim. Zgodnie z umową małżeńską brat Anny, Jan Rabsztyński z Rabsztyna i Tęczyna (zob.), zobowiązał się wydzielić jej uposażenie, tj. dobra będące w rękach ich babki Anny, wdowy po Janie Melsztyńskim; były to m. Żabno z wsiami, Kobylniki i dwie wsie Cieszkowy (w woj. sandomierskim i pow. wiślickim). Prawdopodobnie umowę tę później zmodyfikowano, gdyż wg Jana Długosza ok. l. 1470–80 we wspólnym posiadaniu S-ego i Jana Rzeszowskiego h. Półkozic (zob.), z tytułu żon (ratione uxorum), które były siostrami, znajdowały się wsie Żabno, Nieciecza i Odporyszów (pow. wiślicki). Jako star. łukowski pozwał S. w r. 1471 przed sąd nadw. królewski mistrzów cechowych, rajców oraz całe pospólstwo Łukowa o zwrot 20 grzywien, wyłożonych przez niego na wynagrodzenie dla cieśli Jana, wynajętego do zbudowania dwóch domów królewskich w Łukowie i zabitego przez tychże mieszczan. W r. 1472 zastawił S. za 400 fl. węgierskich swemu dawnemu słudze Mikołajowi (Miklaszowi) Czarnemu z Podola m. Częstochowę, Zrębice i Biskupice. Mimo dobrych stosunków ze szwagrem Piotrem, prawdopodobnie w r. 1476 (lub 1477) z niewyjaśnionych przyczyn S. go zabił, co doprowadziło do długotrwałego konfliktu z jego synami: Janem, Piotrem i Feliksem (ugodę zawarto ok. r. 1484). W r. 1478 uzyskał S. zgodę królewską na cesję star. łukowskiego Janowi z Zielonki. Za zgodą króla w r. 1479 wynagrodził swego sługę Jana Iwańca z Letyczowa (na Podolu; później burgrabiego olsztyńskiego) za udzieloną sobie pożyczkę 6 grzywien i za służbę, zapisując mu 200 fl. węgierskich na zasadzie zastawu użytkowego na wsi Siedlec, należącej do star. olsztyńskiego.
W l. osiemdziesiątych sam S. udzielał wysokich pożyczek, choć nadal także zaciągał długi. W r. 1481 wspólnie z żoną Anną pożyczyli Jakubowi Dembińskiemu 2800 fl. węgierskich na opłacenie wojska zaciężnego w Prusach, jednakże już w r. 1482 pożyczył S. 450 fl. węgierskich od Stanisława Płazy z Mstyczowa h. Topór pod rygorem wwiązania go w m. Częstochowę. W r. 1483 Stanisław Sobieński z Wiśnicza zastawił S-emu i jego żonie wieś Śmiłowice (pow. proszowski) za 900 fl. węgierskich, a mieszczanin krakowski Jan Wałtek wieś Stogniowice (pow. proszowski) za 600 fl. węgierskich. W l. 1483 i 1485 star. spiski Piotr Kmita z Wiśnicza h. Szreniawa dwukrotnie zastawił S-emu za 500 fl. węgierskich wieś Kobyle koło Wiśnicza (pow. szczyrzycki). W l. 1484 i 1485 ponownie S. pożyczył Jakubowi Dembińskiemu łącznie 2200 fl. węgierskich, pod rygorem wwiązania go w wieś Biskupice (pow. czchowski), a Andrzej, syn zmarłego Andrzeja Trzaski z Bobolic, zastawił S-emu za 200 fl. węgierskich całą swą część fortalicji w Bobolicach oraz wsie należące do niej w pow. lelowskim. W r. 1485 woj. krakowski Jan Amor z Tarnowa h. Leliwa zastawił S-emu za 900 fl. węgierskich wsie Stanisławice i Cikowice (pow. krakowski). W l. 1485 i 1490 Andrzej z Oleśnicy h. Dębno zastawił mu za 580 fl. węgierskich wieś Podolany (pow. proszowski). S. na obszarze star. olsztyńskiego poczynił szereg inwestycji. Zapewne z jego inicjatywy król Kazimierz Jagiellończyk dokonał w r. 1488 lokacji na surowym korzeniu m. Olsztynek pod zamkiem Olsztyn, a S. został wójtem dziedzicznym nowego miasta. Wg osiemnastowiecznej tradycji klasztoru bernardynów w Świętej Annie pod Przyrowem był fundatorem pierwszego drewnianego kościoła (lub kaplicy) w miejscu, gdzie dokonywały się objawienia św. Anny. Zmarł po 24 II a przed 22 XII 1492.
Z małżeństwa z Anną miał S. pięciu synów: Piotra, wpisanego (siedem pozycji przed Mikołajem Kopernikiem) w r. 1491 w semestrze zimowym na Uniw. Krak. (poświadczony do r. 1513), Jana (występującego w l. 1493–6), Stanisława i Andrzeja (występujących w l. 1493–1518), Bartłomieja, studenta Uniw. Krak. w r. 1492 w semestrze zimowym (występującego do r. 1496) oraz trzy córki: Annę, w r. 1493 żonę Jana Płazy z Mstyczowa h. Topór, Barbarę, w r. 1496 wdowę po Jakubie Morskim h. Topór, i Jadwigę, w r. 1511 żonę Jana Trestki z Witowa. Synowie S-ego dzierżyli w l. 1493–4 na zasadzie niedziału tylko niewielką część tenuty olsztyńskiej: wsie Mirów, Siedlec, Wyczerpy oraz Kuźnicę Dźbowską. Używali nazwiska Olsztyński, chociaż pisali się z Włoszczowy (woj. sandomierskie, pow. chęciński), Kraśnika (woj. lubelskie, pow. urzędowski), Miechowic (pow. proszowski), Woli Nieznanowskiej (pow. sandomierski) i Nasiechowic (pow. proszowski). W źródłach występowali już jednak tylko z predykatem «nobiles». Wdowa po S-m, Anna, przed 22 XII 1492 wyszła powtórnie za mąż za Mikołaja Morskiego z Morska, Marchocic, Miechowic i Klonowa h. Topór; został on współtenutariuszem olsztyńskim. Od żony otrzymał 14 III 1493 zapis 800 grzywien z tytułu wiana i tyleż posagu, które S. oprawił jej niegdyś na star. olsztyńskim. Małżonkowie objęli większość star. olsztyńskiego, jednak na tym tle doszło do konfliktu między synami S-ego a synami Zofii Potockiej (jego siostry), wobec czego na sejmie piotrkowskim 3 III 1493 król Jan Olbracht ustanowił między nimi wadium w wysokości 400 grzywien.
Dworzaczek, tabl. 94; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 214; Niesiecki, VII; Paprocki, s. 501, 515; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Biskupice, Dzbów, Częstochowa, Krasawa, Kusięta, Kuźnica Dzbowska, Małusze, Miechowice); Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, W. 1983 (star. łukowskie); Uruski, XII 335; Urzędnicy, IV/1 (błędnie, że S. był też star. chełmskim); – Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” T. 8: 1926/7 s. 25, 75; Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007 s. 26–8 (informacja, że S. kupił w r. 1468 Włoszczowę); Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Laberschek J., Na tropie rycerzy z Potoku i rozbójników z Ostrężnika w: tenże, Częstochowa i jej okolice w średniowieczu, Kr. 2006 s. 188–9, 202–3; tenże, Nieznane karty z przeszłości zamku Olsztyn i starostwa olsztyńskiego (wiek XIII–XV), w: tamże, s. 156–8; tenże, Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV wieku. Uwagi do genealogii Szczekockich herbu Odrowąż, w: Patientia et tempus. Księga jubileuszowa dedykowana doktorowi Marianowi Korneckiemu, Red. O. Dyba i in., Kr. 1999 s. 112–13, 120; Ludwig M., Besteuerung und Verpfändung königlicher Städte in spätmittelalterlichen Polen, Berlin 1984 s. 265, 292, 296, 338; Nabiałek K., Dzieje miasta Olsztynek koło Częstochowy od założenia do połowy XVII wieku, „Zesz. Nauk. UJ. Prace Hist.” 2002 z. 129 s. 79–81, 86–7; tenże, Zamek Olsztyn w państwie polskim za Jagiellonów (od 1391 do 1. poł. XVI wieku), w: „Średniowiecze Pol. i Powsz.” T. 3: 2004 s. 190–1; Odrzywolska-Kidawa A., Historia klasztoru OO. Bernardynów w Świętej Annie, „Biul. Inst. Filoz.-Hist. Wyższej Szkoły Pedagog. w Częstochowie” 1998 nr 16 s. 46; Prinke R. T., Sikorski A., Królewska krew. Polscy potomkowie Piastów i innych dynastii panujących, P. 1997 s. 81–3 (informacje: żona Piotra Wody miała na imię Małgorzata, syn S-ego Jan był kanonikiem krakowskim, zm. 1529); Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Kielce 2000 s. 269; Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, P. 2001 s. 114–15 (błędnie, że S. uzyskał w r. 1464 zapis 1 tys. grzywien na tenucie zawichojskiej), s. 118, 203; – Acta capitulorum Crac., II; Cod. epist. saec. XV, I; Długosz, Liber benef., II; Łaski, Liber benef.; Kod. mogilski; Kod. Mpol., IV; Korespondencja żupnika krakowskiego Mikołaja Serafina z lat 1437–1459, Wyd. W. Bukowski i in., Kr. 2006; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890 nr 165, 167, 169, 234; Matricularum summ., I; Metryka Uniw. Krak.; R yka czewski E., Inventarium [...] quae privilegiorum [...] in Archivo Regni in arce Cracoviensi continentur, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 214, 242; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 4067, 4068, 4274; Zbiór dokumentów Zakonu Paulinów, Oprac. J. Zbudniewek, W. 2004 II nr 69; – AGAD: dok. perg. 3564, 4877, 4879, 4880, 5210, 5213, Metryka Kor., t. 14 s. 15, 44, 258–9, t. 17 k. 29–9v, t. 21 k. 19; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 13 s. 459 (pierwsza wzmianka o S-m), t. 14 s. 277, 299, 304, 307, 328, 331, 363, 379, 381, 388–9, 395, 402, 407, 423, 427, 429, 435, 449, 478, t. 15 s. 6–7, 57, 127–8, 130–1, 134, 160, 185, 375–6, 378–9, 413, t. 16 s. 4, 48–50, 90, 122, 171–2, 185, 205, 470–1, 483, 513–14, 518, 713–14, 761, 981, 991–2, t. 17 s. 175–7, 210, 340, 382, 401, 489, 523, 542, 572, 587, 620–1, 635, 806–8, 813–14, t. 18 s. 103–4, 244–5, 354–5, 672–3, 707–9, 772–4, t. 19 s. 41–2, 146, 437–8, 443, 452–3, 570, 638, 644, 705, 765, 889, t. 20 s. 234, 502, 725, 946–7, t. 21 s. 40, 99–100, 136, 417, 426–7, 520, 523–4, 584–6, 673, 703–5, 710–11, 715–17, 727–8, 809–11, 860, 862, 1037–9, 1043, 1075, 1078–9, 1094, t. 22 s. 12–14, 20, 41, 92–4, 105, 117, 180–1, 289, 292, 900–1, 952–3, 1026, t. 23 s. 234, 356, 815–16 (S. po raz ostatni poświadczony jako żyjący), 1049–50 (Mikołaj Morski jako tenutariusz zamku Olsztyn), t. 24 s. 29, 97, 100, 114, 137, 167–8, 189, 193, 237–8, 254, 262, 269–70, 273, 287, 306, 320, 350, 362, 425, 509, 602–3, 605–10, 675–7, 704, 713, 718, 725–6, 784, t. 25 s. 755–6, 874–6, 925–6, t. 31 s. 1124, 1191–2, Terr. Crac., t. 15 s. 68, t. 16 s. 362, t. 17 s. 374, 377, 389–90, t. 18 s. 98, t. 21 s. 5, 378, t. 147 s. 89, 236, t. 152 s. 163, 225, 299, t. 153 s. 30, 54, 64, 142, 236–7, t. 154 s. 94–6, 146–7, t. 155 s. 31, t. 205 s. 149, 169, t. 264 s. 104–5, 347–9, 355, t. 266 s.14, 23–4, 49, 93, 122, 135–6, 201–2, 213, 254–5, 312–13, 315, 367–8, 398, t. 314 s. 98–9, 153, 158, 162–3, 176–7, 179, 182, 186–7, 196, 225, 239, 241, 246, 250, 252, 261, 278–80, 289, 295–8, 331, t. 315 s. 48, 51, 54, 57, 60–1, 63, 71–2, 79, 86, 88–9, 96, 98, 100, 102, 107, 111, 117, t. 316 s. 15–16, 51, 74, 79–80, 83–4, 88, 103, 108, 129, 136–8, 163, 171–2, 179–80, t. 319 s. 62, 78–9; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Offic. Crac., t. 10 s. 209–11, 462, t. 13 s. 1215, Episc. Crac., t. 4 k. 18v; Arch. Prow. OO. Bernardynów w Kr.: rkp. S–przy–2, s. 1–3; B. Czart.: Teki Naruszewicza, t. 10 s. 451; B. Jag.: rkp. 5348 s. 190; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka. Mater. do t. 5 Kod. Mpol. (D–22, L–84, N–352, O–152, P–112, Q–21).
Karol Nabiałek