Maryański Modest (1854–1914), inżynier górniczy, podróżnik, eksplorator złota, publicysta. Ur. 15 VI w Trzemesznie w woj. poznańskim, był najmłodszym z jedenaściorga dzieci Sylwestra, i Joanny z Marcinkowskich, bratem Aleksandra (zob.) i Witalisa (zob.). Ukończywszy gimnazjum w Trzemesznie, studiował w berlińskiej Akademii Górniczej. Po egzaminie na referendarza górniczego zajmował stanowiska kierownicze w kilku kopalniach na Górnym Śląsku. Pracował później przez siedem lat w Truskawcu. W początkach 1887 r. emigrował z rodziną z zamiarem osiedlenia się w Australii. Wskutek namów przyjaciela zatrzymał się w San Francisko. Początki życia emigracyjnego były tak ciężkie, że zamierzał popełnić samobójstwo. Pracował jako robotnik przy budowach i w fabryce kotłów parowych, a następnie jako górnik w stanach: Kalifornia, Arizona, Utah, Idaho, Montana, Oregon i Washington, również w środkowym Meksyku, w Kanadzie, w Brytyjskiej Kolumbii, docierając do Alaski. Zapoznał się przy tym z prowincjami Ontario (kopalnie srebra w Cobalt) i Quebec. Otrzymał wreszcie stanowisko inżyniera i rzeczoznawcy w kopalniach złota Cripple Creek w Colorado. Dn. 19 VI 1893 zawiązał spółkę akcyjną w Chicago, wraz z 9 Polakami, o kapitale zakładowym pół miliona dolarów. Zakupiono starą kopalnię złota w Quartz Hill, koło Shasta w Kalifornii, którą M. uruchomił pod nazwą «Consolidated Kosciusko Mine».
W r. 1895 udał się do Europy, zwiedzając m. in. Hiszpanię, Włochy, Szwecję i Norwegię, gdzie prowadził obserwacje geologiczne. Pod koniec t. r. pojechał do Częstochowy i Poznania, wygłaszając odczyty o swoich doświadczeniach i podróżach. W początkach 1896 r. wyjechał z Polski do Londynu i przez Amerykę, z portu Vancouver, dotarł 23 VI do Australii. Zwiedził po drodze wyspy Hawaje, Markizy, Pitcairn, Samoa, Tonga, Fidżi i Norfolk. Popłynął z Sydney, przez Melbourne i Adelaide, do portu Fremantle w Zachodniej Australii, gdzie wylądował 14 VII. Poznał kopalnie złota w Murchison, Coolgardie i Kalgoorlie. W tej ostatniej miejscowości 13 XI 1896 natrafił w kopalni Great Boulder Main Reef, wśród odpadków, na bogate ślady tellurków złota (AuTe2). Jakkolwiek M. nie był ich odkrywcą, to jednak próbki znalezione przez niego były niezwykle bogate. M., który znał rudy tellurków z Colorado, sklasyfikował różne ich odmiany (silvernit, coloradoit i pitsit) oraz zwrócił uwagę na rozległość złóż. Jego entuzjastyczny wywiad ogłoszony 9 XII przez dziennik „The West Australian” przyniósł mu wielki rozgłos, ożywił znacznie zainteresowanie rudą tellurków i spowodował napływ kapitałów do Zachodniej Australii. Przewidział też trafnie długotrwałość produkcji złóż złota w okręgu Kalgoorlie.
Po podróży do Europy powrócił M. w maju 1897 do pracy w Kalgoorlie, gdzie w maju 1897 odkrył rzadką rudę ortęci albo amalgamat złota (Au2Hg3). Między lipcem i wrześniem odbył podróż na północ, badając odległe kopalnie w Margaret, Erlistoun i Menzies. Dn. 12 X t. r. stawał w Kalgoorlie przed Królewską Komisją do Spraw Górnictwa jako rzeczoznawca i chociaż był związany ze światem wielkiej finansjery, domagał się poprawy bytu górników i zmian ustawodawstwa na ich korzyść. W początku 1898 r. nabył 200 akrów ziemi nad rzeką Hay w okręgu Albany, z zamiarem zaprowadzenia sadów. W lipcu 1899 zbadał okolice Donnybrook, gdzie zakupił 21 działek górniczych i założył kopalnię złota «Maryanski Syndicate». Po osadzeniu kilkunastu emigrantów z Europy, m. in. Polaków, na swym majątku rolnym M. na schyłku 1899 r. wyjechał do Europy celem zainteresowania kapitalistów inwestycjami w Donnybrook. Doprowadził 27 VII 1900 do zawiązania w Londynie spółki «Donnybrook Goldfields Ltd.» z kapitałem zakładowym 350 000 funtów szterlingów. Głównym patronem firmy był H. Nussbaum z Frankfurtu nad Menem. Spółka ta przejęła wszystkie działki M-ego. Po raz trzeci zjawił się M. w Australii 30 XI 1900 i przez kilka miesięcy nadzorował prace w Donnybrook. Odpłynął do Marsylii 22 V 1901. Na zebraniu udziałowców spółki «Donnybrook Goldfields Ltd.» w Londynie M. zdał 20 XII 1901 przesadnie optymistyczny raport; kopalnię zamknięto w kilkanaście miesięcy później wskutek małej opłacalności. Stracił też swoją posiadłość nad rzeką Hay, nie spłaciwszy pożyczki bankowej.
W połowie r. 1903 M. wrócił do nieczynnej kopalni «Kościuszko” w Kalifornii i przez 3 lata intensywnie ją eksploatował. Rezultaty nie były wielkie i puszczono ją w dzierżawę, ale była aktywna do r. 1920. M. przeniósł się do wschodniej części Stanów Zjednoczonych i rozpoczął w r. 1906 wydawanie tygodnika „Praca Polska”, który wychodził do r. 1910 (?) w Schenectady (New York). Od r. 1891 M. był członkiem korespondentem, a potem rzeczywistym Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Stale wzbogacał zbiory Towarzystwa licznymi darami z zakresu geologii, botaniki, zoologii i antropologii, zebranymi w Ameryce i Australii. Pisywał też liczne artykuły do prasy polskiej w Poznaniu, Lwowie i Krakowie, np. Kopalnie truskawieckie („Gaz. Lwow.” 1882 nr 166), Projekt kolonizacji polskiej w Australii zachodniej („Gaz. Handlowo-Geograficzna” 1897). Ogłosił drukiem dwie broszury: Z kresów Ameryki Płn. (Lw. 1891), gdzie dał opis mieszkańców, fauny i flory mało znanego wówczas okręgu Okanogan w stanie Washington, oraz O emigracji – a w szczególności o emigracji polskiej do Stanów Zjedn. Półn. Ameryki (Chicago 1893). Opracował również Jedyny w swoim rodzaju przewodnik polsko-angielski i słownik polsko-angielski dla wychodźców polskich i przybyszów do Stanów Zjedn. Ameryki Półn. i Kanady (Chicago 1905). Pod koniec życia M. popadł w apatię, zmarł 16 XI 1914 w domu rodziny Mąke w Gnieźnie. Żonaty był z Jadwigą Wisłocką (?), z którą miał dzieci osiadłe w Stanach Zjednoczonych.
Postać M-ego występuje w powieści znane pisarki australijskiej K. S. Prichard „The Roaring Nineties” (Londyn 1946), w polskim tłumaczeniu pt. „Burzliwe lata” (W. 1951).
Ayer N., Directory of Newspapers and Periodicals, Filadelfia 1908–13; Rowell’s American Newspaper Directory, Filadelfia 1907; Wepsiec J., Polish American Serial Publications 1842–1966, Chicago 1968; Zieliński S., Bibliografia czasopism polskich za granicą, W. 1935; Enc. Org., XVIII, supl. II; W. Enc. Powsz., (PWN); Zieliński, Mały słownik pionierów; Katalog Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, 1932; – Cammilleri C., Experiences on the Eastern Goldfields in South West Australia, „The Royal Western Australian Historical Society Journal” T. 7: 1969 cz. 1 s. 20, 22; Karwowski S., Historia W. Księstwa Poznańskiego, P. 1919 II 306; Maclaren M., Discovery of Tellurides at Kalgoorlie, „The Mining Magazine” (Londyn) 1912 nr z lipca s. 42; Naganowski E., Kronika londyńska, „Bibl. Warsz.” 1897 t. 1 s. 531; Paszkiet W., Rękopisy rodziny Maryańskich w Bibliotece Raczyńskich, „Kur. Pozn.” 1938 nr 105; Paszkowski L., Polacy w Australii i Oceanii, Londyn 1962; Raeside J., Golden Days, Perth (W. A.) 1929 s. 310–11; Royal Commission on Mining, „Votes and Proc. of the Parliament of Western Australia” 1898 t. 2 s. 422–7; Spencer-Compton G., Geologist Looks Back on Telluride Discovery, Kalgoorlie 1946; tenże, Tellurides of the Golden Mine, Wyd. 2., Kalgoorlie 1966 s. 219, 223; Simpson E., Minerals of Western Australia, Perth (W. A.) 1948 I 269; Wróblewski A., Historia zbiorów przyrodniczych Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu, „Roczniki Hist.” T. 23: 1957 s. 505–6; Wyrwicka W., Poznańskie Muzeum Przyrodnicze po wojnie, „Kron. m. P.” 1946; – Thirteenth Report of the State Mineralogist, San Francisko 1896 s. 352; – „Dzien. Pozn.” 1896 nr 21–3; „Engineering and Mining Journal” (New York) T. 58: 1894 s. 420, T. 73: 1902 s. 393, T. 76: 1903 s. 404, 789, T. 77: 1904 s. 819, T. 79: 1905 s. 1115, T. 82: 1906 s. 896; „Ilustr. Kur. Pol.” 1962 nr 60; „Kur. Pozn.” 1891 nr 3, 7, 12, 1896 nr 16, 23; „Mining and Scientific Press” (San Francisko) T. 67: 1893 s. 174, 190, T. 70: 1895 s. 318, T. 72: 1896 s. 322, T. 87: 1903 s. 137, T. 88: 1904 s. 434, T. 89: 1904 s. 181, T. 92: 1906 s. 370, T. 106: 1913 s. 428; „Przegl. Emigracyjny” 1893 nr 14 s. 156; „Przegl. Powsz.” (Kr.) R. 30 s. 308–12, 459–64, R. 31 s. 141–5; „Roczniki Tow. Przyj. Nauk. Pozn.” T. 18: 1891 s. 513, T. 23: 1896 s. 367–8, 392, T. 24: 1898 s. 238, 597, 600, T. 25: 1899 s. 533, 586, T. 27: 1900 [druk] 1901 s. 372–3, T. 34: 1907 [druk.] 1908 s. 397; „Zeitschr. f. Prakt. Geolog.” (Berlin) 1896 z. 4 s. 168, z. 7 s. 288, 1897 z. 2 s. 72, 1900 z. 6 s. 169–74; – Archives office of N. S. W. (Sydney): Inward Passenger Lists for VI 1896 (Ref. X241); B. Raczyńskich: sygn. 417, rkp. M-ego (Bericht über das neu proclamirte Goldfeld Donnybrook, dat. Paryż 13 II 1900); Battye Library (Perth, W. A.) Passenger Lists: W. A. Colonial Secretary’s Office, sygn. 2118/99, List M-ego z 26 X 1899; Office of Titles (Perth, W. A.): Kontrakty kupna ziemi z 3 II 1898 sygn. XII. 996 i z 12 V 1898 sygn. XII. 1074; – Bibliogr. notatek o M-m z dziennika „The West Australian” (70 pozycji) w oprac. autora (mszp.); – Informacje i materiały nadesłane przez G. Spencera-Comptona z Kalgoorlie, Anielę Koehlerównę i Ignacego Krausego z Poznania, Jana Kowalika z Kalifornii.
Lech Paszkowski