Geniusz Mieczysław (1853–1920), technik, dyrektor Kompanii Tow. Budowy Kanału Sueskiego, okultysta. Ur. na Suwalszczyźnie w rodzinie średniej szlachty. Dziad G-sza, Franciszek, był oficerem napoleońskim, po r. 1812 nadleśniczym w Puszczy Białowieskiej. Ojciec Tomasz brał udział wraz z braćmi w powstaniu 1863 r. Matka po śmierci ojca wyszła powtórnie za mąż za Cypriana Kuczewskiego, naczelnika powiatu na Suwalszczyźnie. Tenże ojczym G-sza prześladowany za udział w powstaniu wyemigrował za granicę wraz z rodziną; po wielu przejściach znalazł pracę w Egipcie w Tow. Budowy Kanału Sueskiego w dziale rachunkowości, dzięki pomocy brata, również tam zatrudnionego. G. uczęszczał w Suwałkach do gimnazjum, na emigracji w Paryżu ok. r. 1869 do Szkoły Polskiej w Batignolles. Specjalizował się w budownictwie dróg i mostów; już w czasie studiów musiał zarabiać na życie, po uzyskaniu dyplomu pracował przy Kolei Północnej w Paryżu, ponadto dorabiał technicznymi rysunkami. Przyjaźnił się z Norwidem, był drużbą na jego ślubie. G. był ożeniony z Wandą Wagnerówną, córką kierownika tajnej drukarni warszawskiej z okresu powstania. W r. 1885 otrzymał pracę w Tow. Budowy Kanału Sueskiego, najpierw w Izmailii, gdzie przebywał do ok. r. 1896. Przeniesiony następnie do Port-Said, otrzymał stanowisko dyrektora Kompanii Wód Słodkich, należącej do Towarzystwa, której zadaniem było filtrowanie i doprowadzanie wody z Nilu do Port-Said. W Izmailii stracił na żółtą febrę żonę i trzy córki, oraz trzy osoby z rodziny. Na skutek tej katastrofy – sam siebie nazywał «ojcem zadżumionych» – zwrócił się ku zagadnieniom teozoficznym. Pozostała po G-szu korespondencja z ok. 700 osobami informuje o jego zainteresowaniach teozoficzno-mistycznych w związku z badaniami nad starożytnym Wschodem, prowadzonymi pod kątem zgłębienia zagadnień moralnych. W tych sprawach zachował G. krytycyzm i niezależność myśli, sądził też, że zdobytą wiedzę spożytkuje z czasem z korzyścią dla Polski, w której własny byt państwowy jako przyszły wynik «sprawiedliwości dziejowej» najmocniej wierzył. Polskę odwiedzał, m. i. co kilka lat spędzał urlop w Kosowie. Tam zastał go wybuch wojny latem 1914. Opis swego powrotu do Port-Said przez Lwów i Genuę, pt.: Z Galicji do Egiptu – wrażenia z początków wojny europejskiej, przesłał do prasy warszawskiej, zaś w przekładzie francuskim drukował w dzienniku «L’Egypte» w Kairze, pod pseudonimem M. Negus. Po wyjściu części tych wspomnień Tow. Budowy Kanału Sueskiego sprzeciwiło się dalszemu drukowi. Wśród innych publikacji G-sza wyróżnia się rozprawa, pt.: Petit trait d’analyse bactériologique des eaux. G. śledził i spisywał nadal wypadki toczące się w kraju i za granicą, a zwłaszcza wypowiedzi opinii w sprawie Polski. Korespondował z Jusserandem, ambasadorem francuskim w Stanach Zjedn. A. P. W l. 1914–1918 ogłosił liczne artykuły w pismach, m. i.: Pologne – question internationale; Le devoir national et la probité nationale (w odpowiedzi na artykuł w «Le Temps», pt.: «Le devoir polonais»); Vers la construction d’un Tribunal International (gdzie rozważał system międzynarodowych rewindykacji materialnych); Le stade attardé des Allemands dans l’évolution humaine (druk. w tygodniku «Union des Grandes Associations françaises contre la Propagande Ennemie»). Głosił, że narody zwycięskie powinny ustanowić obowiązujące w stosunkach międzynarodowych sankcje, w celu zabezpieczenia pokoju świata. G. rozwijał ponadto owocną działalność na rzecz Funduszu Pomocy ofiarom wojny w Polsce, w porozumieniu z Głównym Komitetem Polskim, jako delegat Komitetu na Egipt. Założył w szeregu miejscowości Egiptu biura dobrowolnego opodatkowania się Polaków i przyjaciół Polski, umieszczał artykuły w najpoczytniejszej prasie Hiszpanii, Francji, Portugalii, zwracał się sam do najwybitniejszych osobistości współczesnych, zaopatrzony w listy polecające od Głównego Komitetu z Vevey w Szwajcarii. W połowie czerwca 1919 r. przybył na stałe do Warszawy. W tymże roku wydał rozprawę, pt. L’effort polonais (ze wstępem prof. Sorbony Fortunata Strońskiego), oraz zarys postulatu Stanów Zjednoczonych Europy, ponadto pracę na temat związku pokrewnych kultur trzech narodów, pt. Union Franco-Italo-Polonaise. Był prezesem narodowej organizacji odrodzeniowej, Konfederacji Polskiej. Zamierzał powołać do życia instytucję, która by szerzyła ideologię narodową w szerokich masach społeczeństwa polskiego. W związku z tym zainicjował wydawnictwo, pod nazwą Złota księga zasług, gdzie wyszły jego prace: O polską myśl narodową i państwową oraz Co człowiek i Polak wiedzieć powinien? Działalność G-sza w kraju pozostawiła też drukowane rozprawki z innych dziedzin: Projekt towarzystwa godności ludzkiej, mający na celu zapobieżenie żebractwu, referat na Zjazd Literatów: O polskość języka polskiego. Współpracował również w kółku teozoficznym, głównie z M. Cz. Przeworską. G. zmarł nagle, po operacji, 20 XI 1920 r. Pochowany na Powązkach w Warszawie, gdzie przyjaciele wznieśli mu pomnik w r. 1928. Jeszcze w Port-Said sporządził testament, na mocy którego nadeszły stamtąd w r. 1925 zbiory, przeznaczone przez G-sza dla Muzeum Narodowego, Biblioteki Narodowej i Biblioteki Publicznej w Warszawie. Obejmowały one ok. 2 000 tomów oraz okazy sztuki arabskiej, egipskiej, chińskiej, indyjskiej, japońskiej, a także zachodnio-europejskiej, a z polskiej m. i. obrazy Fałata i Wyspiańskiego. Oszczędności G-sza, ulokowane w Crédit Lyonais, podjął w znacznej części rząd francuski, tytułem procentu spadkowego.

Przeworska M. Cz.-Helia, Mieczysław Geniusz, dzieje żywota z kart pamiętnikowych, W. 1937; taż, Śp. Mieczysław Geniusz, «Tygodnik Ilustr.» 1921, nr 2; – «Bulletin Polonais Littéraire scientifique et artistique» 1921, nr 389, s. 14–15 (nécrologie); «Kurier Warszawski» 1920, nr 337; «Polonia» Revue hébdomadaire polonaise, A. 6: 1920, nr 47 s. 6, (nekrologia, informacje J. Tołłoczki i Mariana Wawrzenieckiego.)

Red.