Szczepanowski Marian Jan (1916–1981), bibliograf, historyk, działacz Polonii australijskiej.
Ur. 25 XII w Krotoszynie, był synem Antoniego Feliksa (zm. 1927), kupca i właściciela fabryki chemicznej, oraz Władysławy Roth.
W r. 1935 zdał S. maturę w Prywatnym Gimnazjum Dr. Brunona Czajkowskiego w Poznaniu i t.r. podjął studia historyczne na Uniw. Pozn. Od r. 1937 kontynuował studia w Inst. Historycznym Uniw. Warsz. i w r. 1939 otrzymał stopień magistra na postawie pracy Stosunki gospodarczo-społeczne w dobrach klasztoru OO. Benedyktynów w Mogilnie, szczególnie w odniesieniu do miasta Mogilna (1398–1774) (niewyd.). W okresie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie; jako inkasent i kierownik działu był zatrudniony w fabryce mydła «Wisła». Współpracował z ZWZ/AK i na ich polecenie gromadził dokumenty i filmy dotyczące ówczesnego życia codziennego. W trakcie powstania warszawskiego 1944 r. został 10 VIII t.r. aresztowany i osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd wywieziono go do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen (nr 89480). Pracował dla firmy «Siemens» w podobozie w Berlinie. Torturowany i przydzielony do najcięższych prac, doznał trwałych uszkodzeń palców u nóg, a także urazów głowy, które po latach spowodowały kłopoty z pamięcią. Po wyzwoleniu przebywał w obozie dla byłych jeńców wojennych w Wentorf koło Hamburga, skąd w r. 1947 przeniósł się do Paryża i uczył tam na kursach oświatowych, prowadzonych przez Związek Towarzystw Kulturalno-Oświatowych im. J. Piłsudskiego we Francji.
W r. 1951 wyemigrował S. do Australii. Przebywał początkowo w obozach przesiedleńczych w Bonegilli i Benalii (stan Victoria), a następnie jako robotnik pracował przy budowie kompleksu hydroelektrycznego i irygacyjnego Snowy Mountains Scheme w Nowej Południowej Walii. Po ciężkim wypadku został zwolniony i osiadł w r. 1955 w Adelajdzie, gdzie podjął pracę na kolei, a następnie w fabryce «British Tube Mills». Włączył się wtedy w ruch polonijny. Współpracował (do r. 1961) z wydawanym w Adelajdzie dwutygodnikiem „Nasza Droga”, a potem także z wychodzącym w Sydney tygodnikiem „Wiadomości Polskie”. Wraz z żoną był inicjatorem powołania 20 V 1962 Tow. Wiedzy o Polsce w Południowej Australii (od r. 1969 Polskie Tow. Historyczne w Australii), pierwszej polonijnej organizacji naukowej na tym kontynencie, dokumentującej działalność tamtejszego wychodźstwa i popularyzującej wiedzę o Polsce. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa w l. 1962–4 i 1968–81, a jego zbiory gromadził w swoim domu. Zajmował się też wysyłką prasy polonijnej do bibliotek w Polsce oraz jej opisem bibliograficznym (zestawił ponad 300 tytułów). W l. 1967–8 był członkiem Rady Polskiego Inst. Historycznego w Rzymie, kierowanego przez Karolinę Lanckorońską. W związku z obchodami tysiąclecia państwa polskiego ogłosił broszury: One Thousand Years of Christianity, Three Thousand Years of Tradition (Adelaide 1966, anonimowo) i Pamiątkowe koperty milenijne wydane w Australii (Melbourne–Adelajda 1969). Zredagował księgę zbiorową „Polacy w Południowej Australii 1948–1968” (Adelajda 1971 I), w której ogłosił artykuły Duszpasterstwo akademickie i Polacy w kopalniach opalu. Opublikował także przedmowy do książek Krystyny Skwarko: „Osiedlenie młodzieży polskiej w Nowej Zelandii w r. 1944” (Londyn 1972) oraz „The invited. The Story of 733 Polish Children Who Grew Up in New Zealand” (Wellington 1974). W r. 1972, z powodu choroby serca, przeszedł na rentę inwalidzką.
W r. 1974 odwiedził S. Polskę i podczas Forum Polonijnego w Poznaniu wygłosił odczyt o polskim szkolnictwie w Australii. Podjął w tym okresie współpracę z Tow. Łączności z Polonią Zagraniczną «Polonia». Kontakty z tą organizacją, jak też przyjęcie od władz PRL Medalu Kościuszkowskiego doprowadziły do oskarżenia go przez część organizacji polonijnych o sprzyjanie reżimowi, a w konsekwencji do zahamowania prac Polskiego Tow. Historycznego w Australii. W tym okresie publikował następne artykuły Dzieje szkolnictwa polskiego w Australii (do roku 1970) („Forum Polonijne”, Red. H. Kubiak, Kr. 1976), Dr Antoni Sokołowski. 1818 [?] – 22 XII 1862. Pierwszy Polak-lekarz w Australii („Głos Millenium” 1978 nr 2) i Zarys monografii („Wiad. Pol.” 1979, dod. z okazji 25-lecia tygodnika) oraz broszury Biuletyn Millenium – Głos Millenium. Miesięcznik polski wychodzący w Enfield. Południowa Australia. Zarys historyczny (Adelajda 1979) i Stałe działy i dodatki do „Wiadomości Polskich” (Adelajda 1979). W r. 1981 zredagował zbiór Polski Ośrodek Millenium Enfield. Południowa Australia 1954–1979 (Adelajda) i ogłosił w nim m.in. artykuł pt. Biuletyn Millenium. Należał do Polskiego Tow. Filatelistycznego w Australii. Zmarł na zawał serca 30 IV 1981 w Adelajdzie, został tam pochowany na Dudley Park Cemetery.
W małżeństwie zawartym w r. 1948 z Genowefą Ireną Wróblewską miał S. syna Stanisława (ur. 1949) i córkę Marylę (ur. 1953).
Ustalenia bibliograficzne S-ego zostały wykorzystane w pracach Jana Kowalika „Bibliografia czasopism polskich wydanych poza granicami kraju od września 1939 r.” (L. 1976–88 I–V) i Jana Lencznarowicza „Prasa i spółdzielczość polska w Australii 1928–1980” (Kr. 1994). Zbiory Polskiego Tow. Historycznego w Australii przekazano w r. 2001 do Muz. i Arch. Polonii Australijskiej w Melbourne.
Polonica zagraniczne. Bibliografia 1966, W. 1970; toż za r. 1969, W. 1976; toż za r. 1971, W. 1977; toż za r. 1974, W. 1982; toż za r. 1978, W. 1991; toż za r. 1979, W. 1991; toż za r. 1981, W. 1992; – Achmatowicz-Otok A., Otok S., Polonia australijska, L. 1985 s. 167; Cytowska W., Nie znać historii to być zawsze dzieckiem, „Almanach Polonii” 1980 s. 216–18; Lencznarowicz J., Prasa i społeczność polska w Australii 1928–1980, Kr. 1994 s. 8; Literatura pol. na obczyźnie, II; – „Tyg. Pol.” (Melbourne) 2001 nr 13–14 s. 30 (fot.); „Wiad. Pol.” (Sydney) 1977 nr 20, 22 s. 7; – Informacje syna, Stanisława z Adelajdy (Australia).
Bogumiła Żongołłowicz