Skalińska (Sachsowa) z Grosglików Maria (1890–1977), botanik, profesor UJ. Ur. 27 XII w Warszawie, była córką Stanisława Samuela Grosglika (zob.), i Jadwigi ze Stożyńskich (zm. 1942).
W r. 1906 ukończyła średnią szkołę ogólnokształcącą Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie. Brała udział w strajku szkolnym 1905 r. i kolportowała od r. 1906 wydawnictwa Polskiej Partii Socjalistycznej do czasu wyjazdu do Szwajcarii w r. 1907. Tam podjęła studia przyrodnicze na uniwersytecie w Bernie pod kierunkiem botanika E. Fischera i zoologa T. Studera; w r. 1912 uzyskała stopień doktora filozofii magna cum laude na podstawie dysertacji Die Weber’schen Knöchelchen bei den Cyprinoiden der schweizerischen Fauna (,,Revue Suisse de Zoologie” Vol. 20: 1912). W Szwajcarii wyszła za mąż za Marcelego Sachsa i prace publikowała jako Maria Sachsowa. Po powrocie do Polski, w l. 1913–15, S. uczyła biologii w warszawskich szkołach średnich i prowadziła badania anatomiczno-histologiczne ryb i płazów w pracowni zoologicznej Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW). W r. 1916 została asystentką nowo utworzonej przez Edmunda Malinowskiego Stacji Genetycznej w Morach pod Warszawą, następnie w l. 1920–4 pracowała jako adiunkt Zakładu Genetyki i Hodowli Roślin SGGW w Skierniewicach, gdzie była również członkiem zarządu Związku Asystentów i Adiunktów SGGW (1922–7). W r. 1925 przebywała w Szwajcarii, gdzie specjalizowała się pod kierunkiem R. Chodata na uniwersytecie w Genewie. Zajmowała się wówczas genetyką roślin, badając rolę cytoplazmy w dziedziczności oraz zjawiska wielopostaciowości w liniach czystych, zwłaszcza przedstawicieli rodzaju «Petunia». Publikowała od r. 1922 pod (zmienionym po rozwodzie w r. 1916) nazwiskiem Skalińska. Od r. 1919 wykładała genetykę i embriologię roślin w Wyższej Szkole Ogrodniczej w Warszawie, a po jej likwidacji, na powstałym w r. 1921 Wydz. Ogrodniczym SGGW (do r. 1927). Wykładała też od r. 1921 botanikę ogólną na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP), od r. 1934 także w jej łódzkim oddziale. W r. 1924 objęła w WWP stanowisko profesora ad personam, zorganizowała pierwszą w Polsce pracownię cytologiczno-genetyczną i kierowała nią do jesieni 1939. Dodatkowo w l. 1928–34 kierowała Stacją Genetyczną w Morach. Wykładała także hodowlę roślin ozdobnych w Zakładzie Kwiaciarstwa SGGW, od r. 1934 Pracowni Kwiaciarstwa przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Równocześnie od r. 1924 związała się z UJ, gdzie t. r. habilitowała się z botaniki ze szczególnym uwzględnieniem genetyki na podstawie rozprawy Badania nad mieszańcami Tytuniu (,,Pam. Zakładu Genetycznego SGGW” 1921 z. 1) i otrzymała veniam legendi na Wydz. Filozoficznym. Wykładała tam, dojeżdżając z Warszawy, cytologię, embriologię i genetykę roślin jako docent do r. 1938, a następnie profesor tytularny do wybuchu wojny.
S. zdobyła światowe uznanie dzięki serii publikacji dotyczących cytogenetyki i cytoembriologii gatunków z rodzaju Aquilegia, ich mieszańców i eksperymentalnych poliploidów oraz mechanizmów powstawania tych gatunków, m. in. Cytogenetic investigations of an allotetraploid Aquilegia („Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, S. B, 1935) i The taxonomic value of two tetraploid groups of Aquilegia („Bibliotheca Universitatis Liberae Polonae”, S. B, Vol. 4: 1937). Wyniki swych badań prezentowała też na V Międzynarodowym Kongresie Botanicznym w Cambridge (1930), zaznajamiając się przy okazji z działalnością John Innes Horticultural Institution w Londynie oraz na Międzynarodowych Kongresach Genetycznych: V w Berlinie (1927), VI w Ithaca (1932), jako współprzewodnicząca Sekcji Genetyki Roślin (zwiedziła wówczas wiele amerykańskich instytutów badawczych zajmujących się cytogenetyką), i VII w Edynburgu (1939). Ogłosiła akademicki podręcznik Genetyka (W. 1939) i wiele prac popularyzatorskich, m. in. Zarys rozwoju genetyki w Polsce („Kosmos” T. 52 : 1928), Chromosomalna teoria dziedziczności („Wszechświat” R. 34: 1928) i O powstawaniu nowych gatunków przez krzyżowanie („Wiedza i Życie” R. 10: 1935). Była członkiem założycielem Polskiego Tow. Botanicznego (1922) i Polskiego Tow. Genetycznego (1930), przewodniczącą sekcji biologicznej Polskiego Tow. Eugenicznego (1930), członkiem Polskiego Tow. Biologicznego (od r. 1925) oraz członkiem American Genetic Association (od r. 1929).
Wybuch wojny zastał S-ą w Londynie, gdzie jako jedyny przedstawiciel Polski w Międzynarodowej Komisji ds. Nomenklatury i Terminologii Cytologiczno-Genetycznej uczestniczyła w jej pierwszej konferencji (sierpień 1939). Podczas pobytu w Anglii w l. 1939–45 pracowała naukowo w Royal Botanic Gardens w Kew pod Londynem, najpierw w Herbarium, gdzie kontynuowała swoje studia nad filogenezą europejskich gatunków rodzaju Aquilegia, potem w Jodrell Laboratory rozpoczęła badania cytologiczne i cytoekologiczne nad występującymi w naturze poliploidalnymi formami w obrębie gatunku Valeriana officinalis (np. Polyploidy in Valeriana officinalis Linn, in relation to its ecology and distribution, „Proceedings of the Linnean Society of London” Session 157: 1945). W l. 1940–1 wygłosiła na uniwersytecie w Oxfordzie cykl wykładów pt. «Cytogenetics and the origin of species», a także w l. 1945–6 wykładała botanikę dla polskich słuchaczy Wydz. Chemicznego uniwersytetu w Londynie. Ponadto była członkiem zarządu Zrzeszenia Profesorów Polskich Szkół Akademickich w Londynie (1940–5).
W r. 1946 S. powróciła do Polski i objęła katedrę anatomii i cytologii roślin UJ jako profesor kontraktowy (od r. 1947 – zwycz.) oraz wykłady z anatomii, cytologii i genetyki roślin. Zainicjowała w Polsce badania cytogenetyczne nad Valeriana (kontynuacja naukowych zainteresowań z Londynu) i wieloletni program badań zespołowych nad kariologią flory Polski. W r. 1966 za studia kariologiczne nad florą Tatr S. otrzymała Nagrodę Państwową I stopnia w zakresie nauk biologicznych. Podjęła też zagadnienia biologii rozmnażania i ewolucyjnych mechanizmów różnicowania się taksonów apomiktycznych, zwłaszcza gatunków z rodzaju Poa L. i Hieracium L. (np. Embryological studies in Poa granitica Br.-Bl. an endemic apomictic species of the Carpathian range, „Acta Biologica Cracoviensia”, S. Botanica, Vol. 2: 1959, Cytological analysis of some Hieracium species subg. Pilosella from mountains of southern Poland, tamże Vol. 10: 1967). W r. 1955 odkryła w Tatrach i opisała nowy gatunek trawy żyworodnej (endemit tatrzański) – wiechlinę szlachetną (Poa nobilis n. sp. a new viviparous species of the High Tatra, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae” Vol.24: 1955). W r. 1950 pracą Studies in chromosome numbers of Polish Angiosperms (tamże Vol. 20: 1950) rozpoczęła i prowadziła wraz ze współpracownikami szerokie studia w zakresie embriologii roślin okrytonasiennych, których celem było zbadanie i ustalenie liczby chromosomów u polskich roślin, zwłaszcza tatrzańskich (do r. 1979 opublikowano 13 części). Ogółem ogłosiła ponad 100 rozpraw i artykułów naukowych. W l. 1948–53 wchodziła do komitetu redakcyjnego wydawanego w Hadze periodyku „Resumptio Genetica”, w r. 1958 założyła i redagowała do r. 1977 serię botaniczną „Acta Biologica Cracoviensia”. Była redaktorem naczelnym i współautorem tłumaczenia na język polski trzech wydań (1960, 1967, 1972) „Botaniki” E. Strasburgera. Do jej uczniów należeli późniejsi profesorowie: Romana Czapik, Janina Małecka, Eugenia Pogan, Mieczysław Rozmus, Zofia Sawicka i Helena Wcisło. Dn. 30 IX 1961 S. przeszła na emeryturę, ale nadal uczestniczyła w krajowym i międzynarodowym życiu naukowym.
Po wojnie S. wzięła udział, m. in. w VIII Międzynarodowym Kongresie Genetycznym w Sztokholmie (1948) i jako honorowy wiceprezydent – w IX Międzynarodowym Kongresie Botanicznym w Seattle (1969) oraz w konferencjach botanicznych w Pradze (1962) i Berlinie (1968). Była członkiem korespondentem (od r. 1946) i zwyczajnym (od r. 1947) TNW oraz członkiem korespondentem PAU (od r. 1949), a także współpracowała z Komitetem Botanicznym PAN i Komisją Biologiczną Oddziału Krakowskiego PAN. Była członkiem British Genetical Society (od r. 1942), International Association of Plant Taxonomists (od r. 1962), International Organization of Biosystematics (od r. 1962), jej członkiem zarządu (1964) oraz członkiem honorowym Czechosłowackiego Tow. Botanicznego (od r. 1967) i Bułgarskiego Tow. Botanicznego (od r. 1969). S. zmarła 18 XII 1977 w Krakowie i pochowana została na cmentarzu Rakowickim. Była odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1939), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956), Srebrnym Medalem Czechosłowackiej Akademii Nauk ku czci Grzegorza Mendla (1965) i Medalem im. Kopernika PAN (1972). Jej imieniem został nazwany jeden z gatunków mniszka – «Taraxacum skalińskianum» (Małecka & van Soest).
W małżeństwie zawartym ok. r. 1909 z Marcelim Sachsem (zob.), miała S. syna Tadeusza Skalińskiego (ur. 1910, Sachs do r. 1930), profesora optyki i spektroskopii atomowej Uniw. Warsz. i Instytutu Fizyki PAN.
Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995; Biogramy uczonych pol., Cz. 2: Nauki biologiczne; Słown. biologów; Who’s Who in Central and East-Europe 1933/34, 1935/36, Zurich 1935, 1937; Adamowiczowa J., Nagrody Państwowe w latach 1948–1980. Informator, Wr. 1983; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I II; – 20 lat studiów nad florą Tatr, „Echo Krakowa” 1966 nr 169 s. 3 (fot.); Hryniewiecki B., Udział kobiety polskiej w rozwoju botaniki, „Czas. Przyrodnicze” 1933 z. 1–3 s. 16; tenże, Zarys dziejów botaniki, W. 1949; Kornaś J., Zurzycki J., Botany in Poland, Kr. 1959 II 9, 11, 16, 22; Krakowscy laureaci Nagród Państwowych, „Dzien. Pol.” 1966 nr 170 (fot.); Majewski T., Materiały do historii Wydziału Ogrodniczego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, W. 1996; Nauki przyrodnicze w dziesięciolecie Polski Ludowej 1944–1954, „Wszechświat” 1954 z. 9–10 s. 249, 256; Olszewska M., Aktualny stan cytologii roślin w Polsce, „Wiad. Botaniczne” T. 15: 1971 s. 189; Pogan E., Fifty years of scientific work, „Genetica Polonica” Vol. 7: 1966 s. 47–8; Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o ziemi, Wr. 1974; Szafer W., Zarys historii botaniki w Krakowie na tle sześciu wieków Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1964; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – „Acta Biologica Cracoviensia”, S. Botanica, Vol. 8: 1965 s. 1–10 (dedykowany S-iej w 50-lecie pracy naukowej: częściowa bibliogr., fot.); „Polish Botanical Studies” Vol. 2: 1991 s. 1–20 (dedykowany S-iej w 100-lecie urodzin: życiorys – A. Jankun, wspomnienia – M. Kovanda, bibliogr., fot.); „Roczn. PAU” 1947/52 s. LII–LIII (częściowa bibliogr.); „Roczn. TNW” R. 39: 1946 s. 70–3 (częściowa bibliogr.); – Wspomnienia pośmiertne: „Acta Biologica Cracoviensia”, S. Botanica, Vol. 21: 1978 s. 85–91 (E. Pogan, bibliogr., fot.), „Folia Biologica” Vol. 27: 1979 s. 64 (R. Kubiak), „Genetica Polonica” Vol. 19: 1978 s. 109–12 (E. Pogan, bibliogr., fot.), „Wiad. Botaniczne” T. 22: 1978 s. 219–26 (E. Pogan, bibliogr., fot.); – „Dzien. Pol.” 1977 nr 288, 1978 nr 2; „Tryb. Ludu” 1977 nr 304; „Tyg. Powsz.” 1978 nr 11; „Życie Warszawy” 1977 nr 302, 1978 nr 9; – Arch. PAN: Zespół Minerwa; Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa, fot.), WF II 122 (teczka habilitacyjna); – Informacje syna, Tadeusza Skalińskiego z W.
Stanisław Tadeusz Sroka