Pieniążek Krzysztof z Krużlowej h. Odrowąż (ok. 1553–ok. 1619), żołnierz i pisarz. Był piątym synem starosty nowotarskiego Prokopa i Anny z Pukarzowa, bratem Prokopa, starosty wendeńskiego (zob.). Zapisany w r. 1568 na Uniw. Krak., nie odbył tam jednak studiów, lecz, jak sam pisał w swoim Zwierciadle żywota, «jedno lat kilka» uczył się u jezuitów, może w Braniewie. Na życzenie matki wrócił w r. 1574 w rodzinne strony i przez lat kilka wiódł beztroski i hulaszczy żywot w Krakowie pod pozorem służby w rocie starszego brata, podczaszego krakowskiego (Mikołaja bądź Jana). Brak pieniędzy skłonił go do podjęcia służby królewskiej i – wedle własnej relacji – pełnił ją «począwszy pod Gdańsk, pod wszystkie ekspedycje moskiewskie, tak na dworze pańskim jako roty wodząc». W istocie pewne jest, iż dowodził przez krótki czas na przełomie r. 1579/80 rotą, którą mu spuścił brat Prokop; jest natomiast możliwe, że uczestniczył we wszystkich wyprawach inflanckich bądź jako towarzysz, bądź przy taborach królewskich. W r. 1583 był rotmistrzem jazdy na Podolu. Weryfikacji wymaga rola P-ka w r. 1587. W Zwierciadle przypisał sobie bowiem czyny nie znajdujące potwierdzenia w dostępnym materiale źródłowym. Miał więc uczestniczyć w elekcji i po wyborze Zygmunta Wazy przez stronnictwo Jana Zamoyskiego posłować do Szwecji. Pisał o tym: «i byłem pierwszym z tą nowiną u króla jego mości, któregom zastał u Kalmaru. I odzierżałem był według myśli wszystko: koniuszostwo, starostwo ojcowskie i leżajskie i zostałem sługą rękodajnym». Na sejmie koronacyjnym, w wyniku krętactw pieczętarzy, nie dostał jednak żadnej nagrody. Z tej powieści można uznać za prawdziwe, iż P. zaciągnięty do służby u któregoś ze zwolenników Zygmunta Wazy, być może u kasztelana podlaskiego Mikołaja Leśniowolskiego, był wraz z nim w Szwecji. W r. 1588 był bowiem istotnie tytułowany dworzaninem królewskim. Miał wówczas poważne kłopoty, ponieważ został obłożony banicją za zaleganie z wierzytelnościami. Wyrokiem króla z czerwca 1588 został od banicji uwolniony. Są dowody na dalsze związki P-ka ze służbą królewską. W r. 1589 był w orszaku towarzyszącym królowi w podróży do Rewla. Podczas pobytu w Nitawie doszło do zabójstwa Stanisława Kampanowskiego, a P. został o ten czyn oskarżony i w styczniu 1590 pozwany przed sąd sejmowy. «I tak kilka sejmów o tym odprawić musiałem, kilka tysięcy złotych odprawiwszy» – pisał. Pod wpływem tych niepowodzeń zamierzał nawet opuścić Rzpltą, wyprzedał nawet dobra, lecz w końcu nie wyjechał «do Malty», a jedynie przeniósł się do ziemi sandomierskiej.
W r. 1581 należały do P-ka w ziemi krakowskiej części we wsiach Zamoście i Rudka w pow. sądeckim, części Irządzy i Zawady w pow. lelowskim oraz był on współwłaścicielem leżących w ziemi sandomierskiej, w pow. pilzneńskim Lubczy i Dąbrówki. Był ponadto współtenutariuszem należącej do dzierżawy mszańskiej królewskiej wsi Kasinka. W r. 1601 był dziedzicem Lasochowa i Wiśnicza, wsi w pow. chęcińskim. Jak sam przyznaje, udało mu się wkrótce, dzięki porządnej gospodarce dojść do zamożności. Mocno zalecał P. hodowlę koni. W r. 1607 wydał książeczkę Hippika abo sposób poznania, chowania i stanowienia koni (b.m.w.), rzecz opartą wyraźnie na własnym doświadczeniu. Nie powoływał się P. na żadną literaturę, nie zajmował się teoretyzowaniem, lecz dawał praktyczne wskazówki hodowlane, kładąc duży nacisk na właściwe karmienie, utrzymywanie w porządku stajni i opisywał podstawy ujeżdżania pod kątem potrzeb wojskowych.
Więcej ambicji włożył P. w swoje drugie dziełko, napisane również dość niezdarną polszczyzną, ale zręcznie skonstruowane, pt. Etyka albo Zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniąszka… (b.m.i r.). W podpisanej w r. 1608 w Lasochowie przedmowie podkreślał P. moralistyczno-dydaktyczny cel utworu; cel ten miał nadto sugerować pierwszy człon tytułu. W gruncie rzeczy traktacik ten wiąże się raczej z publicystyką okresu rokoszu sandomierskiego, jest głosem broniącego króla regalisty, który na przykładzie swoich losów pragnie ukazać niewinność króla i złą wolę koronnych urzędników. Główne uwagi krytyczne kierował P. pod adresem panów pieczętarzy; nie wymienił ich nazwisk, lecz łatwo się domyślić, iż chodziło mu o Jana Zamoyskiego oraz Wojciecha Baranowskiego. Chwalił natomiast imiennie najnowszego podkanclerzego – Macieja Pstrokońskiego. Wszystkie trudności Rzpltej, łącznie z rokoszem, były wynikiem «nieporządnego rozdawania dóbr i wakancyj, które się stało nie panem, lecz pany…», którzy króla «zjątrzyli z poddanymi». Czy chwaląc Zygmunta III i zalety królewskiego «synaczka», a zarazem przypominając swoje nienagrodzone zasługi i siłą powydzierane nadania, liczył P. jeszcze na jakąś wioskę? Jakby chcąc odeprzeć tego rodzaju podejrzenie, kończył P. swój traktacik opisem gospodarskiego i rodzinnego życia, pochwałą spokojnej pracy ziemianina, która stała się dlań najlepszą nagrodą za cnoty. Traktacik P-ka, przedrukowany przez Kazimierza W. Wójcickiego w „Bibliotece Starożytnej Pisarzy Polskich” (W. 1843 I), nie znalazł dotychczas krytycznego badacza. Z całą zaś pewnością zasługuje na bliższą uwagę jako interesujący materiał do poznania mentalności szlachcica 2 poł. XVI w. Od r. 1602 prowadził P. nieustanne spory z parafią w Małogoszczy. Dn. 24 VI 1619 został za zabór dziesięcin, przywłaszczenie sobie gruntów plebańskich, wyrąb lasu i inne szkody obłożony banicją na Trybunale Koronnym w Lublinie. Zmarł zapewne w końcu r. 1619 jako banitowany i ekskomunikowany. Pośmiertne zniesienie z P-ka ekskomuniki wyjednał chorąży krakowski Marcjan Chełmski. On też jako opiekun «dziatek» doprowadził w r. 1622 do ugody z proboszczem w Małogoszczy.
P. był żonaty czterokrotnie: z Urszulą z Leżeńskich (ok. 1591), z Anną (1598), córką Jana Iłowskiego, cześnika wiskiego, z Elżbietą z Bużenina (1608) i z Zofią z Wilkoszewskich. Pozostawił potomstwo; z imienia znamy tylko syna Jana.
Nowy Korbut, III; Niesiecki; Paprocki; Żychliński, XVI (mylne informacje); – Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Marjówka 1930 s. 120, 148, 162, 208, 212–13, 219–28; – Album stud. Univ. Crac. III 68; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Źródła Dziej., XIV; – Arch. Państw. w Kr.: Rel. Castr. Crac. 13 s. 1767, 15 s. 1300, 1480.
Halina Kowalska