Przyszychowski Kazimierz Konstanty (1838–1917), malarz. Ur. 15 IV w Tahańczy (pow. czehryński gub. kijowskiej), był synem Wacława i Doroty z domu Berens. Ojciec jego posiadał majątek Bałandyna w pow. czehryńskim. Rodzina była spowincowacona z Iwaszkiewiczami i Szymanowskimi.

P. ukończył gimnazjum w Kijowie w r. 1855 i zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Ponieważ jednak ostry klimat północny szkodził mu, przeniósł się wkrótce do Odessy, gdzie korzystał z rad malarza Molmana. W r. 1858 wyjechał do Monachium z listem polecającym do W. Kaulbacha i rozpoczął studia – początkowo jako wolny słuchacz – u H. Anschütza. Immatrykulowany w r. 1859, był kolegą m. in. Jana Matejki, Aleksandra Gryglewskiego, Izydora Jabłońskiego. Jakiś czas dzielił mieszkanie z Matejką, który «dla wysokiego wzrostu kolegi i dewocji poniekąd prześladował go karykaturami» (I. Jabłoński). Śmierć ojca w r. 1860 i konieczność zajęcia się rodziną oraz majątkiem zmusiły P-ego do powrotu na Ukrainę. W r. 1890 osiadł na stałe w Odessie i poświęcił się całkowicie malarstwu akwarelowemu. Od r. 1860 przesyłał do „Tygodnika Illustrowanego” rysunki, przedstawiające postacie i typy ukraińskich włościan, żebraków, dziewcząt, Żydów, wędrownych lirników i kupców, jak też sceny z życia wsi, pejzaże, widoki miast i miasteczek oraz ich fragmentów architektonicznych. „Tygodnik Illustrowany” zamieścił – do r. 1880 – około sześćdziesiąt drzeworytów wg prac P-ego (rytowali je Henryk Kübler, Edward Gorazdowski, Konstanty Przykorski, Julian Schübeler i in.). W r. 1867 wystawił w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie olejny obraz Ślepiec ukraiński, zauważony przez krytykę i oceniony pozytywnie («rzecz nikła w kolorze, ale doskonała w charakterystyce» – pisał H. Piątkowski) (własność Muz. Narod. w W.). W TZSP wystawiał P. następnie w r. 1888 (Powrót z basztanu, olej.), w r. 1893 (akwarele: Wnętrze kościoła, Wnętrze dziedzińca w Odessie, Fellach), kilka prac w r. 1899 (m. in. Czumaka ukraińskiego) i pojedyncze prace w l. 1901, 1910/11, 1913/14. W r. 1894 – na wystawach Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie i sztuki współczesnej we Lwowie były obrazy: Portret dra Antoniego Rollego, Wieśniaczka ukraińska z Czehryńskiego oraz motywy pejzażowe z Kamieńca Podolskiego. W r. 1901 w krakowskim TPSP znajdował się Znachor i trzy pejzaże z okolic Jampola. Zbiorowa wystawa prac P-ego, na której znalazło się około osiemdziesiąt akwarel, odbyła się w Warszawie w Salonie Artystycznym na Nowym Świecie w r. 1902. Krytyka ówczesna podnosiła «znakomite wykończenie i wyborny rysunek» prac P-ego. Postacie ludzkie z detalami ich ubioru, zwierzęta, przyrodę, obiekty architektoniczne (przeważnie z pow. czehryńskiego, kaniowskiego i Podola) oddawał P. – jak ówcześnie pisano – «z tak naturalistyczną charakterystyką, z taką ścisłością jakby przy pomocy optycznego aparatu». Artysta wystawiał też kilkakrotnie w kijowskim Salon d’Art w r. 1917. Jego liczny dorobek artystyczny, wierny obraz przyrody i ludu ukraińskiego, choć pozbawiony cech twórczej indywidualności, ma wartość dokumentu. Akwarele charakteryzują czyste i żywe barwy. Wiele akwarel nabyto prywatnie w Warszawie za pośrednictwem Salonu Stefana Kulikowskiego. Kilkanaście reprodukcji prac P-ego ukazało się w postaci kart widokowych przeważnie nakładem Jana Czerneckiego, Wieliczka 1913 (były to: Jastrząb, W puszczy, Dzieci cygańskie, Czwórka bałagulska i in.), Cykl z Kamieńca, Podola, Żwańca i Chocimia, przedstawiający zabytki polskie, zakupił podobno Włodzimierz Dzieduszycki i przekazał do zbiorów lwowskich. Kilkanaście prac nabyto do Anglii, kilka do Petersburga i Paryża. Liczne prace artysty znajdowały się w dworach ziemiańskich Wołynia, Podola i Ukrainy; uległy one zniszczeniu lub rozproszeniu po r. 1917.

Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie znajdują się akwarele P-ego: Stary Żyd, Zagroda nad wodą, Ruiny zamku w Czarnokozińcach, Pogrzeb ukraiński, Kwiaty, Widok z parku Zofiówki w Humaniu (ten ostatni ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego), oraz rysunki: Wieśniaczka, Ruiny zamku w Markówce na Podolu, Widok ogólny Korsunia od wjazdu z Horodyszcz. W Muzeum Okręgowym w Toruniu jest akwarela Brama klasztorna w stylu barokowym (ze zbiorów Sanguszków w Gumniskach). Własnością wnuka, Jerzego Przyszychowskiego, w Warszawie jest portret akwarelowy syna P-ego Władysława (ok. 1910), prace olejne: Wiatraki (1893), Pejzaż zimowy z saniami (1886), akwarele: Burza nadchodzi (Zagroda wiejska), Jastrzębie nad polem, Pejzaż zimowy z psem i koniem, Fragment lasu w nocy, Pole z dziką gruszą, Martwa natura z bratkami, Odpoczynek taboru (Na popasie), Powrót powstańca (2 wersje) oraz około trzydziestu szkiców głównie pejzażowych. Kilka prac jest własnością dalszej rodziny.

P. zmarł w Odessie 26 XII 1917 i tam został pochowany.

P. był żonaty z Heleną z Drzewieckich, z którą miał troje dzieci: Witolda, Marię i Władysława.

2 Autoportrety (akwarela i szkic węglem), własność Muz. Narod. w W.; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Enc. Org., XVI (jako Konstanty); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Chwalewik, Zbiory pol., I 19, II 362, 391; Katalog ilustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie, Lw. 1894 s. 34; Katalog VI wystawy obrazów, rzeźby i grafiki w Kijowie, 1917; Katalog III wystawy obrazów, rzeźby i grafiki polskich i rosyjskich artystów, Salon d’Art…, Kijów 1917; Katalog tymczasowy zbiorów TZSP, W. 1901 s. 15, 1904 s. 9, 1938 s. 7; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Prusiewicz A., Katalog licytacji obrazów, akwareli i rysunków z kolekcji ś. p. Michała Grejma w Kamieńcu Podolskim, 1911 s. 2; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Gomulicki W., Malarz Ukrainy. Kazimierz Przyszychowski i jego akwarele, „Życie i Sztuka” [dod. do Kraju”] 1903 nr 10 s. 7–9 (fot); Jabłoński Pawłowicz I., Wspomnienia o Janie Matejce, Lw. 1912 s. 37; Piątkowski H., Konstanty Przyszychowski (sylwetka), „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 46 s. 904 (fot.); Pol. życie artyst. w l. 1915–39; – Spraw. Komitetu TZSP za r. 1919 s. 9; – „Kraj” (Pet.) 1899 nr 28 s. 22 (fot); „Kur. Warsz.” 1902 nr 309, 314, 333; – Arch PAN: III–2 Zespół Z. Batowskiego, teka q–4; IS PAN: Materiały Słown. Artystów Pol.; Metrikbuch der Königl. Akademie der Bildenden Künste München, 1858 poz 1591; – Informacje wnuka Jerzego Przyszychowskiego w W.

Elżbieta Szczawińska