Stuart (Stuard, Sztuard, Sztuwart) Kajetan (1774–1824), kapitan artylerii Legionów Polskich, pułkownik piechoty Księstwa Warszawskiego, generał Wojska Polskiego.
Ur. 17 I w Warszawie, był synem nieznanej z nazwiska Włoszki, oraz Jana Stuarta, Szkota, dworzanina króla Stanisława Augusta.
W r. 1788 wstąpił S. do Korpusu Artylerii Kor. w Warszawie, a 14 XI 1789 rozpoczął służbę jako kadet w Szkole Głównej Artylerycznej. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r.; walczył na Wołyniu jako kanonier, a następnie bombardier w kompanii artylerii kpt. Wincentego Aksamitowskiego, m.in. pod Boruszkowcami (15 VI) i Zieleńcami (18 VI). Po wybuchu powstania kościuszkowskiego w r. 1794 uczestniczył (17–18 IV t.r.) w insurekcji warszawskiej. Jako chorąży artylerii kor. podpisał 19 IV „Akces obywatelów i mieszkańców Księstwa Mazowieckiego do Aktu Powstania Narodowego”. Szybko awansował na oberbombardiera, pod koniec maja na fajerwerka, a 3 VI na podporucznika. Od lipca do września walczył w obronie Warszawy przed wojskami rosyjskimi i pruskimi. W związku z projektem utworzenia nowych kompanii artyleryjskich otrzymał jeszcze w trakcie powstania awans na porucznika.
Na wieść o tworzeniu się we Włoszech Legionów Polskich, S. przybył w sierpniu 1797 do Bolonii, gdzie przedstawił swoją kandydaturę Komisji Egzaminacyjnej Legionów. Dzięki poparciu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego awansował 17 IX t.r. do stopnia kapitana artylerii II kl. i został dowódcą 3. komp. artylerii I Legii stacjonującej w Mestre, a dowodzonej przez gen. Karola Kniaziewicza. Wraz z Legią uczestniczył w zwycięskiej bitwie wojsk francuskich z armią Królestwa Neapolu pod Civita Castellana (4 XII 1798), a następnie w zdobyciu Gaety (30 XII), co przesądziło o zakończeniu wojny. W grudniu t.r. razem z mjr. Józefem Chamandem i por. Józefem Nieborskim przebywał S. w Ankonie, w celu rekrutacji żołnierzy spośród jeńców neapolitańskich. Dn. 4 I 1799 objął stanowisko adiutanta majora płatnego przy sztabie artylerii I Legii, a od 30 IV t.r. był adiutantem kpt. Jana Amira, szefa sztabu dywizji gen. Dąbrowskiego. Po pierwszych porażkach w wojnie francusko-austriacko-rosyjskiej dowództwo francuskie wezwało spod Neapolu na pomoc armię A. Macdonalda, w skład której wchodziła I Legia dowodzona już wtedy przez gen. Dąbrowskiego. W czasie odwrotu znad Garigliano przez ogarnięte powstaniem środkowe Włochy, S. uczestniczył w walkach pod Cortone i Arezzo oraz w zakończonej klęską bitwie nad rzeką Trebbią (17–19 VI); został ranny, ale wraz z Dąbrowskim (którego był adiutantem) zdołał przebić się przez okrążenie. Dn. 15 VIII uczestniczył wraz z I Legią w bitwie pod Novi. W tym samym miesiącu wyjechał do Nicei, gdzie objął kierownictwo zakładu artylerii w Centralnym Zakładzie Korpusu Polskiego, dowodzonym przez mjr. Karola Pflugbeila. Kiedy jesienią t.r. polscy jakobini, za poparciem gen. L. Sucheta, usiłowali przejąć kontrolę nad Legionami Polskimi i do Nicei przyjechał mjr Maciej Mierosławski z zadaniem przejęcia zakładu artylerii, S. stosując się do rozkazów gen. Dąbrowskiego, skutecznie się temu przeciwstawił.
Dn. 19 I 1800 otrzymał S. nominację na kapitana I kl. i z całym ośrodkiem zakładowym Legionów został przeniesiony do Marsylii; od 29 IV t.r. był dowódcą komp. artylerii pieszej Legionów. Po reorganizacji Legionów rozkazem z 28 XI został przeniesiony do 5. komp. 2. baonu (mjr. Grzegorza Chłopickiego) 1. półbrygady piechoty dowodzonej przez gen. Józefa Joachima Grabińskiego. W maju 1803 wyruszył z pułkiem piechoty Grabińskiego (powstałym na bazie półbrygady) do Apulii, działając w ramach Korpusu Obserwacyjnego Królestwa Neapolu pod dowództwem gen. L. Gouvion Saint Cyr. Przy poparciu gen. Dąbrowskiego, pełniącego wówczas funkcję generalnego inspektora wojsk polskich w służbie włoskiej, został komendantem placu w Fasano. Wg charakterystyki sporządzonej w tym okresie przez gen. Grabińskiego, S. «posiada wiele sił i aktywności; zna francuski, niemiecki i włoski, interesuje się matematyką i geografią, malarstwem i trochę muzyką, mocny w siodle, niezbyt akuratny w obowiązkach; ogromnie czuły na płeć piękną ze szkodą dla zdrowia, łatwo też robi długi».
W kolejnej wojnie z Austrią (1805), Korpus gen. Gouvion Saint Cyra przeniesiony został do północnych Włoch, a wraz z nim przerzucono pod Wenecję pułk gen. Grabińskiego. S. brał tam udział w zwycięskiej bitwie z Korpusem ks. W. Rohana pod Castel Franco (24 XI t.r.). W r. 1806 uczestniczył w walkach na południu Włoch z wojskami Królestwa Neapolu, m.in. wiosną t.r. w bitwach pod Lagonegro i Campo Tenese. Brał też udział w tłumieniu powstania ludowego w Kalabrii i Apulii; 4 II na czele dwudziestoosobowego oddziału został wysłany do miasteczka Pizzo di Calabria; tam po kilkugodzinnej walce z mieszkańcami i desantem brytyjskim stracił większość oddziału i dostał się do niewoli angielskiej. Został wypuszczony po dwóch miesiącach.
Po wkroczeniu Napoleona jesienią 1806 na ziemie polskie resztki pułku gen. Grabińskiego zostały tam skierowane. Dn. 10 III 1807 z grupą 16 oficerów S. przybył do Warszawy. Awansował 3 IV t.r. do stopnia nadliczbowego majora w 2. pp, a 5 VI został etatowym majorem w formującym się w dep. kaliskim 6. pp; 16 VIII objął w tym pułku szefostwo baonu. Pełnił też w tym czasie funkcję przewodniczącego Komisji ds. nadużyć. Rozkazem z 7 I 1808 ministra wojny Ks. Warsz. ks. Józefa Poniatowskiego awansował do stopnia majora (podpułkownika?) 8. pp. Dn. 15 II t.r. przeniesiony został do 7. pp, a 2 III do 5. pp. Od 3 V pełnił kolejno funkcje instruktora 5. i 7. pp, gdzie zajmował się szkoleniem żołnierzy, potem od 12 V do 20 VI był p.o. szefem sztabu gen. Józefa Zajączka. Rozkazem z 24 XI został w stopniu podpułkownika szefem 2. baonu 5. pp Ks. Warsz.
W czasie kampanii austriackiej 1809 r. był S. komendantem Częstochowy, gdzie dowodził 5. pp (800 żołnierzy), stanowiącym garnizon miasta. Dwukrotnie odznaczył się w obronie Jasnej Góry (7–20 IV i 2–17 V t.r.), wiążąc poważne siły austriackie gen. J. Bronovacskiego i płk. Grammonta. Relację z tego czasu pt. Działania wojenne garnizonu twierdzy częstochowskiej… opublikował w dodatku do „Gazety Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” (1809 nr 49). Po wyparciu Austriaków przekazał dowództwo twierdzy mjr. Franciszkowi Żymirskiemu, po czym walczył jeszcze z częścią załogi w ramach zgrupowania gen. Dąbrowskiego operującego w Wielkopolsce. Dn. 5 V awansował do stopnia pułkownika i otrzymał nominację na stanowisko dowódcy 8. pp; na jego czele razem z oddziałami armii Ks. Warsz. dowodzonymi przez ks. Poniatowskiego wkroczył 15 VII do Krakowa. Pół roku później, 18 XII, wraz z całą armią był uroczyście witany przez władze m. Warszawy. Na przełomie l. 1809 i 1810 sprawował funkcję sekretarza Komitetu budowy pomnika cesarza Napoleona w Warszawie, któremu przewodniczył gen. Dąbrowski, ale oficerowie o orientacji jakobińskiej z gen. Józefem Niemojewskim nie dopuścili do jej realizacji. S. pracował w Sądzie Rewizyjnym Wojskowym w r. 1810, gdy 8. pp stanowił garnizon Warszawy. Od 21 XII 1811 był przewodniczącym Sądu Drugiego Stałego w Pierwszym Okręgu Wojskowym. Równocześnie jako Komendant Twierdzy Praga zajmował się naprawą i rozbudową jej umocnień. Na początku lipca 1812 podpisał w imieniu 8. pp akces do Konfederacji Generalnej.
W kampanii 1812 r. przeciw Rosji, S. razem z 8. pp został przydzielony do 1. brygady gen. Michała Grabowskiego w 18. dyw. piechoty gen. Ludwika Kamienieckiego (później gen. Kniaziewicza) w V Korpusie Wielkiej Armii. Został ranny w bitwach pod Smoleńskiem (17–18 VIII) i Borodino (7 IX). W czasie odwrotu Wielkiej Armii walczył pod Tarutino (4 X), Wiaźmą (3 XI) i Krasnem (14 XI). W poł. czerwca 1813 na polach pod Żytawą (Zittau) do Wielkiej Armii dołączyły oddziały ks. Poniatowskiego, przekształcając się w VIII Korpus. Po włączeniu do niego 8. pp S. otrzymał jego komendę; kwaterował wówczas w Aberstadt, mając pod swoim dowództwem 57 oficerów i 1175 żołnierzy. Po wznowieniu jesienią 1813 walk z koalicją antynapoleońską w Saksonii, S., dowodząc 8. pp, bronił wraz z całym VIII Korpusem południowego frontu walk. W pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem (16 X 1813), w rejonie wsi Markkleeberg, został ciężko ranny w lewą nogę (później amputowaną) i dostał się do niewoli. Dopiero wiosną 1814 wrócił do Warszawy, gdzie 31 V 1814 wstąpił w stopniu pułkownika do Korpusu Inwalidów i Weteranów.
W armii Król. Pol. był S. odpowiedzialny za finanse. Od 18 II 1815 sprawował funkcję Płatnika Generalnego WP, wchodząc tym samym w skład Komisji Rządowej Wojny, najwyższego organu administracji wojskowej. W związku z objęciem tego stanowiska, rozkazem dziennym z 25 VI 1816 (2 IV wg S. Pomarańskiego) otrzymał awans na generała brygady. Cieszył się zaufaniem w. ks. Konstantego oraz namiestnika Król. Pol. gen. Józefa Zajączka; obaj zostali ojcami chrzestnymi jego synów bliźniaków, Konstantego i Bolesława. W r. 1820 należał S. do warszawskiej loży masońskiej «Bracia zjednoczeni», skupiającej wielu oficerów z wojen napoleońskich; miał w niej stopień trzeci, czyli mistrza. W wyniku wykrytych nadużyć finansowych w Biurze Placu Warszawy, podlegającym Płatnikowi Generalnemu, doszło do procesu, w którym winą obciążono S-a. Podał się on wówczas do dymisji, po czym 15 XI 1824 w swoim mieszkaniu przy ul. Senatorskiej 479 w Warszawie popełnił samobójstwo. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari (1 II 1808), Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej (22 VIII 1812), Orderami św. Anny II kl. z brylantami (6 V 1818) i św. Stanisława II kl. (18 X 1820). Wdowie odmówiono przyznania emerytury po zmarłym.
W małżeństwie (ślub w Krakowie w r. 1809) z Fryderyką Gebhard (Gerhardt) (zm. 1822), Polką pochodzenia saskiego, miał S. sześcioro dzieci: Emilię (1810–1859), żonę Sebastiana Krasuskiego, Konstantego (ur. 1812), Bolesława Franciszka (1812–1886), podporucznika 2. p. ułanów w powstaniu listopadowym, emigranta, służącego w Legii Cudzoziemskiej, od r. 1857 jako kapitan w armii francuskiej (62. pp liniowy), dymisjonowany w r. 1865, Mariannę (ur. 1817), Anielę (1818–1842), zamężną Markowską, i Aleksandra (ur. 1820). W r. 1821 ożenił się S. po raz drugi, z Marią (Marianną) Antoniną Godlewską (ur. ok. 1801), w tym związku dzieci nie miał.
Portret wg A. Molinariego z 1818 r., w: Łuniński E., Napoleon (Legiony i Ks. Warszawskie), ilustracje, obrazy, portrety, W. 1906; – Enc. Wojsk., VII 700; Łoza, Legia Honorowa; Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819 (mszp. w IPiM Sikorskiego); Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII–VIII (dot. syna, Bolesława); Pachoński J., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1998–2003; – Askenazy S., Napoleon a Polska, W. 1994; Bielecki R., Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879, W.–Ł. 1992 (dot. Bolesława Franciszka); Bochenek R. H., Twierdza Jasna Góra, W. 1997; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Kirkor S., Polacy w niewoli angielskiej w latach 1803–1814, Kr. 1981; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, P. 1912; tenże, Wojna 1812, Kr. 1937; Mościcki H., Z dziejów masonerii w legiach polsko-włoskich (1805), „Kwart. Hist.” R. 52: 1952; Pachoński J., Korpus oficerski Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1999; tenże, Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794–1807, W. 1969–80 I–IV; tenże, Początki polskiej artylerii konnej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 10: 1964 cz. 1 s. 16; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 roku, W. 1935; Seliga S., Królewski Stuart generałem wojsk polskich, „Na przełomie” (Edinburgh) 1946 nr 27; Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego 1830–31, W. 1988; Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego 1815–30, Piotrków 1917; tenże, Insurekcja warszawska 17–18 kwietnia 1794, Lw. 1934; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego, 1807–12, W. 1961; – Akty powstania Kościuszki, III; Arch. Wybickiego, I; Chodźko L., Historie des Légions Polonaises en Italie, sous le commanddement du Général Dombrowski, Paris 1829 II 189–90; Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796–1815, Oprac. R. Bielecki, A. A. Tyszka, Kr. 1984 II; Korespondencja ks. Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1923–9 II, IV, V; Lubowiecki J., Pamiętniki, Oprac. N. Kasparek, L. 1997; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. Tyszka, W. 2004 II (dot. córki, Anieli); Niezabytowski K. J. A., Pamiętniki moje. Warszawa (period rewolucyjny), Oprac. J. A. Jucewicz, W. 1991 s. 157, 235; Rembowski A., Spadek piśmienniczy po generale Maurycym hr. Hauke, W. 1905 s. XXXIII; Roczniki wojskowe Król. Pol., W. 1815–24; Smarzewski M., Pamiętniki 1809–31, Oprac. F. Sawicka, Wr. 1962; – „Gaz. Korespondenta Warsz. i Zagran.” 1809, 1816, 1824; „Gaz. Pozn.” 1809; „Gaz. Warsz.” 1807, 1808, 1809 nr z czerwca, sierpnia, grudnia, 1812 nr z września, 1813 nr z listopada–grudnia; „Kur. Warsz.” 1821 nr z 22 VII; „Tyg. Ilustr.” 1887 cz. 1 nr 216 s. 127 (nekrolog syna, Bolesława); – AGAD: Arch. Król. Pol., ks. 328, Arch. Zamoyskich nr 3131–3135, 3139, Kom. Rządowa Wojny, nr 355 (sprawa S-a z l. 1823–4), nr 357–359, Sekretariat Stanu Król. Pol., nr 22/27, 379/57, Teki Dąbrowskiego, t. 6–10, 12; Arch. Muz. WP w W.: Teki Ks. Warsz. i Król. Pol., 7036, 38812–38819, 44332 (papiery dot. S-a); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Koresp. ks. Józefa Poniatowskiego z r. 1809, rkp. 134, Protokół koresp. i rozkazów WP z l. 1813–14 rkp. 153, Teki Staszewskiego nr 8730, 8770, 8797 t. I–II, Zbiory Kieszkowskich, nr 7423; B. Ossol.: Dok. wojsk. z czasów Ks. Warsz., nr 5258/III, 5260/III, 5464/II, Papiery po W. Gąsiorowskim, nr 15299/II; BUW.: Walter-Janke Z., Artyleria koronna 1792–94, W. 1975 (mszp.); – Mater. Red. PSB: Notatka Stefana Pomarańskiego dot. S-a.; – Informacje dot. rodziny S-a od Lecha Jabłońskiego i Tomasza Lenczewskiego z W.
Krzysztof Sewioło