Rysz Józef w zakonie Gerard (1892–1978), kapucyn, gwardian i prowincjał. Ur. 22 X we wsi Haczów w pow. brzozowskim w rodzinie chłopskiej, był synem Jana i Marianny z Olbrychtów.
W l. 1899–1906 uczył się R. w szkołach powszechnych w Haczowie i Krośnie. Naukę kontynuował w gimnazjum w Sanoku (1906–11), a przerwał ją po ukończeniu V kl. ze względu na trudności materialne. Dn. 22 VIII 1911 wstąpił do klasztoru Kapucynów w Sędziszowie (obecnie Sędziszów Mpol.) w pow. ropczyckim; dn. 8 IX 1912 złożył tam śluby proste i jako eksternista zdał egzamin z zakresu VI kl. w II Gimnazjum w Rzeszowie. Jesienią t. r. przyjechał do Krakowa i tu ukończył studia filozoficzne i teologiczne w klasztorze franciszkanów. Dn. 1 XI 1915 złożył śluby uroczyste a święcenia kapłańskie przyjął 22 XII 1917. Po ukończeniu studiów pracował przez kilkanaście miesięcy w klasztorze Kapucynów w Lublinie, a następnie w Sędziszowie (1920) jako magister nowicjatu. L. 1921–4 spędził w klasztorze krakowskim. Pełnił w tym czasie funkcję sekretarza prowincjalnego i ekonoma. Równocześnie był dyrektorem nowo utworzonego Kolegium Serafickiego, w którym m. in. uczył języka łacińskiego, polskiego i matematyki. Kolejne 12 lat spędził w Rozwadowie nad Sanem. Był tam gwardianem (1924–30, 1932–6), dyrektorem przeniesionego z Krakowa Kolegium Serafickiego (1924–33) oraz opiekunem III Zakonu św. Franciszka. Zarazem sprawował funkcję drugiego (1925–7, 1930–32), a następnie pierwszego (1932–6) asystenta krakowskiego komisariatu kapucynów. W r. 1936 otrzymał nominację na komisarza i powrócił do Krakowa. Jako uczestnik kapituły generalnej w Rzymie w r. 1938 uzyskał zgodę generała zakonu na podniesienie komisariatu krakowskiego do rangi prowincji, co ostatecznie nastąpiło rok później. W r. 1938 założył czasopismo „Wiadomości z Prowincji Krakowskiej OO. Kapucynów w Polsce”. Był także założycielem czasopisma społeczno-religijnego „Pokój i Dobro” (1937–9), które stało się organem Akcji Katolickiej. W l. 1936–9 był prezesem Rady Głównej III Zakonu, a przez pewien czas redagował również „Wiadomości Tercjarskie” (1936–7).
Lata wojny spędził R. w klasztorze rozwadowskim jako gwardian i dyrektor Kolegium Serafickiego oraz pierwszy definitor prowincji krakowskiej. W l. 1945–7 był ponownie magistrem nowicjatu w Sędziszowie Mpol., a następnie (1947–50) gwardianem klasztoru w Krośnie nad Wisłokiem. Od r. 1950 pracował w parafiach kapucyńskich na Dolnym Śląsku: w Wołczynie (1950–8) jako wikariusz, Bolkowie (1958–63) jako kaznodzieja i kapelan miejscowego szpitala przeciwgruźliczego oraz w parafii Św. Augustyna we Wrocławiu. W l. 1956–9 był ponadto kustoszem prowincji krakowskiej. W r. 1975 ze względu na podeszły wiek i zły stan zdrowia został przeniesiony do klasztoru w Krośnie.
R. publikował niewiele. Poza artykułem pt. Lublin („Rodzina Seraficka” 1920 nr 4) opracował także broszurę Życie w kolegiach serafickich OO. Kapucynów. Porządek domowy (Kr. 1931) oraz „Modlitewnik Seminarium Serafickiego OO. Kapucynów prowincji krakowskiej” (Kr. 1937), „Preces” [modlitewnik zakonny] (Kr. 1937), „Preces quotidianae provinciae Cracoviensis Ord. Min. Capuccinorum” (Kr. 1937) oraz „Schematismus Ordinis Minorum S. P. Francisci Capuccinorum provinciae Cracoviensis dispositus mense ianuario 1937” (Kr. 1937). Pozostawił natomiast bogatą spuściznę rękopiśmienną, przede wszystkim kilkanaście tomów dzienników z l. 1914–17, 1948–75. W czasie pobytu w Rozwadowie prowadził tamtejszą kronikę klasztorną, obejmującą m. in. l. 1939–45.
R. pasjonował się filatelistyką; wykorzystując m. in. swe powiązania zakonne zgromadził największy w Polsce zbiór znaczków pocztowych o tematyce religijnej, który był prezentowany na kilku wystawach filatelistycznych. Interesowała go też numizmatyka; stworzył dużą kolekcję banknotów polskich (od powstania kościuszkowskiego po r. 1950) i zagranicznych, głównie rosyjskich, austriackich i niemieckich; obie kolekcje przeszły na własność klasztoru krakowskiego. R. zmarł 20 II 1978 w Krośnie.
Portret olejny w klasztorze OO. Kapucynów w Kr.; – Gadacz J. L., Słownik kapucynów polskich, Wr. 1086; – Catalogus Ordinis Fratrum Minorum S. P. N. Francisci Capuccinorum. Almae provinciae Cracoviensis, 1926 s. 8, 24, 33, 1934 s. 5, 19, 28–9; Schematismus Ordinis Fratrum Minorum S. P. N. Francisci Capuccinorum Provinciae Cracoviensis, 1937 s. 14, 31, 1947 s. 6–7, 1952 s. 26, 28–9; – Rumak J., Wspomnienia pilskie, Assisi 1971 s. 148, 151, 179–80 (fot); – „Rocznik Zakonu Braci Mniejszych Św. O. N. Franciszka Kapucynów Prowincji Krakowskiej Św. Józefa w Polsce” (Kr.) 1950 s. 42, 58; „Rodzina Seraficka” 1933 nr 11 s. 347; – Arch. Prow. OO. Kapucynów w Kr.: Fot. (bez sygn.), Teczka osobowa (bez sygn.), sygn. AP-307-307a (Rysz J., Dzienniki 1914–1917, 1948–1975), sygn. AKR-28-33 (Rysz J., Kronika klasztoru w Rozwadowie).
Czesław Brzoza