Sygiert Józef (1780–1804), poeta, tłumacz, krytyk literacki, bibliotekarz Józefa Maksymiliana Ossolińskiego.
Ur. w Uhercach w ziemi sanockiej, był synem Tomasza Sygierta (Siegerta, Sigerta), lekarza (do r. 1775) woj. wołyńskiego Józefa Kantego Ossolińskiego. Matka S-a, Wiktoria z Malskich, wyszła powtórnie za mąż za Wincentego Podoleckiego. S. miał rodzoną siostrę Marię i przyrodniego brata, Jana Kantego Podoleckiego (zob.).
W l. 1793–6 uczył się S. w Rzeszowie; prawdopodobnie zawarł wtedy znajomość z Janem Stoczkiewiczem. Z r. 1795 pochodzą jego pierwsze utwory literackie: wiersze, rozprawki i tłumaczenia literatury klasycznej. Jednym z wcześniejszych utworów S-a był poemat z r. 1796 Wieśniactwo. Od t.r. studiował na Uniw. Lwow. filozofię i zgodnie z wolą rodziców prawo. W r. akad. 1800/1 przeniósł się na Uniw. Krak., studiując tu prawo i filologię klasyczną. Intensywnie uczył się języków; do swego profesora Jacka Idziego Przybylskiego pisał listy po grecku, z jego też inspiracji przełożył fragment „Edypa w Kolonie” Sofoklesa (niewyd.). W Krakowie skupił wokół siebie grono początkujących literatów, do którego należeli m.in. Stoczkiewicz, Józef Gross, Lucjan Jakielski, Lucjan Erazm Janiszowski, Benedykt Kosieradzki, Jan Łazurkiewicz, Andrzej Markiewicz, Ksawery Mogilnicki, Jan Pachman i Antoni Pełka. Zbierali się oni przeważnie w wynajmowanym przez S-a pokoju, najpierw na stancji przy ul. Grodzkiej, a następnie przy Wiślnej, dzieląc się wrażeniami z lektur i wzajemnie oceniając swe prace literackie. Czytali głównie utwory pisarzy starożytnych oraz dzieła literatury niemieckiej i francuskiej, m.in. prace filozoficzne C. A. Helvetiusa, P. H. Holbacha, C. L. Montesquieu’a, C. F. Volneya i Voltaire’a. Z literatury polskiej upodobaniem darzyli Jana Kochanowskiego; S. napisał wiersze Janowi Kochanowskiemu surmaków polskich dowódcy poświęcone (1800). Zaprzyjaźniony najbliżej z Pełką (sympatyzował z jego siostrą, Wiktorią), był S. niewątpliwie główną postacią tego grona młodzieży, widzącej w literaturze ostoję dla narodu. Planował wydawanie w Krakowie czasopisma literackiego, w którym by się «lekkie poezyje z tłumaczeniami klasycznych autorów tasowały», ale Przybylski wyperswadował mu ten pomysł, m.in. z uwagi na cenzurę austriacką.
Przygotowując się do objęcia po Przybylskim Katedry Greki, wyjechał S. na początku sierpnia 1801 do Wiednia i podjął studia na tamtejszym uniwersytecie. Nawiązał wtedy znajomość z Józefem Maksymilianem Ossolińskim, któremu zadedykował tłumaczenia (fragmentów „Iliady” i „Odysei” Homera oraz poezji Moscha i Tyrteusza). Ossoliński rozpoczął zabiegi o druk jego prac i zatrudnił go w swej bibliotece, kierowanej przez Samuela Bogumiła Lindego. S. jeździł z Ossolińskim na zakupy książek i licytacje, był m.in. w Peszcie; poznał u niego Jana Potockiego i Aleksandra Antoniego Sapiehę. Z przyjaciółmi w Krakowie, do których dołączył Franciszek Wężyk, utrzymywał żywą korespondencję, inspirował ich prace literackie, nieraz ich odwiedzał; w Wiedniu jego najbliższym przyjacielem był Klemens Urmowski. Nadal pisał wiersze oraz rozprawki krytyczne i filozoficzne, np. Traktat o przyjaźni („Almanach Lubelski na r. 1815”, L. 1815). Przede wszystkim jednak tłumaczył z greki (Sofoklesa, Biona ze Smyrny, Anakreonta, Pindara, Tucydydesa) i łaciny (pierwszy w Polsce prawie kompletny przekład „De rerum natura” Lukrecjusza, fragmenty z Wergiliusza, pierwsze przekłady kilku „Elegii” Klemensa Janickiego, m.in. „O sobie samym do potomności”), a także z literatury niemieckiej (m.in. F. G. Klopstocka, F. Hagedorna, G. E. Lessinga), francuskiej (Holbacha, „Maksymy” F. de La Rochefoucauld) i angielskiej (A. Pope’a, w r. 1801 fragmenty pieśni „Kalton i Kolmala. Duma Osyana” w: „Almanach Lubelski na r. 1815”). W styczniu 1802 ukazała się w wiedeńskim periodyku „Annalen für österreichische Literatur” (nr 5–6) jedyna drukowana za życia praca S-a: omówienie poematu Dyzmy Bończy Tomaszewskiego „Rolnictwo” (Lw. 1801). Pod wpływem lektur i prac translatorskich poglądy autora m.in. zakorzenionej w religii katolickiej Pieśni Theophilantropów, ulegały ewolucji w kierunku libertynizmu (np. w wierszu Straszydło; tym mianem określił wiarę).
W kwietniu 1803 odwiedził S. w Lesku w ziemi sanockiej matkę i ojczyma. W grudniu t.r. został po odejściu Lindego naczelnym bibliotekarzem w bibliotece Ossolińskiego, z pensją zapewne 500 złr. (2 tys. złp.) rocznie. S. okazał się sumiennym bibliotekarzem; w krótkim czasie uporządkował zbiór panegiryków i sporządził katalogi (zachowały się dwa katalogi jego autorstwa). Podjął w r. 1803 pracę nad tragedią Wanda, pisaną wierszem trzynastozgłoskowym (powstał tylko pierwszy akt). Wspólnie z Ossolińskim i początkowo także z Lindem starał się o założenie w Krakowie periodyku poświęconego ojczystej historii i literaturze pt. „Biblioteka Historii i Literatury Polskiej Dawnej i Teraźniejszej”. Pisał dla tego czasopisma recenzję przekładu „Iliady”, dokonanego przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego (nieukończoną opublikował B. Gubrynowicz w r. 1929). Podczas kolejnych odwiedzin w Lesku, w lipcu 1804, zachorował S. na płuca i zmarł.
Największy zespół prac S-a ogłosił Urmowski w „Almanachu Lubelskim na r. 1815”. Inne utwory ukazały się w „Pamiętniku Lwowskim”, „Czasopiśmie Biblioteki im. Ossolińskich”, „Eosie” oraz w wyborze pism Holbacha, w opracowaniu Mariana Skrzypka. Większość prac literackich S-a oraz jego korespondencja znajduje się w Bibliotece Ossolińskich (sygn. 598 I, 858 II, 859 II, 937 II, 1084 II, 1280 I, Zbiór Pawlikowskich, nr 96).
S. rodziny nie założył.
Enc. Org.; Estreicher w. XIX; PSB (Ossoliński Józef Maksymilian, Przybylski Jacek Idzi, Stoczkiewicz Jan); Słown. Pracowników Książki Pol.; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, I; – Bartoszewicz J., Historia literatury polskiej potocznym sposobem opowiedziana, W. 1861; Barycz H., Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wr. 1969; Chłędowski K., Z przeszłości naszej i obcej, Lw. 1935; Frančić M., Cztery pokolenia studentów krakowskich (od Oświecenia do powstania 1846), w: Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego od Oświecenia do połowy XX wieku, Red. C. Bobińska, Kr. 1964 I; Gubrynowicz B., Nieznana współczesna krytyka J. Sygierta przekładu „Iliady” Dmochowskiego, Lw. 1929; Jabłońska W., Józef Maksymilian Ossoliński. Szkic biograficzny, Wr. 1967; Janowski M., Narodziny inteligencji 1750–1831, W. 2008; Michalski J., Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, W. 2007; Skowronek J., Z magnackiego gniazda do napoleońskiego wywiadu. Aleksander Sapieha, W. 1992; Skrzypek M., Filozofia Diderota, W. 1996; tenże, Holbach, W. 1978; tenże, La réception de l’Histoire des deux Indes en Pologne et en Russie au dixhuitième siècle, „Studies on Voltaire and the Eighteenth Century” T. 286: 1991; tenże, Lukrecjusz w poezji filozoficznej polskiego Oświecenia, „Przegl. Human.” 2000 nr 3; Snopek J., Antoni Gorecki – Antoni Pełka. Zagadka historyczno-literacka, „Pam. Liter.” 1985 z. 1; tenże, Franciszek Wężyk i Józef Sygiert. Z dziejów literackiej przyjaźni, „Przegl. Human.” 1987 nr 12; tenże, Kult Kochanowskiego w kręgu twórców skupionych wokół Józefa Sygierta (Karta z dziejów krakowskiego Oświecenia), „Ruch Liter.” 1984 z. 5–6; tenże, Nieznana karta z dziejów oświeceniowej recepcji literatury antycznej, „Meander” 1983 nr 9; tenże, Oświecenie. Szkic do portretu epoki, W. 1999; tenże, Prowincja oświecona. Kultura literacka ziemi krakowskiej w dobie Oświecenia 1750–1815, W. 1992; tenże, Z dziejów recepcji Pope’a w polskim Oświeceniu. Nieznany przekład „Essay on Man” z roku 1803, „Ruch Liter.” 1987 z. 2; Tyszkowski W., Józef Sygiert – bibliotekarz Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, „Roczn. Zakł. Narod. im. Ossolińskich” T. 8: 1973; Zapała Z., Franciszek Wężyk. Monografia biograficzno-krytyczna, Kr. 1898; Zyga A., Józef Sygiert, sanocki pomocnik J. M. Ossolińskiego, „Now. Rzeszowskie” 1967 nr 197; – Almanach Lubelski na r. 1815 (wstęp K. Urmowski); Hertz, Zbiór poetów pol.; Wężyk F., Pisma, Kr. 1878 II; Załuski J., Wspomnienia, Oprac. A. Palarczykowa, Kr. 1976; – „Czas. Nauk. od Zakł. Narod. im. Ossolińskich wyd.” 1832; „Mnemosyne” 1828 nr 50; – B. Ossol.: sygn. 778, 779, 1087, 1297.
Jerzy Snopek