Mieroszewski (Mieroszowski) Jan Stanisław Wiktor Krzysztof, pseud. i krypt. Stanisław hr. Grocyn, S.M. (1827–1900), polityk konserwatywny, pisarz i historyk. Ur. 27 XII w Krakowie, był młodszym synem Jana (zob.) i Wiktorii z domu Klose (zm. 1829), bratem Sobiesława (zob.). Początkowo uczył się w domu, od r. 1837 na pensji J. Kremera w Krakowie, a w l. 1841–3 w Liceum Św. Anny. W r. 1843 wyjechał do Fryburga (Szwajcaria), gdzie w Collège St.-Michel przez rok studiował filozofię. W październiku 1844 przeniósł się na uniwersytet fryburski w Bryzgowii; tam w polonofilskiej atmosferze studiował zrazu filozofię, a po roku przeniósł się na prawo. Wespół z innymi rodakami utworzył związek studentów «Polonia», należał też do burszenszaftu «Walhalla». Zwiedził wówczas Niemcy, Szwajcarię, Austrię i północne Włochy. Znajdował się pod wpływem filozofii Bronisława Trentowskiego jako jego słuchacz i domownik. Na wieść o powstaniu 1846 r. ruszył do kraju, wioząc m. in. list Trentowskiego do Rządu Narodowego, lecz w Lipsku dowiedział się o upadku powstania i powrócił na krótko do Fryburga. W końcu sierpnia 1846 przyjechał do Krakowa i pod wpływem ojca stał się przeciwnikiem konspiracji i powstań. Odtąd też oziębiły się jego stosunki z Trentowskim (głównie na tle osobistym). W listopadzie 1847 pod opieką brata Sobiesława udał się do Paryża, gdzie słuchał wykładów w École de Droit, a potem prowadził studia samodzielne; unikał jednak bliższych kontaktów z emigracją polską. Wybuch rewolucji lutowej 1848 r. wywarł na nim znaczne wrażenie, jakkolwiek nie w pełni akceptował nowe porządki. W marcu 1848 udał się z Paryża do Fryburga, gdzie zaciągnął się do gwardii narodowej, ale w walkach z interweniującymi Prusakami nie brał udziału. Po stłumieniu rewolucji pozostał we Fryburgu, studiując prawo niemieckie i ucząc się buchalterii. Wyjechał do Krakowa w styczniu 1849 i po działach rodzinnych objął dobra chrzanowskie, w których gospodarował do r. 1856, a następnie sprzedawszy je, kupił wieś Karniowice (pow. krakowski), gdzie mieszkał do r. 1863, po czym przeniósł się do Krakowa.
W l. 1866–72 M. był radnym m. Krakowa i kandydował nawet na wiceprezydenta. Pracował głównie w sekcji skarbowej, której przewodniczył. Z jego inicjatywy przeprowadzono korzystną dla miasta reorganizację finansów oraz rozpoczęto zabiegi o rządowe inwestycje przemysłowe. Należał do komisji odbudowy Sukiennic (przedstawił własny projekt restauracji gmachu), przewodniczył komisji archiwalnej. W Radzie Miejskiej należał do przeciwników prezydenta J. Dietla, któremu wytykał «niepraktyczne» kierowanie sprawami miasta. Wybrany ponownie radnym w r. 1884, zrezygnował z tej funkcji w r. 1888 ze względu na stan zdrowia i po rozwianiu się nadziei na prezydenturę miasta. Działał też w Tow. Strzeleckim w Krakowie. Trzykrotnie (1868, 1871, 1874) był wybierany marszałkiem pow. krakowskiego. Radą Powiatową kierował sprężyście i z dobrymi rezultatami. Umiał pozyskać zaufanie chłopów, na których głównie się opierał; wskutek tego popadł w konflikt z ziemiaństwem, które go bojkotowało, a po wycofaniu się przedstawicieli szlachty z Rady Powiatowej («strajk autonomiczny») musiał ustąpić w październiku 1876 ze stanowiska marszałka. W okresie marszałkostwa był również wiceprezesem Rady Szkolnej Okręgowej w Krakowie. We wrześniu 1874 w wyborach uzupełniających został posłem do Rady Państwa z okręgu gmin wiejskich powiatów: krakowskiego, chrzanowskiego i wielickiego. Już po paru miesiącach, urażony postępowaniem Kornela Krzeczunowicza i Leona Chrzanowskiego, wyłamał się z zasady solidarności i wystąpił z Koła Polskiego. Atakowany ostro, zwłaszcza za udział w obchodach przyłączenia Bukowiny do Austrii, tym gorliwiej podkreślał w Izbie swój lojalizm w stosunku do Wiednia. Głosował jednak w większości spraw krajowych zgodnie z innymi posłami polskimi, a tylko w sprawach wyznaniowych solidaryzował się z liberałami niemieckimi. W Radzie Państwa domagał się od rządu regulacji rzek galicyjskich (1878), zalesienia i ochrony gór, nowoczesnego ustawodawstwa przemysłowego, rozbudowy szkolnictwa w Galicji, głównie technicznego. Niechętny wobec polityków węgierskich, akceptował politykę Austro-Węgier na Bałkanach, zwłaszcza aneksję Bośni i Hercegowiny. Nie podpisał natomiast interpelacji Koła Polskiego, dotyczącej sprawy polskiej i kongresu berlińskiego 1878 r., co spowodowało ostrą krytykę M-ego w prasie galicyjskiej.
Obawiając się utraty pozycji politycznej, za namową przyjaciół M. powrócił do Koła Polskiego w styczniu 1878. Mając «mir i wzięcie» wśród chłopskich wyborców, wygrał również wybory parlamentarne w r. 1879 w okręgu Kraków–Chrzanów–Wieliczka, jednakże w końcu t. r. złożył mandat. W listopadzie 1881 uzyskał po raz trzeci mandat do Rady Państwa z Krakowa. Pracował w licznych komisjach, nadal zabierając głos w sprawach gospodarczych. W Kole Polskim domagał się m. in. podjęcia obrony polskości na Śląsku Cieszyńskim. Parlamentarzystą był dobrym, a jego wystąpienia w Kole oraz Izbie odznaczały się rzeczowością. Ówczesny system parlamentarny oceniał jednak krytycznie, co znalazło wyraz w jego Gawędzie byłego posła („Kur. Krak.” 1887 nr 283–7, 289–90). Radę Państwa porzucił w r. 1879, znęcony możliwością odegrania roli w zarządzie Bośni i Hercegowiny. Otrzymawszy stanowisko radcy rządowego, przybył w lutym 1880 do Sarajewa, wioząc tam własne plany, m. in. zniesienia służebnictw i założenia towarzystwa naukowego. Miał nadzieję na objęcie stanowiska gubernatora, do czego nie doszło wskutek przeciwdziałania administracji niemieckiej. Czując się zbędnym w Sarajewie, powrócił w r. 1881 do Krakowa. Pozostawił interesujący opis Bośni, jej historii, literatury, obyczajów, stosunków religijnych i spraw społeczno-gospodarczych w Listach z Sarajewa („Kłosy” 1881). W maju 1883 uzyskał mandat do sejmu galicyjskiego z okręgu gmin wiejskich Kraków–Mogiła–Liszki–Skawina. W Izbie występował w sprawach reformy wyborczej, ochrony lasów, szkolnych i gospodarczych. Opowiedział się za reformą organizacji gminnej poprzez likwidację podziału na wieś i dwór (Jak zmienić ustawę gminną, Kr. 1883) oraz za reformą administracji kraju przez usunięcie dualizmu władzy namiestnika i Wydziału Krajowego (Autonomia galicyjska, Kr. 1873). Skłócony z konserwatystami krakowskimi, wstąpił do sejmowego klubu «Centrum», którego program głosił potrzebę współpracy z dynastią i rządem, ale jednocześnie energiczną obronę interesów Galicji. Przewodniczył komisji statutowej klubu, kiedy jednak «Centrum» nie rozwinęło żywszej działalności, usunął się, a wkrótce potem, w grudniu 1885, złożył mandat poselski. W styczniu 1886 wycofał się całkowicie z życia publicznego i przeniósł się do Bratysławy, skąd powrócił do Krakowa po niespełna dwu latach.
Równolegle do działalności publicznej M. interesował się literaturą i historią. Jego opisy zwiedzanych krajów odznaczają się niebanalnym ujęciem, wartością informacyjną oraz poziomem literackim (Z Dalmacji, Kr. 1871, odb. z „Przegl. Pol.”; Z Włoch, Kr. 1883, druk. poprzednio w „Przegl. Liter. i Artyst.” 1883). Ciekawy jest też jego szkic Demokratyczność Szwajcarii („Kron. Rodzinna” 1883). Problemom historycznoliterackim poświęcił rozprawkę Klasycyzm i romantyzm („Przegl. Liter. i Artyst.” 1883). Napisał też szkic o Wincentym Wolffie („Roczn. Tow. Dobroczynności w Kr. za r. 1873”, Kr. 1874). W rękopisie pozostawił M. niedokończone studium o stosunkach prawno-politycznych Polski piastowskiej oraz zarys historii starostwa będzińskiego i księstwa siewierskiego; ogłosił rozprawki: Ostatni Piastowie śląscy („Przegl. Liter. i Artyst.” 1884 i odb. Kr. 1885), Kilka uwag do rozprawy J. Lelewela o herbach (odb. z „Przegl. Pol.”, Kr. 1873). Głównym problemom heraldyki polskiej poświęcona była rozprawa Das Polnische Wappenwesen („Vierteljahrschrift für Heraldik, Sphragistik und Genealogie” Jg 11: 1883 z. 1), z pewnymi skróceniami ogłoszona pt. Le blason en Pologne w „Giornale Araldico-Genealogico-Diplomatico” (1884 nr 2–5), wydana oddzielnie jako Polnische Heraldik (Berlin 1883) i w nieco zmienionej formie po polsku Kilka uwag o heraldyce polskiej (Kr. 1887), pozytywnie przyjęta przez Antoniego Małeckiego, a krytycznie przez F. Piekosińskiego („Kwart. Hist.” 1887). Na uwagę zasługują też ogłoszone w „Giornale Araldico-Genealogico-Diplomatico” szkice poświęcone heraldyce obcej Ein bosnisches Wappenbuch (1882 nr 10, poprzednio w wiedeńskim „Heraldisch-genealogische Zeitschrift” 1881) oraz Les armes des Royaumes de Roumenie et de Serbie et des principautés de Montenegro et de Bulgarie (1883 nr 1). M. był członkiem rzeczywistym Verein für Geschichte und Alterthum Schlesiens we Wrocławiu (od 1874), Komisji Archeologicznej AU (od 1874), członkiem korespondentem Reale Accademia Araldica Italiana w Pizie, członkiem rzeczywistym Heraldische Gesellschaft «Adler» w Wiedniu (1895).
M. pozostawił pamiętniki, których fragmenty ogłosił za życia („Przegl. Liter. i Artyst.” 1884); wybór pt. Wspomnienia lat ubiegłych wyd. Maria i Henryk Baryczowie (Kr. 1964). W rękopisie pozostawił historię rodziny, zestawienia genealogiczne, wspomnienie o żonie itp. Należał do wielu stowarzyszeń i organizacji o charakterze gospodarczym i charytatywnym; był członkiem-założycielem Tow. Leśnego Galicji Zachodniej (1850–4) oraz Tow. Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie (1861), członkiem Tow. Gospodarskiego we Lwowie, Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie (od 1850). Należał do Wydziału Okręgowego Tow. Kredytowego Ziemskiego w Krakowie, działał w Tow. Dobroczynności (od 1873 wiceprezes). Miał tytuł ordynata mysłowickiego, w r. 1869, wraz z bratem Sobiesławem, otrzymał tytuł hrabiowski. Był honorowym obywatelem Skawiny (od 1881). W wybudowanym przez siebie w Krakowie «domu ordynackim» (Krupnicza 11) zgromadził wartościowy księgozbiór, archiwum oraz zbiór dzieł sztuki. Ufundował kilka stypendiów dla ubogich studentów.
Działalność M-ego była kontrowersyjna. Wykształcony, błyskotliwy, impulsywny, wytrwały w obronie swego stanowiska, stały antagonista «stańczyków», wiązał się okresowo z niemieckimi liberałami, liberałem jednak nigdy nie był, raczej «dzikim» konserwatystą. Nie mieścił się w żadnym z ówczesnych stronnictw politycznych. «Lubił iść osobnikiem» – pisał „Czas” w nekrologu M-ego. Był przede wszystkim działaczem praktycznym, a nie twórcą koncepcji politycznych. Postulował więc reformy i gospodarczy rozwój Galicji. Wielokrotnie wypowiadał się za lojalizmem i ścisłą współpracą z Wiedniem. Był przeciwnikiem Rosji, ale jednocześnie miał za złe A. Gołuchowskiemu wysunięcie programu związania sprawy polskiej z polityką Austro-Węgier (1868). Jako przeciwnik tradycji insurekcyjnej stał z dala od wypadków 1863 r., a w r. 1869 sprzeciwił się nadaniu uroczystościom kazimierzowskim charakteru manifestacji ogólnonarodowej. Działalność publiczna i ultralojalizm M-ego obliczone były na zrobienie kariery politycznej: w okresie konfliktu z Kołem Polskim w połowie sierpnia 1875 mówiono o nim jako o kandydacie na stanowisko namiestnika Galicji. Ze wspomnień M-ego obok często zasadnej krytyki ludzi i stosunków galicyjskich wyziera uprzedzenie i zawiść człowieka o niezaspokojonych, a wygórowanych ambicjach.
M. zmarł 4 I 1900 w Krakowie i tutaj został pochowany. Odznaczony był komandorią Krzyża Mariańskiego Zakonu Niemieckiego (pełnił także obowiązki komtura zakonu na Galicję), Orderem Żelaznej Korony 3 kl., Krzyżem Oficerskim Korony Włoskiej. Od 29 VII 1852 żonaty był z Emilią Oesterle (1827–1877), córką fryburskich mieszczan, poznaną w czasie studiów. Małżeństwo to, źle widziane w arystokratycznych kręgach Krakowa, było jedną z przyczyn izolacji M-ego. Miał trzech synów: Jana Karola (1854–1914), ordynata mysłowickiego, nowelistę i amatora-akwarelistę, sędziego śledczego, a następnie sekretarza Sądu Wyższego w Krakowie, Sobiesława Krzysztofa (1856–1899), właściciela Rabki, Skomielnej Białej, Chabówki, Karniowic, Pieskowej Skały i innych wsi, w l. 1886–9 posła do sejmu galicyjskiego, Krzysztofa Emila (zob.).
Fot. w B. Jag. (rkp. Akc. 253/54); – Bar, Słownik pseudonimów; Borkowski J. Dunin, Almanach błękitny, Lw.–W. 1908 II; Żychliński, XVIII; Histoire générale des hommes du XIX-e siècle vivants ou morts de toutes les nations, Genève 1875; Kruczkowski S. Korwin, Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich, Lw. 1935; – Buszko J., Uroczystości kazimierzowskie na Wawelu w roku 1869, Kr. 1970; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w l. 1853–66, Wr. 1958; Koźmian S., Reprezentacja kraju naszego w Radzie Państwa 1879 r., Kr. 1879 s. 109–11; – Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych. Wstęp M. i H. Baryczowie, Kr. 1964; Stenograficzne sprawozdanie z posiedzeń galicyjskiego sejmu krajowego, Lw. 1883–9; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichstrathes, Wien 1874–85; Szematyzmy Król. Galicji, 1867–1900; Trentowski B., Listy (1836–1869), Kr. 1937; – „Czas” 1899 nr 254, 1900 nr 3, 4, 6, 7, 10, 1914 nr 495; „Dziennik Rozporządzeń dla stołecznego królewskiego miasta Krakowa” 1900 nr 3 s. 17–18 (J. Friedlein); „Fremdenblatt” 1900 nr 13; „Giornale Araldico-Genealogico-Diplomatico” R. 27: 1900 nr Suppl. s. 266; „Głos Narodu” 1900 nr 4, 6; „Słowo” 1900 nr 36; „Tyg. Ilustr.” 1900 nr 3 s. 58 (fot.); – B. Jag.: rkp. 8948, Akc. rkp. 253–54, 255/54, 259–260/54, 267–268/54, 273–282/54, 304–316/54, 319–321/54, 335/54, 341/54; B. Ossol.: rkp. 6296; B. PAN w Kr.: rkp. 1948, 7897.
Jerzy Zdrada