Richter Jan Samuel (1764 – po r. 1838), duchowny kościoła ewangelicko-reformowanego, publicysta, urzędnik rejencji opolskiej, działacz narodowy na Górnym Śląsku. Ur. 6 VI w Wielkim Taborze (Friedrichstabor w pow. sycowskim) w rodzinie polskiej, był synem Jana Dawida, kaznodziei w zreformowanej gminie ewangelickiej składającej się głównie z emigrantów czeskich.
Początkowo R. uczył się w domu, następnie uczęszczał do gimnazjum realnego we Wrocławiu, a w l. 1783–6 studiował teologię protestancką na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. Po studiach przez 4 lata był w Warszawie wychowawcą synów Adama Feliksa Bronikowskiego, senatora, kasztelana i kalwina, a następnie przez wiele lat nadwornym kaznodzieją księcia pszczyńskiego von Anhalt-Köthen. W r. 1795 objął ewangelicko-reformowaną parafię w gminie Hołdunów koło Pszczyny. W l. 1816–37 zajmował stanowisko radcy konsystorialnego rejencji opolskiej i kierował ewangelickimi szkołami elementarnymi w tej części Śląska. W r. 1817 podjął się także kierowania katolickimi szkołami elementarnymi w powiatach: nyskim, grotowskim, prudnickim i niemodlińskim.
Przez cale życie R. występował gorliwie w obronie praw polskiej ludności na Górnym Śląsku. Występował przeciwko wyzyskowi chłopów, domagał się materialnego i kulturalnego podniesienia wsi, szczególnie konsekwentnie bronił praw językowych ludności polskiej. Głosił potrzebę oświaty w języku polskim, domagał się zatrudniania księży polskich i organizowania seminariów nauczycielskich z polskim językiem nauczania. Poświęcił tym sprawom liczne artykuły, także polemiczne, i broszury, w tym celu wykorzystał swój urząd radcy konsystorialnego w Opolu. Artykuły publikował głównie w „Jahrbücher der Preussischen Monarchie”, oraz w „Schlesische Provinzialblätter”. Jako radca konsystorialny wymógł, że obok urzędowego, niemieckiego „Amtsblatt” wydawano w l. 1816–33 raz w tygodniu „Dziennik Urzędowy Rejencji Opolskiej”, w którym ogłaszano rozporządzenia dotyczące ludności polskiej. Redaktorem tego „Dziennika” był R. do r. 1833. Był też autorem wielu memoriałów i pism urzędowych kierowanych do władz pruskich, zwłaszcza w sprawie języka polskiego. Po ustąpieniu ze stanowiska radcy konsystorialnego nadal często zwracał się w tej sprawie do władz. Brał również udział w akcji szczepień przeciw ospie. W roli obrońcy praw ludu i języka polskiego wystąpił R. już w r. 1797, ogłaszając anonimowo broszurę Über den oberschlesischen Landmann, als Menschen, Christen und Bürger betrachtet und über die schicklichen Mittel wo durch er zum besseren Menschen, Christen und Bürger gemacht werden könne (Wr.–Jelenia Góra–Leszno 1797). W r. 1821 wykorzystał R. pobyt ministra K. Altensteina w Opolu, wręczając mu memoriał pt. Abhandlung über Art und Weise, wie die geistige und sitliche Bildung in Elementar–und Landschulen überhaupt, und wie sie insbesondere im polnischen Oberschlesiender Jugend beigebracht werden könne, gdzie powtórzył dawne argumenty o konieczności nauczania w języku polskim, a językowi niemieckiemu zakreślił w szkołach skromne rozmiary. Stanowisko R-a częściowo poparł namiestnik W. Ks. Pozn. Antoni Radziwiłł wydając rozporządzenie, aby młodzież kończąca szkoły obok biegłej znajomości języka niemieckiego umiała także po polsku. W latach dwudziestych i trzydziestych uczestniczył w polemikach na temat języka polskiego i położenia ludności polskiej na Górnym Śląsku, zwłaszcza na łamach „Schlesische Provinzialblätter”. Już w broszurze z r. 1797 wystąpił z myślą nauczania dzieci polskich na tym terenie po polsku, czemu władze stanowczo się sprzeciwiły. Jeszcze raz zabrał głos na ten temat w l. 1826, 1827 w rozprawach: Etwas über die polnische Sprache Oberschlesiens als Verteidigung ihres Wertes (1826) i w obronie języka polskiego także w szkołach katolickich na Śląsku: Betrachtungen über das Volkschulwesen insbesondere unter den Katholiken Schlesiens in freundschaftlichen Briefen an einen Lehrer auf dem Lande (Wr. 1827).
O Polakach na Górnym Śląsku wypowiadał się R. z pozycji słowianofila, pozostając niewątpliwie pod wpływem prosłowiańskich sympatii J. G. Herdera. Bronił Górnoślązaków przed atakami publicystów niemieckich zarzucających im zacofanie, brak kultury, lenistwo, niegospodarność itp. i wskazywał na moralne, duchowe i umysłowe wartości ludu śląskiego, wymagające tylko rozbudzenia poprzez oświatę w języku ojczystym. Twierdził, że narzecza ludów słowiańskich są czystsze niż niemczyzna chłopów niemieckich. W licznych polemicznych wypowiedziach stwierdzał, że przeszkodą w upowszechnieniu oświaty wśród ludu polskiego na Śląsku nie jest język polski, lecz brak dobrych nauczycieli. Po przeniesieniu w stan spoczynku w r. 1837 R. działał jeszcze jako duchowny w gminie Hołdunów-Pszczyna. Zmarł po r. 1838.
Bibliogr. historii Pol. XIX w., I; Nowack K. G., Schlesisches Schriftsteller-Lexikon oder bio-biliographisches Verzeichniss der im zweiten Viertel des 19. Jahrhunderts lebenden schlesichen Schriftsteller, Breslau 1836 (bibliogr. podmiotowa); – Historia Śląska, Wr. 1966–70 II cz. 1 s. 418, 422, cz. 2 s. 407, 414, 415, 422, 423; Kammel R., Die Muttersprache in der kirchlichen Verkündigung. Die kirchliche Versorgung der polnisch sprechenden evangelischen Gemeinden in Preussen in den letzten hundert Jahren, Witten 1959; Kolbe K., Zur Geschichte der Eindeutschung Oberschlesiens bis zum Tode des Ministers von Altenstein (1840), „Oberschlesien” Bd. 16: 1917 nr 2 s. 53–62; Kosler A. M., Die preussische Volksschulpolitik in Oberschlesien 1742–1848, Breslau 1929; Laubert M., Eine Denkschrift Johann Samuel Richters über das oberschlesische Elementarschulwesen vom Jahre 1821, „Oberschlesien” Bd. 14: 1915–16 s. 571–80; Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa Śląskiego, Kat. 1965; [Szramek E.] Ludomir, W obronie polskości Górnego Śląska, Opole 1918 s. 9–12, 18–20, 26.
Mieczysław Pater