Rogala Jan z Węgrzynowa (też Węgrzynowski) h. Rogala (zm. 1461), wojewoda czerski (mazowiecki). Był synem Rogali z Pilchowa i Węgrzynowa (zob.), jedynym bratem Rogali z Węgrzynowa, kaszt. zakroczymskiego (zob.). Nazywany czasem Janem lub Janem Rogalą, często jedynie Rogalą lub Węgrzynowskim, bywa trudny do odróżnienia od brata. Pod koniec życia pisał się też z Sąchocina (dziś Sochocin).
R. wcześnie wstąpił na służbę książęcą. W otoczeniu Janusza I jest znany od l. 1418–20. Był wielokrotnie notowany – bez urzędu – jako świadek czynności prawnych księcia, należał tedy do czołowych dworzan książęcych. Na początku 1428 r. złożył hołd małoletniemu wnukowi Janusza I Bolesławowi IV i jego siostrze Eufemii, uznając ich prawa do następstwa stolca książęcego po przedwczesnej śmierci ich ojca Bolesława Januszowica; wystąpił wówczas obok urzędników ziemskich księstwa, na czele siedmioosobowej grupy możnych nie pełniących urzędu. Po śmierci Janusza I (8 XII 1429) R. pozostał związany z dworem książęcym i występował wśród świadków czynności Bolesława IV. W marcu 1432 otrzymał urząd chorążego wyszogrodzkiego po Pomściborze z Chamska, który został chorążym warszawskim. Uczestniczył w rokowaniach związanych z wykupem ziemi wiskiej przez książąt płockich. U boku Bolesława IV wraz z grupą urzędników mazowieckich przywiesił swą pieczęć do traktatu pokojowego polsko-krzyżackiego z 31 XII 1435 (ratyfikowanego na sejmie w Sieradzu w marcu 1436). Dn. 3 III 1436 R. był świadkiem dokumentu, wystawionego przez Bolesława IV po dojściu do lat sprawnych, potwierdzającego dożywocie jego matki Anny m. in. w ziemi warszawskiej. W tym czasie R. wysunął się na czoło elity rodowej Rogalów w księstwie czerskim, po śmierci marszałka Ścibora z Sąchocina i woj. Piotra Pilikowica ze Skuł. W r. 1439 został marszałkiem dworu Bolesława IV, a zarazem przestano go określać tytułem chorążego wyszogrodzkiego. Urząd ten przejął wówczas bez wątpienia jego brat Rogala. Jako marszałek dworu R. występował na wielu dokumentach, towarzysząc księciu i uczestnicząc w podejmowaniu ważniejszych decyzji. Niewątpliwie tedy uczestniczył R. w działaniach, które doprowadziły do podporządkowania Podlasia Bolesławowi IV po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza, a następnie w wojnie litewsko-mazowieckiej 1444 r. kiedy Kazimierz Jagiellończyk odebrał Podlasie.
Na przełomie 1445 i 1446 r. R. został przez Bolesława IV awansowany na wojewodę czerskiego. Ten najwyższy urząd w hierarchii ziemskiej księstwa R. objął po Janie Głowaczu z Leżenic, który wcześniej też był marszałkiem dworu Bolesława IV. Jako wojewoda R. uczestniczył w pracach rady książęcej i był świadkiem ważniejszych dokumentów Bolesława IV, towarzyszył mu też do Krakowa w czerwcu 1447 na koronację królewską Kazimierza Jagiellończyka. Świadkował na przywilejach Bolesława IV dla szlachty z północnowschodniego Mazowsza, wystawionych 18 IX 1447 w Łomży i 14 VI 1448 w Warszawie. Brał udział w zjeździe międzydzielnicowym książąt i dygnitarzy Mazowsza w Czerwińsku w sierpniu 1452, a także w zjeździe w Zakroczymiu w lutym 1453. W lipcu t. r. współdziałał z władzami Związku Pruskiego, doprowadzając do wystąpienia Bolesława IV w sprawie posłów Związku zatrzymanych na Morawach. Po śmierci Bolesława IV (10 IX 1454) R. uczestniczył w rządach regencyjnych księstwa czersko-warszawskiego, sprawowanych w imieniu Konrada III Rudego i jego braci, nieletnich synów Bolesława IV. Kontaktował się też z władzami regencyjnymi księstwa płockiego, współpracując z bpem płockim Pawłem Giżyckim; odwiedził go w Mąkolinie w lipcu 1457. Jako czołowy współpracownik regentki, księżnej Anny, matki Bolesława IV, został przez nią mianowany jednym z 6 wykonawców jej testamentu (3 V 1458). Zabiegając wraz z innymi dygnitarzami o uchronienie Mazowsza od negatywnych konsekwencji wojny polsko-krzyżackiej, trwającej już od r. 1454, R. opowiedział się za wprowadzeniem sześcioletniego rozejmu księstw mazowieckich z Zakonem i podpisał dokument rozejmu 5 VIII 1459 na zjeździe w Czerwińsku. Ostatni raz wystąpił na przywileju czterech książąt mazowieckich: Konrada III i jego braci wystawionym w Warszawie 8 IV 1461, nadającym Starej Warszawie 4 jarmarki.
R. odziedziczył wraz z bratem Węgrzynowo z przyległościami w ziemi ciechanowskiej. Przeprowadził wiele transakcji majątkowych, a także innych operacji finansowych; dochody swe powiększył m. in. biorąc w zarząd dobra kościelne. Poprzez zawarte przed r. 1425 małżeństwo z Małgorzatą, córką Turpina, a wnuczką Sasina ze Smarzewa (dziś Smardzewo) i Bolkowa (dziś Bulkowo), pierwszego marszałka dworu Janusza I, później kaszt. wyszogrodzkiego, wszedł w posiadanie części dóbr zgierskich z ośrodkiem w Zgierzu (obecnie Zegrze) w ziemi zakroczymskiej i Bolkowa w ziemi wyszogrodzkiej; Bolkowo stało się jedną z jego rezydencji (w r. 1452 żona R-i powiększyła wydatnie uposażenie kościoła w Bolkowie, nadając mu 2 włóki ziemi oraz karczmę). W r. 1438 podzielił z bratem dobra, zatrzymując połowę Węgrzynowa, Chodupie i Romanowo, a także połowę Zalesia, kupionego w r. 1427 i połowę Lisewa, którą w t. r. sprzedał Nawojowi z Rostkowa. R. był zapewne spokrewniony z marszałkiem dworu Janusza I Ściborem z Pilchowa i Sąchocina, który wyznaczył go na opiekuna swoich dzieci. Po zgonie Doroty, wdowy po Ściborze z Sąchocina, R. kupił od syna tegoż Jana z Sąchocina, Kiełpin w ziemi warszawskiej oraz duży kompleks dóbr na pograniczu ziem wyszogrodzkiej i ciechanowskiej: Zaborowo, Nocpalsk (Nacpolsk), Sosenkowo, Czamino (Cumino), Piotrowo, Czaplice, Milonkowo, Grąbczewo i Kazarzewo za niespełna 1 200 kóp gr (dobra te powróciły później w posiadanie owego Jana, syna marszałka Ścibora; pisał się Zaborowskim z tegoż Zaborowa, ponadto pisał się też z Obrębu). W r. 1446 R. kupił od Borzuja z Woli Miączyńskiej miasteczko Klwów w pow. radomskim, w t. r. sprzedał Zdziwój w pow. przasnyskim. W r. 1448 R. uzyskał bogate dobra sąchockie dzierżone przez Jana z Sąchocina: miasteczko Sąchocin oraz wsie Rzy, Kuchary, Ciemniewo, Zielona, Konradziec, Gromadzyn i Obrąb nie dopuszczając do sprzedaży ich marszałkowi Wincentemu Giżyckiemu, zaspokajając roszczenia tegoż. Sąchocin stał się wówczas główną siedzibą R-i, w tym rejonie rozbudowywał swą własność kosztem dóbr Węgrzynowskich. W r. 1449 darował swą część Węgrzynowa bratu, sprzedał Chodupie Mikołajowi z Malinia za 400 kóp gr, Romanowo – Borzujowi z Woli Miączyńskiej za 236 grzywien, odstąpił wreszcie Ściborowi z Zaborowa (w ziemi warszawskiej, drugi syn marszałka Ścibora) Kiełpin w zamian za Brzeźnicę i część Chodziszewa. Dobra sąchockie zaokrąglił jeszcze o Gutkowo. Posiadał ponadto dom w Warszawie obok zamku książęcego, na działce należącej wcześniej do marszałka Ścibora z Sąchocina. R. zmarł wkrótce po 8 IV 1461, a przed 3 I 1462, kiedy to urząd woj. czerskiego pełnił już następca, Jan z Boglewic.
W małżeństwie z Małgorzatą miał R. syna Jana, wzmiankowanego w r. 1448, zapewne młodo zmarłego, oraz córkę Dorotę.
Wdowa Małgorzata (zm. między 1481 a 1492) wyszła ponownie za mąż za wdowca Andrzeja Szczubioła z Kozłowa, kaszt. gostyńskiego w latach 1465–87, późniejszego woj. rawskiego.
Córka R-i Dorota (zm. między r. 1481 a 1492) była co najmniej od r. 1448 żoną Jakuba z Boglewic, chorążego czerskiego od r. 1452, kaszt. ciechanowskiego od r. 1463, zarazem starosty ciechanowskiego od r. 1464. Po śmierci ojca objęła ona w posiadanie bogate dobra sąchockie, w których gospodarowała wraz z mężem. Oskarżona o współudział w zamordowaniu swego męża we dworze w Łęczeszycach 5 I 1466 przez Jana Pieniążka z Witowic, archidiakona gnieźnieńskiego, z którym nawiązała wcześniej romans, została zatrzymana wraz z listami otrzymanymi od Pieniążka w Łęczeszycach 6 I 1466 przez brata zabitego Jana z Boglewic, woj. czerskiego (Jan Długosz nazywa go Mikołajem Boglewskim, wojewodą warszawskim). Skazana na śmierć i uwolniona za poręczeniem możnych ziemi czerskiej z ojcowskiego rodu Rogalów: Stanisława z Lipia i Mikołaja z Trzelatkowa (wg Długosza uwolniona dzięki wstawiennictwu bernardynów warszawskich), schroniła się w Działdowie na terenie Prus zakonnych. Następnie wyszła za mąż, za woj. płockiego Ninogniewa Kryskiego (zob.). Po jego śmierci nie wyszła już za mąż, zapewne przebywała w swych dobrach; w r. 1473 otrzymała Bolkowo od matki Małgorzaty. Zarządem dóbr sąchockich zajmowała się matka wraz z Andrzejem Szczubiołem, w r. 1471 prezentowali oni jako posiadacze Sąchocina nowego plebana. W r. 1480 Dorota wraz z matką i bratem stryjecznym Janem zrzekła się praw do dóbr sąchockich, przejętych przez księcia Janusza II. W r. 1481 Dorota została spłacona z praw do domu w Warszawie, którym już w r. 1472 dysponował Bolesław V, książę warszawsko-zakroczymski.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., II cz. 1 s. 8–9, 12, 29, 32; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 165; Wolff, Studia nad urzędnikami maz., (tu z błędami); – Borkiewicz-Celińska A., Osadnictwo ziemi ciechanowskiej w XV w. (1370–1526), wg indeksu, Wr. 1970; Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, W. 1975 s. 82–3; Piętka J., Mazowiecka elita feudalna późnego średniowiecza, W. 1975 s. 118–19 (z wieloma błędami); Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 22, 81; – Acta capitulorum, III nr 28; Acta capitulorum Crac., nr 353; Arch. Kom. Prawn. VI 18–20; Długosz, Opera, XIV 424–6, 429–30 (dotyczy Doroty); Iura Masoviae terrestria, W. 1972–4 I nr 82, 84, 90 (falsyfikat), 91, 94, 95, III 263, 267, 295; Janosz-Biskupowa I., Archiwum ziem pruskich, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” R. 77: 1974 z. 3 nr 94; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 158, 160, 174, 177, 194; Księga ziemi czerskiej 1404–1425, W. 1879 s. LXXXVIII (dotyczy Doroty), XCIX; Księga ziemska zakroczymska pierwsza 1423–1427, W. 1920 nr 251, 253, 2568; Księga ziemska zakroczymska druga 1434–1437, W. 1920 nr 288, 570; Metryka księstwa maz., I, II, w: Pomniki Prawa, W. 1918–30 V passim, VI wg indeksu; Regesta historico-diplomatica s. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Göttingen 1948–50 I–II wg indeksu; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Königsberg 1939 I 211, Marburg 1955 II nr 372; Wierzbowski T., Przywileje królewskiego miasta stołecznego Starej Warszawy 1376–1772, W. 1913 nr 13; Wolff A., Źródła do dziejów zamku Warszawskiego, „Roczn. Warsz.” T. 15: 1979 wg indeksu; Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, Oprac. J. Fijałek, Kr. 1938 nr 114; – AGAD: dok. perg. 784, 6602, 8495, Metryka Kor. 3 i 4 passim, 5 k. 142, 6 k. 38v., 125–125v., 9 k. 40v., 129, Ciechanowskie wiecz. 5 k. 79v.–80v., Zakroczymskie ziem. wiecz. rel. 22 k. 206v., 24 k. 213; Arch. Diec. w Płocku: dok. perg. 341, Episcopalia 5 k. 42, 10 k. 160, 33 k. 28v.; B. Czart.: Teki Naruszewicza 19 nr 150; IH PAN: Słownik hist.-geogr. Mazowsza w średniowieczu oprac. przez A. Wolffa, kartoteka ziemi ciechanowskiej, Wilska M., Mazowieckie środowisko dworskie Janusza Starszego, mszp. z 1977 r. s. 154–155; – Materiały do wykazu urzędników maz. do r. 1526 przygotowywanego przez autora życiorysu.
Kazimierz Pacuski