Perłowski Jan (1872–1942), dyplomata. Ur. 20 II w Wierzbowej na Podolu w rodzinie ziemiańskiej, był synem Michała (1825 – przed r. 1887) i Euzebii z Rudzkich. Ojciec P-ego zaprzyjaźnił się podczas studiów prawniczych w Petersburgu z Tadeuszem Bobrowskim (później autorem znanych pamiętników), który – jak wspominał P. w szkicu o Conradzie – po śmierci przyjaciela sprawował rodzaj opieki nad P-m. Szkołę średnią P. ukończył w Sarlat we Francji, studiował następnie w Krakowie i Wiedniu. Dyplomu uniwersyteckiego chyba nie uzyskał, gdyż w jego karcie kwalifikacyjnej w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) widnieje adnotacja: «zwolniony od poziomu wykształcenia». Odznaczał się natomiast znakomitą znajomością języków obcych. Niewiele wiadomo o jego losach przed pierwszą wojną światową. Przebywał często we Włoszech, brał nawet udział w pracach archeologicznych w Etrurii. Dyplomata Władysław Günther, który choć dużo młodszy od P-ego znał go jeszcze ze wsi z Podola, pisze o nim (ok. r. 1927), że P. «pod pozorem słabych płuc spędził całe życie we Włoszech, był spadkobiercą tych Polaków, którzy w XIX wieku uważali Rzym za swoją drugą ojczyznę». Wybuch pierwszej wojny światowej zaskoczył P-ego w Ostendzie. Schronił się razem z rodziną w Szwajcarii. Współpracował wówczas, obok Edwarda Woronieckiego i Stefana Zaleskiego, z Erazmem Piltzem (z którym łączyły go wieloletnie serdeczne stosunki) nad wydaniem „Petite Encyclopédie Polonaise” (Lausanne, Paris 1916). Był prezesem Komitetu Nadzorczego Centralnej Agencji Polskiej w Lozannie oraz prezesem Klubu Polskiego, w którym wygłosił m. in. Wspomnienie o Sienkiewiczu (Lozanna 1916) i Legendę o Bożym Narodzeniu (j.w.). Działał także w Komitecie Generalnym Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Podpisał 11 XI 1916 deklarację lozańskich polityków polskich, potępiającą akt 5 listopada. Brał udział w zjeździe Polaków z trzech zaborów (26 I – 2 II 1917) w Lozannie.

W Polsce niepodległej P. wstąpił w r. 1919 do służby w MSZ, ściągnięty tam przez ówczesnego wiceministra spraw zagranicznych Władysława Skrzyńskiego. Dyplomata Jan Gawroński zanotował w swoich wspomnieniach, iż Skrzyński «dobrał sobie zaraz do pomocy starego przyjaciela – znanego na arenie międzynarodowych salonów – Jana Perłowskiego». Po krótkim pobycie w Centrali MSZ w charakterze szefa gabinetu ministra został P. 6 VI t. r. mianowany radcą poselstwa RP w Bernie, gdzie później przydzielono go do Delegacji Polskiej przy Lidze Narodów (do pomocy Szymonowi Askenazemu) jako radcę legacyjnego. Z dn. 1 VII 1922 został radcą Poselstwa RP w Watykanie, podniesionego w listopadzie 1924 do rangi ambasady. W czasie pobytu w Watykanie brał udział w rokowaniach nad zawarciem konkordatu między Stolicą Apostolską a Polską. Dn. 1 III 1927 objął Poselstwo RP w Madrycie jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny. Do czasu ustanowienia osobnego Poselstwa Polskiego w Lizbonie i mianowania tam posła (31 V 1933) P. reprezentował Polskę również w Portugalii. W okresie urzędowania w Madrycie podpisał polsko-hiszpański traktat koncyliacyjno-arbitrażowy (3 XII 1928) oraz konwencję handlową i arbitrażową (7 V 1930). Głównie zajmował się sprawą stosunków ekonomicznych między Polską a Hiszpanią. Z Madrytu P. został odwołany do Centrali z dn. 1 III 1935, a następnie przeniesiony w stan spoczynku 3 V t. r.

P. mieszkał w Warszawie. Ogłosił w tym czasie m. in. broszurę Geneza rewolucji hiszpańskiej (W. 1937), szkic O Conradzie i Kiplingu („Przegl. Współcz.” 1937 i odb. W. 1937), w którym znalazły się również osobiste wspomnienia, szkic poświęcony zmarłemu Władysławowi Skrzyńskiemu (tamże 1938 i odb. W. 1938). Zmarł w kwietniu 1942 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

W małżeństwie z Henriettą (1862–1945), córką Leandra Marconiego (zob.), P. miał syna Michała (ur. 1903), urzędnika służby zagranicznej, zamieszkałego w Szwajcarii.

Album sterników państwa pol., s. 272, 273 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; toż. 1935/6, Zurich 1937; Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [1921] s. 26; „Rocznik Służby Zagranicznej RP” 1932 s. 43, 191, 1933 s. 60, 168, 1934 s. 62, 162, 1935 s. 64, 104, 190; – Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1927–1929, W. 1959; toż, 1930–1932, W. 1962; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, W. 1966; Makowski J., Umowy międzynarodowe Polski 1919–1934, W. 1935 s. 95–6; Mikos S., Wolne miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920–1939, Gd. 1979; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1927–31 I–II; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, W. 1973–4 I–III; Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979 I–II; Dzien. Urzęd. MSZ RP, 1922 s. 290, 1923 s. 105, 1929 s. 106, 1930 s. 139, 1935 s. 22, 45; Gawroński J., Dyplomatyczne wagary, W. 1965 s. 136–8; Günther W., Pióropusz i szpada, Paryż 1963; Olchowicz K., Ćwierć wieku z „Kurierem Warszawskim”, Kr. 1974; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), Londyn 1969 III; – AAN: PRM, karty kwalifikacyjne MSZ, Akta Erazma Piltza nr 177 (listy P-ego do Piltza z różnych dat), MSZ P II 4028–4031, 4033, 4057–8, 4060–63, 4068–9, 4071; – Informacje Heleny Marconi z Warszawy i syna Michała Perłowskiego z Lozanny.

Alina Szklarska-Lohmannowa