Szczepanowski Jan Józef Piotr, od r. 1845 używał imienia Władysław lub Jan Władysław (1813–1875), spiskowiec, działacz demokratyczny, emigrant, inżynier kolejowy.
Ur. 16 VI w Nagłowicach w pow. jędrzejowskim (dla zatarcia udziału w spiskach niepodległościowych posługiwał się fałszywymi metrykami z datą ur. 13 VI 1815 i miejscem ur. majątek Wypalanki w W. Ks. Pozn.). Pochodził ze zdeklasowanej rodziny szlacheckiej, był synem Wincentego (ur. 1783), administratora majątku nagłowickiego, i Teofili z Odrzywolskich (ur. 1791). Miał brata, Stanisława Ignacego (zob.).
W młodych latach S. z bratem Stanisławem mieszkał w Krakowie pod opieką wuja Bazylego Janowskiego, urzędnika Wydz. Dochodów Senatu Wolnego Miasta; od r. 1822 uczył się w Gimnazjum św. Anny. Po zdaniu egzaminu dojrzałości podjął w r. 1829 studia na Wydz. Prawa UJ. Działał w tajnych studenckich kółkach samokształceniowych i poznał tam Stanisława Malinowskiego, uczestnika powstania listopadowego i saintsimonistę. Prawdopodobnie należał też do działającego na UJ od r. 1833 Klubu Tajemnych Filaretów (Związku Studentów). Wczesną wiosną 1835 wstąpił do założonego w Krakowie Stow. Ludu Polskiego (SLP) i w marcu t.r. wybrany został do jego Zboru Głównego. Dn. 4 VII uzyskał na UJ stopień doktora praw. Wraz z Malinowskim odgrywał główną rolę w utworzonym w lipcu krakowskim Zborze Ziemskim SLP, podlegającym Zborowi Głównemu, do którego został ponownie wybrany w grudniu. Po zajęciu Krakowa w lutym 1836 przez wojska państw zaborczych doszło do aresztowań i rozbicia Zboru Głównego; S. z Malinowskim i Sewerynem Goszczyńskim schronił się w majątku Marcjanny Chrząstowskiej w Szczepanowicach nad Dunajcem. Stąd wspólnie objeżdżali wsie w Tarnowskiem i na Podkarpaciu, agitując chłopów do powstania. S., jako przedstawiciel Zboru Ziemskiego, wprowadził do SLP w lipcu 1836 Gustawa Ehrenberga. Również w lipcu t.r. wszedł z Malinowskim w skład Zboru Głównego SLP, reaktywowanego we Lwowie, w którym obok umiarkowanych: Goszczyńskiego, Franciszka Smolki, Roberta Heferna, Tomasza Rayskiego, Leona Koreckiego i Szymona Konarskiego, reprezentowali obaj radykalną mniejszość. Gdy na początku r. 1837 nie został wybrany do Zboru Głównego, przeniósł działalność konspiracyjną w okolice Krakowa, a następnie w Tarnowskie. Dn. 10 VI t.r. założył z Malinowskim nową konspiracyjną organizację, Konfederację Powszechną Narodu Polskiego, po czym na jej rzecz agitował bezskutecznie we Lwowie. Uczestnicząc w dożynkach w Szczepanowicach 10 IX, namawiał chłopów (wraz z innymi spiskowcami) do szybkiego powstania, obiecując im m.in. uwolnienie od pańszczyzny i nadanie na własność gruntów. Gdy w październiku doszło do aresztowań i rozbicia Konfederacji, S. ukrył się w Tarnowskiem, zmieniając nazwisko i miejsca pobytu; w październiku 1838 zbiegł z Malinowskim do Francji.
W Paryżu pracował S. jako pisarz w kancelarii adwokackiej. W r. 1839 podjął studia w Szkole Budowy Dróg i Mostów (L’Ecole Royale des Ponts et Chaussées) i 7 VIII 1843 otrzymał dyplom inżyniera. Zatrudniony przy budowie kolei w okolicach Lille i Valenciennes, opracował nowy system łączenia wagonów (prawdopodobnie niezrealizowany). Pomimo intratnych propozycji objęcia stanowiska inspektora kolei w Strasburgu lub inspektora kolei północno-francuskiej, postanowił przenieść się do Wielkopolski. Po uzyskaniu zgody poselstwa pruskiego w Paryżu osiadł w pierwszych dniach maja 1845 w Poznaniu. Zdał w Berlinie egzamin państwowy i za wstawiennictwem Karola Marcinkowskiego został zatrudniony w Kościanie przez dyrektora Tow. Melioracji Obry gen. Dezyderego Chłapowskiego jako kierownik regulacji Obry i bagien. Doprowadził do nowego skierowania wód najkrótszą drogą do Warty, dzięki czemu zmniejszył obszar rozlewisk. W okresie Wiosny Ludów, wraz z Kajetanem Morawskim, założył w Kościanie we wrześniu 1848 Dyrekcję Powiatową Ligi Polskiej. W r. 1849 nabył za posag żony folwark w Nowej Wsi koło Kościana, a w kwietniu 1851 przeprowadził się z rodziną do Skubarczewa (pow. mogilnicki), gdzie wybudował fabrykę mączki ziemniaczanej; nie przyniosła ona jednak spodziewanych zysków. W r. 1853 zamieszkał z rodziną w Tuszynie (pow. bydgoski) i założył tam hodowlę owiec merynosów, zniszczoną niebawem przez zarazę. Następnie kupił w centrum Poznania kamienicę (późniejszy «Hotel Rzymski»), którą potem wydzierżawił; nieprecyzyjny zapis w kontrakcie dzierżawy doprowadził go wkrótce do utraty zainwestowanych oszczędności.
W r. 1854 przeniósł się S. do Austrii, gdzie dzięki znajomościom z czasów emigracji otrzymał posadę inżyniera w rotszyldowskiej Kompanii Kolei Północnej w Wiedniu. W l. pięćdziesiątych i sześćdziesiątych kierował budową linii kolejowej Oravica–Bela Crkva–Báziás, pierwszej na terenie Banatu; w l. 1862–4 pracował z nim syn Stanisław. W poł. l. sześćdziesiątych zamieszkał S. we Lwowie; w l. 1868–74 był zatrudniony przy budowie Uprzywilejowanej Kolei Arcyksięcia Albrechta (Erzherzog Albrecht-Bahn) o długości 181 km, wiodącej ze Lwowa przez Stryj do Stanisławowa; 16 X 1873 ukończono odcinek Lwów–Stryj. W r. 1874 objął funkcję dyrektora Dyrekcji Ruchu Uprzywilejowanej Kolei Arcyksięcia Albrechta. Wybrany w r. 1875 do lwowskiej Rady Miejskiej, zajmował się budownictwem i robotami publicznymi. Z końcem czerwca t.r. ustąpił z posady dyrektora kolei na rzecz zięcia, inżyniera Wiktora Wolskiego. Zmarł pod koniec grudnia 1875 we Lwowie, został pochowany prawdopodobnie na cmentarzu Łyczakowskim.
W małżeństwie z Wandą Heleną (1829–1910), córką Antoniego Poplińskiego (zob.), literatką, autorką anonimowych wspomnień „Kłębek babuni” („Wiek XX” 1902 nr 576–578), miał S. dwóch synów: Stanisława Antoniego (zob.) i Kazimierza (zmarłego w niemowlęctwie przed r. 1859, na zapalenie opon mózgowych), oraz trzy córki: Teofilę (1847–1925), zamężną z Wilhelmem Smoluchowskim, matkę Mariana (zob.) i Tadeusza Smoluchowskich (zob.), Benignę (1849–1930), żonę Wiktora Wolskiego (zm. 1898), i Marię (1854–1923), wydaną za Henryka Jareckiego (zob.).
PSB (Ehrenberg Gustaw, Malinowski Stanisław); – Bieniarzówna J., Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa (1833–1848), Kr. 1947; Darowski R., Szczepanowice nad Dunajcem. Dzieje wsi, parafii katolickiej i gminy kalwińskiej, Kr. 1993 s. 203–5; Florkowski H., Działalność Ligi Polskiej w powiecie kościańskim, w: Pamiętnik Towarzystwa Ziemi Kościańskiej 1961–1971, Kościan 1972 s. 114–15; tenże, Jan Władysław Szczepanowski, w: Stanisław Szczepanowski. W 125 rocznicę urodzin, Kościan 1972; Fras Z., Florian Ziemiałkowski (1817–1900), Wr. 1991; Kieniewicz S., Konspiracje galicyjskie 1831–1845, W. 1950; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji w latach 1832–1848, W. 1986; Krajewski J., Tajne związki polityczne w Galicji (od r. 1833 do r. 1841), Lw. 1903 s. 50–1, 55; Kuberski L., Stanisław Szczepanowski 1846–1900. Przemysłowiec. Polityk. Publicysta, Opole 1997; Łopuszański B., Stowarzyszenie Ludu Polskiego 1835–1841. Geneza i dzieje, Kr. 1975; Rosnowska J., Goszczyński, W. 1977; Rozdolski R., Do historii Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Nieznane Listy Seweryna Goszczyńskiego, „Kwart. Hist.” R. 50: 1936 s. 718–19; Szczepanowski S., Myśli o odrodzeniu narodowym, Lw.–W. 1923 I 5–7; tenże, Walka narodu polskiego o byt, Londyn 1943; – Girtler K., Opowiadania. Pamiętniki z lat 1832–1857, Oprac. Z. Jabłoński, J. Staszel, Kr. 1971 II; Goszczyński S., Dziennik sprawy bożej, Oprac. Z. Sudolski, W. 1984 II; Horoszkiewicz J., Notatki z życia, Oprac. H. Wereszycki, Wr.–Kr. 1957; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Morawski K., Wspomnienia z Turwi, Kr. 1981; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I–II; Staszel J., „Dziennik” Kazimierza Girtlera z 1859 roku, „Roczn. B. Nauk. PAU i PAN w Kr.” R. 51: 2006 s. 296, 304–5; Stowarzyszenie Ludu Polskiego; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1874–6; – „Czas” 1875 nr 299 (nekrolog); „Dzien. Kijowski” 1910 nr 41 (nekrolog żony); „Kur. Pozn.” 1876 nr 9 (nekrolog); „Tyg. Ilustr.” 1910 nr 11 s. 217 (fot. i nekrolog żony); – AP w Jędrzejowie: USC (Nagłowice) nr 18/1813; Arch. UJ: sygn. S I–417, WP I 43 (doktorat S-ego); B. Jag.: rkp. Przyb. 36/62 (A. Plutyński, Szczepanowscy, Wolscy, Odrzywolscy), rkp. Przyb. 92/97 (listy S-ego z r. 1875), rkp. Przyb. 93/97, Przyb. 103/97, Przyb. 111/97 (geneal. Szczepanowskich); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 18, rkp. 6799.
Elżbieta Orman