Szczytt (Szczyt, Niemirowicz Szczytt) Jan Chrzciciel Feliks (1789–1865), ksiądz, administrator archidiecezji mohylewskiej, zesłaniec.
Ur. 21 II w Tabołkach (Tobołkach) (pow. drysieński, gub. witebska), był najmłodszym synem Feliksa (20 XI 1764 – 1793), szambelana królewskiego i marsz. pow. drysieńskiego, oraz Zofii z Korsaków (zm. 1793), podwojewodzianki połockiej. Jego braćmi byli: Michał (ur. 3 XII 1786), podkomorzy drysieński, który wstąpił 31 V 1824 w Rzymie do zakonu jezuitów i zmarł 24 VI 1825 jako kleryk w tamtejszym nowicjacie w opinii świętości, oraz Józef (17 II 1787 – 18 XI 1861), deputat wywodowy drysieński i dziedzic Tabołek, żonaty (17 II 1824 w Duksztach) ze swoją siostrą cioteczną Marią z Rudominów Dusiackich (zm. 21 IV 1848), chorążanką brasławską.
Wcześnie osierocony, był S. wychowywany wraz z rodzeństwem przez ciotkę, Józefę ze Szczyttów Świrską (w l. czterdziestych była mniszką w klasztorze Panien Wizytek w Wilnie). Odebrał staranne wykształcenie domowe w zakresie filozofii i przedmiotów humanistycznych; znał biegle języki: rosyjski, francuski, niemiecki, włoski, grekę i łacinę. Jako urzędnik Deputacji Szlacheckiej Wywodowej gub. witebskiej uczestniczył od młodości w życiu publicznym szlachty drysieńskiej. Po zakończeniu wojen napoleońskich podróżował po Europie, «by poznać więcej światła» (T. Żychliński). Od stycznia 1818 studiował w Academia Pontificia dei Nobili Ecclesiastici, gdzie poznał m.in. ks. B. A. Cappellariego, późniejszego papieża Grzegorza XVI. Wg ks. Tomasza Dobszewicza S. obrał stan duchowny m.in. z namowy francuskiego konserwatysty i filozofa J. de Maistre’a. Dn. 23 IX 1820 został wyświęcony na kapłana. Studiował następnie na rzymskim uniw. La Sapienza, gdzie w lipcu 1822 uzyskał stopień doktora św. teologii i filozofii. T.r. wrócił do kraju i został proboszczem w Tabołkach. W r. 1825 objął probostwo w Mohylewie; pełnił też funkcję asesora kolegialnego w Konsystorzu Mohylewskim. Dn. 21 XII t.r. został kanonikiem kapit. kijowskiej. W r. 1827 odszedł z Konsystorza Mohylewskiego do rzymskokatolickiego Kolegium Duchownego w Petersburgu, gdzie był asesorem. W r. 1828 otrzymał tytuł prałata kustosza kapit. archidiec. mohylewskiej «dla ustalenia porządku w tamtejszych kościołach katolickich». T.r. wyznaczony został na wizytatora kościołów w Noworosji.
W r. 1829 arcybp i metropolita wszystkich kościołów rzymskokatolickich w Cesarstwie Rosyjskim Kasper Cieciszowski powołał S-a na generalnego wizytatora archikatedry, kapituły, konsystorza i seminarium mohylewskiego. S. ustąpił wtedy z Kolegium Duchownego w Petersburgu oraz z probostwa mohylewskiego. W lutym t.r. otrzymał nominację na administratora archidiec. mohylewskiej i zaraz potem odbył w Łucku dłuższą naradę nad sprawami archidiecezji z metropolitą i innymi prałatami. T.r. ciężko chory Cieciszowski bezskutecznie popierał (po śmierci bp. pomocniczego Joachima Józefa Grabowskiego 28 I 1829) kandydaturę S-a na biskupa sufragana, a w r. 1830 – jako drugiego kandydata na biskupa koadiutora metropolity. S. był wg ks. Jana Wasilewskiego «człowiekiem wybitnych zdolności i wielkiej wiedzy teologicznej», a także energicznym administratorem. Kiedy w r. 1830 z zabudowań pojezuickich w Połocku władze rosyjskie usunęły pijarów, przekazując kościół mnichom prawosławnym, a kolegium szkole kadeckiej, S. polecił dziekanowi połockiemu, franciszkaninowi konwentualnemu Bartłomiejowi Kutowskiemu, przenieść ciało jezuity Andrzeja Boboli do miejscowego kościoła Dominikanów (nastąpiło to 8 VI t.r.). Po wybuchu powstania listopadowego w Król. Pol., zgodnie z apelem petersburskiego Kolegium Duchownego, wezwał S. w grudniu duchowieństwo archidiecezji do zachowania wierności tronowi. W r. 1831 otrzymał od cara Mikołaja I pierścień wysadzany brylantami i Order św. Anny II kl.
Po śmierci Cieciszowskiego (28 IV 1831) papież Grzegorz XVI nalegał w korespondencji z władzami rosyjskimi na mianowanie S-a metropolitą mohylewskim. Wezwany do Petersburga, został przyjęty przez Mikołaja I, który chciał poznać poglądy kandydata na kwestię Kościoła unickiego. S. oświadczył wówczas stanowczo, że duchowni łacińscy nie mogą odmawiać posługi duchowej unitom pragnącym pozostać w Kościele katolickim. Przez następne dwa lata przebywał w Petersburgu. Jako przeciwnik powrotu unitów do prawosławia nie zyskał przychylności władz rosyjskich i w konsekwencji 1 I 1833 przestał być administratorem archidiec. mohylewskiej i proboszczem mohylewskim. Po usunięciu z urzędów jeszcze t.r. został S. mianowany proboszczem w Odessie oraz ponownie (na specjalne polecenie Mikołaja I) wizytatorem kościołów w Moskwie i Noworosji. Po odbyciu wizytacji przybył do Saratowa, gdzie miał oczekiwać «dalszych rozkazów» od ministra spraw wewnętrznych. W rzeczywistości było to zesłanie, choć bez oficjalnej decyzji cara; S-a nie pozbawiono też godności i stanowisk kościelnych. W r. 1835 został nawet zaliczony w skład Komitetu Więzienia Mohylewskiego. Zamieszkał przy tamtejszym kościele i w dużym stopniu, łożąc znaczne środki finansowe, przyczynił się do jego przebudowy oraz wyposażenia. Utrzymywał przyjazne kontakty z polskimi zesłańcami, m.in. w l. 1841–4 z Ewą Felińską. Na przełomie lipca i sierpnia 1842 odwiedził go brat Józef z rodziną. W r. 1852 decyzją cara, za zasługi na polu niesienia pomocy uwięzionym i jako posiadacz Orderu św. Anny, został zaliczony do grupy ze statusem osób otrzymujących emerycką pensję. Jako prałat kustosz mohylewski, proboszcz odeski, wizytator kościołów w Noworosji oraz kawaler Orderu otrzymywał S. znaczne wynagrodzenie roczne (od r. 1853 w sumie 1538 rbs. 60 kopiejek). «Dalszych rozkazów» ministra spraw wewnętrznych nigdy się jednak nie doczekał. Po śmierci w r. 1855 Mikołaja I pisał listy do cara Aleksandra II, prosząc o prawo zamieszkania w rodzinnym majątku, by tam «spokojnie doczekać końca dni swoich». Zgodę na powrót otrzymał dopiero 20 III 1857, po 24 latach pobytu w Saratowie. Dn. 10 VI t.r. przybył jako emeryt do Tabołek, których właścicielem był brat Józef; został tam objęty nadzorem policyjnym. Odtąd otrzymywał 395 rbs. rocznie (za prałaturę i order). Ostatnie lata S. «złamany wiekiem i cierpieniami» spędził na wsi. Wg Adriana Boudou «jego wybitne zdolności i cnoty dawały [mu] prawo do objęcia najwyższych dostojeństw». Zmarł 7 VI 1865 w Tabołkach, został pochowany obok rodziców w kościele Dominikanów w Wołyńcach (Zabiałach).
Enc. Jezuitów (dot. brata S-a, Michała); Słown. Geogr. (Tabołki); Śliwowska, Zesłańcy, s. 594; Wasilewski J., Arcybiskupi i administratorowie archidiecezji mohylowskiej, Pińsk 1930 s. 9, 11–13; Żychliński, IV 368–9; – Barańska A., Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1831), L. 2008; Boudou A., Stolica Święta a Rosja. Stosunki dyplomatyczne między nimi w XIX stuleciu, Kr. 1928 I 262 (poza indeksem); Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), L. 1983; [Kajsiewicz H.] Świętomian A., Dzieje błogosławionego ojca Andrzeja Boboli…, Paryż 1854 s. 76; Kubicki P., Społeczna działalność Kościoła w Polsce i martyrologium rzymskokatolickiego duchowieństwa oraz wiernych pod zaborami pruskim i rosyjskim, Sandomierz 1930 s. 156; Lescoeur L., L’Eglise catholique en Pologne sous le gouvernement Russe depuis le premier partage jusqu’a nos jours (1772–1875), Paris 1876 I 189; Litzenberger O. A., Rimsko-katoličeskaja cerkov v Rossii, Saratov 2001 s. 339; Paciuszkiewicz M., Andrzej Bobola, Kr. 2001 s. 76; Petrani A., Kolegium Duchowne w Petersburgu, L. 1950 s. 127; Poplatek J., Błogosławiony Andrzej Bobola Towarzystwa Jezusowego. Życie – męczeństwo – kult, Kr. 1936; Żywczyński M., Geneza i następstwa encykliki Cum Primum, W. 1935; – Dobszewicz T., Wspomnienia z czasów, które przeżyłem, „Przegl. Pol.” R. 17: 1882/3 t. 3 s. 453–4; Falkowski J., Wielki Tydzień, dla duchownego pożytku chrześcijan wszelkiego stanu, Wil. 1829; Felińska E., Wspomnienia z podróży do Syberii, pobytu w Berezowie i w Saratowie, Wil. 1852–3 II 113, 119, 153–6, 200–1, 205–6, 208–9, 219–21, III 37, 76, 113, 116, 195, 268, 279, 282–3, 299, 302–3; Feliński Z. S., Pamiętniki, Oprac. E. Kozłowski, W. 1986; Lista wygnańców polskich do roku 1860 spisana przez Agatona Gillera na Syberii, w: Album Muzeum Narodowego w Rapperswyl, P. 1872 s. 432; Relationes status dioecesium in Magno Ducatu Lithuaniae, Red. P. Rabiskauskas, Romae 1978 II; Schematyzmy archidiecezji mohylewskiej 1849–1864, [Mohylew]; [Szantyr S.], Zbiór wiadomości o kościele i religii katolickiej w Cesarstwie Rosyjskim a szczególniej w prowincjach od Polski przyłączonych od czasu pierwszego rozbioru Polski aż do końca panowania Cesarza Aleksandra I i początków panowania Mikołaja I..., P. 1843 s. 379–80; Szczytt J., Archiwum domowe. Ułamek z pamiętników, „Kron. Rodzinna” 1884 s. 6, 39; – Nacyjal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 1430 op. 1 vol. 29551 k. 1–3, F. 1781 op. 25 vol. 138 k. 9, 10, vol. 148 k. 54, vol. 149 k. 11v–13, vol. 151 k. 12–15, vol. 294 k. 19 (jako Jan Benedykt Józef Niemirowicz Szczytt), k. 20; – Informacje Andrzeja Haratyma z W. na podstawie kwerendy w AGAD (Zbiór mater. różnej proweniencji, nr 303 s. 29, 44, 232) oraz BUW (rkp. akc. 1361 nr 84).
Eugeniusz Niebelski