Malinowski Jakub (1808–1897), pedagog, pisarz, uczestnik powstania 1830 r., emigrant. Ur. 1 IX w Warszawie, był synem urzędnika skarbowego Franciszka i Józefy z Rytelskich. Po ukończeniu szkoły Pijarów uczęszczał przez 3 lata na Wydział Budownictwa Uniw. Warsz., po czym przeniósł się do nowo utworzonej Szkoły Politechnicznej, którą ukończył ze stopniem celującym w r. 1827. W t. r. objął stanowisko wykładowcy budownictwa i miernictwa w Instytucie Agronomicznym na Marymoncie i pracował tam do wybuchu powstania listopadowego. W grudniu 1830 wstąpił do wojska, przeszedł w stopniu podporucznika całą kampanię w 2 p. piechoty, a od sierpnia 1831 w 5 p. strzelców pieszych. Od lutego 1831 był członkiem Tow. Patriotycznego. W maju t. r. wszedł w skład Sądu Wojennego Województwa Mazowieckiego. Po upadku powstania przekroczył, wraz z korpusem gen. M. Rybińskiego, granicę Królestwa i przez Prusy, Niemcy, Belgię przybył w początku 1832 r. do Francji. Najpierw zatrzymał się w Metz, potem przebywał jakiś czas w Brukseli i Liège, w lecie t. r. znalazł się w obozie polskim w Besançon. Niebawem przeniósł się do Dijon i tam na kursach dokształcających dla wojskowych polskich wykładał geografię i statystykę. Z powodu choroby nie wziął udziału w wyprawie frankfurckiej (1833); po wyjściu ze szpitala powędrował z braku funduszy piechotą do Tuluzy.
Jeszcze w Dijon, wspólnie z S. Herniszem i N. Kraczakiem, wydał M. zbiór opowiadań L’Exilé de la Pologne, recueil de contes et de morceaux littéraires originaux et traduits du polonais (jest tu m. in. przekład Mickiewicza „Alpuhary” i „Ody do młodości”). W czasie pobytu w Tuluzie napisał poemat pt. Stanislas ou le lancier de l’ île d’Elbe (Toulouse 1835). We wrześniu 1833 zgłosił się do legii portugalskiej organizowanej przez gen. J. Bema. W r. 1834 był słuchaczem Sorbony, potem kolejno Collège de France i École des Beaux Arts. W r. 1837 z powodu zmniejszenia zasiłku rządowego wypłacanego studiującym emigrantom przerwał naukę i wiosną t. r. objął w Saint-Jean-de-Losne posadę urzędnika wydziału dróg i mostów departamentu Côte d’Or. Równocześnie studiował na uniwersytecie w Dijon, w r. 1838 otrzymał tytuł bachelier ès lettres, w 2 lata później następny tytuł bachelier ès sciences; w r. 1843 otrzymał tytuł «licencjata nauk przyrodzonych». Od jesieni 1839 w kolegium w Semur wykładał język angielski, niemiecki i rysunek techniczny. Od r. 1847 powierzono mu także nauczanie matematyki i fizyki. W r. 1853 stawał do egzaminu na stopień «agrégé», nie otrzymał go jednak.
M. był zwolennikiem Ch. Fouriera i razem z kilkoma Francuzami należał do miejscowego falansteru. Później opowiedział się za polityką Hotelu Lambert, podpisał akt składający władzę w ręce ks. Adama Czartoryskiego i werbował rodaków zamieszkałych w Semur i Dijon, aby i oni złożyli podpisy. W r. 1848 przystąpił do Komitetu Emigracji Polskiej deklarując swe usługi. W tym samym czasie M. wystąpił z projektem utworzenia legionu polskiego we Włoszech, w którego skład wchodziliby jeńcy polscy z Galicji. Towarzysze M-ego z Dijon wydelegowali go do Mediolanu celem rozpatrzenia się w sytuacji. Projekt nie doszedł do skutku zapewne z braku funduszy, bo składka ogłoszona w Dijon na ten cel dała bardzo skromne wyniki. Po r. 1848 odsunął się M. od politycznego życia emigracji i poświęcił się pracy pedagogicznej i pisarskiej. M. Tyrowicz, a za nim inni historycy mylnie podają, że M. wstąpił w r. 1849 do Tow. Demokratycznego Polskiego. W r. 1852 przeniósł się do Dijon, gdzie w liceum uczył najpierw języka niemieckiego, potem również matematyki. W r. 1858 starał się o wyjazd do Królestwa i choć pozwolenie otrzymał, z braku funduszy z podróży zrezygnował. W l. 1865–7 mieszkał i pracował w Mâcon, skąd przeniósł się do Alès (dawniej Alais dep. du Gard). Od r. 1870 do końca życia mieszkał w Cahors (dep. du Lot), ucząc tam języków. W r. 1879 otrzymał emeryturę, pracując dalej w prywatnym kolegium. M. przez cały czas pobytu we Francji zabiegał o polepszenie warunków materialnych; zmieniał w tym celu posady, czynił starania o otrzymanie stanowiska inspektora dla szkół podstawowych w Algierze, chciał przenieść się do Paryża. Korzystał z zapomóg udzielanych przez Instytucję Czci i Chleba i fundację Pelagii Russanowskiej. W r. 1884 otrzymał palmy akademickie od rządu francuskiego. Zmarł w końcu września 1897 w Cahors, pochowany został na tamtejszym cmentarzu. Ożeniony z Francuzką Franciszką Cornillon, dzieci nie miał.
M. odznaczał się wielostronnymi zainteresowaniami. Pozostawił wiele ciekawych prac z dziedziny językoznawstwa, chemii, przyrody, geologii i historii. Do ważniejszych należą: Tableaux synoptiques de la grammaire allemande (1855, 2. wyd. 1860), Essai d’une classification rationelle mnémonique des verbes irréguliers allemands (Dijon 1853), Essais littéraires et scientifiques (Dijon 1860), Nouvelle méthode de l’enseignement des langues vivantes (Cahors 1877, 2. wyd. 1884), Tableau géologique de département de la Côte d’or (Dijon 1853), Essai historique sur l’origine et le développement progressif de l’exploitation du charbon de terre dans le bassin houiller du Gard (Alès 1868, 3. wyd. 1869), Traité spécial des phosphates de chaux natifs en général et principalement l’étude des gisement de cette matière, qui ont été nouvellement découverts dans le Quercy (Paris 1873), Une province de Cluny en Pologne ou la description de six abbayes de cet ordre qui existaient au moyen âge dans ce royaume (Mâcon 1869), Casimir I roi de Pologne (Mâcon 1868, wyd. również w „Rocznikach Tow. Nauk. Krak.” T. 17: 1869), Jean XXII et la Pologne (Cahors 1874). Pisał także wiersze, komedie i powieści, a jego artykuły ukazywały się w wielu lokalnych czasopismach i biuletynach towarzystw naukowych. Pozostawił wiele prac w rękopisach, m. in. historię królów cypryjskich pisaną na konkurs ogłoszony przez Akademię Literatury w Paryżu. Był współtwórcą polskiego towarzystwa naukowego w Dijon (1845), francuskiego w Semur (ok. 1850 – Société des Sciences Naturelles et Historiques), w Alès (1868 – Société Scientifique d’Alais) i w Cahors (1872 – Société des Études Scientifiques, Littéraires et Artistiques). Od r. 1846 był członkiem Tow. Historyczno-Literackiego w Paryżu, od r. 1869 członkiem korespondentem Tow. Naukowego Krakowskiego i Akademii w Aix en Provence. W tym samym czasie otrzymał członkostwo Akademii w Nîmes i towarzystwa naukowego w Lyonie. Na wiosnę 1872, w czasie kongresu prowincjonalnych towarzystw naukowych w Paryżu wygłosił M. na Sorbonie dwa odczyty o fosforanie wapnia. W r. 1879 Akademia w Tuluzie (Académie des Sciences, Inscriptions et Belles Lettres) przyznała mu medal srebrny I kl. za pracę pt. Histoire monétaire de la province du Quercy. Mimo przyjęcia obywatelstwa francuskiego uważał za obowiązek patriotyczny pisanie o Polsce i urabianie w ten sposób opinii francuskiej. Wytrwale czynił poszukiwania poloników w archiwach i znalezione materiały przesyłał Tow. Historyczno-Literackiemu w Paryżu lub sam je opracowywał. Pozostawił ponad 100 pozycji drukowanych oraz litografowaną bibliografię emigracji polskiej poprzedzoną krótkim zarysem historii emigracji. 5 zeszytów rękopiśmiennych tej bibliografii za l. 1832–68 znajduje się w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Część za l. 1832–48 w formie litografowanej znajduje się w kilku bibliotekach, m. in. w Bibliotece Jagiellońskiej.
Estreicher w. XIX; Lorentowicz J., La Pologne en France, Współprac. A. M. Chmurski, Paris 1935–41 I–III; Enc. Org., (mylna data śmierci); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol., (mylne dane na skutek połączenia dwóch Jakubów Malinowskich); Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Borejsza J. W., Sekretarz A. Mickiewicza, W. 1969; Ekielski J., Fundacja Pelagii Russanowskiej, Miejsce Piastowe 1931 s. 116–7; Gadon L., Z życia Polaków we Francji, Paryż 1883 s. 121; Gaumont J., Un républicain romantique A. Levy, Paris 1932; Konarska B., Materiały do biografii J. M-ego, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1964 nr 1 s. 53–73 (tu bibliogr. prac M-ego); Rederowa D., Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w l. 1832–1872, W. 1972 s. 36, 61, 62, 90, 102, 140–2, 183, 221, 228; Smoleński W., Towarzystwo Patriotyczne, „Przegl. Hist.” T. 8: 1909 s. 98; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji, W. 1970; – Akt założenia Towarzystwa Literackiego Polskiego w Dijon, [Paryż 1845]; Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, Kr. 1966; Krosnowski, Almanach hist., II; Szokalski W., Pamiętnik, „Arch. Hist. i Med.” T. 6: 1927 s. 214; – „L’Alliance Républicaine du Lot” 1897 nr z 28 IX; „Bull. Polonais” 1897 nr 112 s. 278 (V. Gasztowt); „Goniec” (Lw.) 1886 nr 14; „Kur. Paryski” 1884 nr 18 s. 4; „Trzeci Maj” 1845 nr z 27 II s. 14, nr z 9 VIII; – Arch. PAN Oddz. w Kr.: rkp. (4), (45) protokoły posiedzeń, TNK 75 k. 71, TNK 81 156, rkp. 1412, rkp. 2020 k. 225; B. Czart.: rkp. 2933, 2935, 3656 (Bartkowski J., Kilka wspomnień), Ew. 1348, Ew. 1556 (Listy J. M-ego do A. Czartoryskiego i H. Błotnickiego); B. Jag.: rkp. 1062, 3010; B. Narod.: rkp. 2919, 2921, 2925; B. Pol. w Paryżu: Autobiografia J. M-ego (rkp.) oraz „Udział J. M. warszawianina w pracach Wydziału Historycznego Tow. Liter. w Paryżu…”, rkp. 485, 490, 493, 500, 503, papiery emigrantów, rkp. 498 t. 1–2 papiery Tow. Hist. Liter.; Muz. Mickiewicza w Paryżu: rkp. 1018, 1109.
Barbara Konarska