Pawluśkiewicz (Pawluskiewicz, Pauluszkiewicz) Ignacy Józef Jan Kanty (1738–1804), profesor Szkół Nowodworskich i proboszcz w Jeleśni. Ur. we wsi Zabłocie pod Żywcem w rodzinie chłopskiej, był synem Krzysztofa Pawlusa. Prawdopodobnie nauki początkowe pobierał w szkole przy kościele Narodzenia Najśw. Panny Maryi w Żywcu. W półr. letn. 1752 immatrykulował się na Uniw. Krak., gdzie 30 VI 1758 zdobył stopień bakałarza, a w dwa lata później (20 IX) tytuł mistrza sztuk wyzwolonych. Jako docent extraneus prowadził w l. 1760/1–1766 wykłady na Wydziale Filozoficznym i w październiku 1765 wydrukował tezy z arytmetyki Synopsis Dicendorum (Kr.), które wygłosili publicznie jego uczniowie. Pełnił jednocześnie obowiązki konsyliarza, pomocnika seniora, przy Bursie Królewsko-Jagiellońskiej (1761–5), gdzie wychowankom udzielał lekcji prywatnie. Od 4 XII 1765 był seniorem Bursy Starnigielskiej; w miesiąc później wydał rozprawkę z zakresu prawa Regulae canonicae de irregularitate (Kr. 1766), podpisując się jako słuchacz obojga praw. Jesienią 1766, powołany na profesora w Szkołach Nowodworskich, wykładał kolejno gramatykę (1766/7), poetykę (1767–1768/9), retorykę (1769–1769/70) i dialektykę (1770/1). Swoim uczniom poświęcił jako «przystojną rozrywkę» dziełko o charakterze pedagogicznym Scire tuum (Kr. 1771). W książeczce tej, którą starał się pisać w języku polskim (uskarżając się przy tym na «niedostatek» słów polskich), dał zbiór przysłów, zagadek, skomplikowanych figur retorycznych, dość powierzchownie dobrane cytaty i maksymy życiowe, które m. in. zaczerpnął z pism autorów starożytnych, humanistycznych oraz Pisma Św., nadto własne uwagi pedagogiczne i fragment instrukcji Jakuba Sobieskiego, odsyłającego synów do Akad. Krak. Wydaje się, że nie znał poważniejszej literatury pedagogicznej.
W r. 1767 P. uzyskał prebendę w Białym Kościele koło Olkusza (posiadał już wtedy tytuł sekretarza królewskiego, który prawdopodobnie zawdzięczał protekcji któregoś z ojców swych wychowanków), a 1 III 1769 z nadania ordynata pińczowskiego Karola Gonzagi Myszkowskiego (z rodziny Wielopolskich) został proboszczem w Jeleśni koło Żywca. Tutaj rozpoczął swą działalność od wyszukania i uporządkowania wszelkich dokumentów i zapisków, dotyczących parafii, które w t. r. spisał w formie kroniki kościoła jeleśniańskiego pt. Munimenta ecclesiae parochialis Jelesniensis seu liber erectionem, iura, inventarium, proventus, legata et expensas continens, dopisując w niej później wykazy wydatków i dochodów parafii (Arch. Paraf. w Jeleśni; być może jest to ta sama kronika P-a, którą cytuje A. Karbowiak jako „Monumenta ecclesiae Jelesnensis a. D. 1773 compilata”, a którą S. Szczotka w r. 1937 uznał za zaginioną). W r. n. dedykował proboszczom dekanatu żywieckiego mowę, którą wygłosił w kościele Św. Trójcy w Krakowie na uroczystość św. Tomasza z Akwinu, pt. Sermo in Laudem Divinissimi Confessoris Thomae Aquinatis (Kr. 1770). Wybrany 10 III 1773 na syndyka Uniwersytetu, ciągle jeszcze prowadził bezpłatne wykłady na Wydziale Filozoficznym i dopiero 1 III 1776 został powołany na profesora Kolegium Mniejszego. W rok później zrezygnował z kariery uniwersyteckiej i wyjechał na stałe do Jeleśni, poświęcając się wyłącznie pracy duszpasterskiej. Jego staraniem rozbudowany został w l. 1778–85 tamtejszy kościół parafialny p. wezw. Św. Wojciecha, wydłużona wtedy została nawa główna, dobudowano nawy boczne w przedłużeniu dawnych kaplic i wzniesiona została wieża. Kościół konsekrował w r. 1793 bp tarnowski Florian Janowski, który najprawdopodobniej przyczynił się do nadania P-owi tytułu honorowego kanonika tarnowskiego. P. zmarł 21 I 1804 w Jeleśni i tam został pochowany.
Portret (olej. na drzewie) w kościele paraf. w Jeleśni; – Estreicher; Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, Kr. 1948 III (Powiat żywiecki); – Karbowiak A., X. Ignacy Pawluśkiewicz i jego dziełko pedagogiczne z 1771 roku, „Muzeum” 1905 s. 810–20, 907–23; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. Św. Anny, s. CIII; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów… w Olkuskiem, Marjówka 1933 s. 9; – Album stud. Univ. Crac., V 102; [Komoniecki A.], Andrzeja Komonieckiego Dziejopis żywiecki, Wyd. S. Szczotka, Żywiec 1937 I s. XXXVII; Księga sądowa powiatu żywieckiego 1681–1773, Wyd. M. Karaś i L. Łysiak, W. 1978 (Krzysztof Pawlus); Statuta nec non liber promotionum; – Arch. UJ: rkp. nr 2, 23, 76, 92, 94; B. Jag.: rkp. nr 5376 IV s. 177.
Wanda Baczkowska