Hoscki (Hojski, Hośćki, Gostskij) Gabriel (Hawryło) h. Kierdeja (ok. 1555–ok. 1632), kasztelan kijowski. Pochodził z ruskiej rodziny wołyńskiej (sam podpisywał się jeszcze czasem po rusku), był synem Romana i Doroty z Korczmińskich. Drogą umiejętnej gospodarki, dającej możność zakupu nowych wsi i kolonizowania pustkowi, wysługiwania się książętom Ostrogskim oraz zawłaszczania dóbr krewnych i sąsiadów, z kilkuwioskowego szlachcica stał się magnatem, mającym duże posiadłości nie tylko na Wołyniu (ośrodki: Hoszcza i Krupa–Horyńgród), ale i na naddnieprzańskiej Ukrainie (Puliny, Chodorkowicze itd.). Prócz tego dzierżawił obszerne dobra prywatne (m. in. Ostrogskich) i nieliczne królewszczyzny (najznaczniejszą z nich – starostwo owruckie – otrzymał dopiero w 1630). Nadawał poddanym prawa miejskie (Puliny, Wyszogród), a zbiegostwo chłopów kierowało się do jego dóbr.

Swą różnorodną działalność rozpoczął H. biorąc udział w wojnach Batorego: gdańskiej i moskiewskiej. Potem odznaczył się jako «mąż wojenny» w walkach z Kozakami (od 1593) i Tatarami; często też uczestniczył w komisjach do spraw kozackich, m. in. w r. 1625. Ciesząc się opinią «uczonego», został w r. 1589 wybrany przez sejmik łucki do korektury statutu litewskiego, a potem bywał wołyńskim deputatem trybunalskim (1601, 1611) i posłem sejmowym (np. 1609). Jako marszałek dworu wodza wrogów unii, ks. Konstantego Ostrogskiego, występował H. w l. 1596–1601 w obronie prawosławia, a i później, choć przyjął arianizm (nie uczynił tego zupełnie oficjalnie, ale już w r. 1610 był uważany przez prawosławnych za obcego wyznaniowo), współpracował politycznie z dawnymi współwyznawcami. W początkach XVII w. był jednym z pierwszych opiekunów Dymitra Samozwańca i brał udział w rokoszu Zebrzydowskiego (był posłem do króla ze zjazdu sandomierskiego). Od przełomu XVI i XVII w. opiekował się H. braćmi polskimi i był fundatorem ich zborów w Hoszczy, gdzie mieściła się także szkoła ariańska, i w Sokulu. Pod koniec życia zbliżył się do przywódcy dysydentów, hetmana lit. Krzysztofa Radziwiłła. H. nie mógł być osobą miłą Zygmuntowi III, toteż awansował wolno. Ok. 1604 r. został chorążym, a u schyłku 1621 r. kasztelanem kijowskim. Z Katarzyny Jełowickiej pozostawił syna Romana, kasztelana kijowskiego oraz córkę Reginę, żonę kaszt. smoleńskiego, kniazia Lwa Mikołaja Sołomereckiego. Zmarł prawdopodobnie przed 1 IV 1632 r.

Enc. Org.; Słow. Geogr., IV 892, VII 777, IX 282–3, XIV 154–5, XV cz. 1 s. 313; Boniecki, V 293, VII 362–3, VIII 384; Kojałowicz W., Herbarz rycerstwa W. Ks. Lit., Kr. 1897 s. 86; Niesiecki; Paprocki; Uruski; Żychliński, XVI 202; – Charlampovič K., Zapadnorusskija pravoslavnyja školy, Kazań 1898; [Giżycki J. M.] Wołyniak, Z przeszłości Hoszczy na Wołyniu, Kr. (1909) s. 4–13, 19–20; Golubev S., Kievskij mitropolit Petr Mogila i jego spodvižniki, Kiev 1883 I Priloženija 374; Hirschberg A., Polska a Moskwa w pierwszej połowie w. XVII, Lw. 1901 s. 13; Kordaszewicz S., Dzieje dawniejsze miasta Ostroga, Kr. 1913 s. 49, 135; Kossowski A., Zarys dziejów protestantyzmu na Wołyniu w XVI–XVII w., Równe 1933, odb. z „Rocz. Wołyńskiego” T. 3 s. 17; Lewicki O., Socynianie na Rusi, „Reform. w Pol.” R. 2: 1922; M[erczyng] H., Arianie polscy i Dymitr «Samozwaniec», „Przegl. Hist.” T. 4: 1907 s. 172, 174, 178–9; tenże, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej, W. 1904 s. 108, 117, 127; Radzimiński Z. L., Górczak B., Monografia ks. Sanguszków, Lw. 1906–13 II, III, 212–5; [Rolle J.] dr Antoni J., Opowiadania historyczne, W. 1882 S. III t. I s. 197; tenże, Trzy opowiadania historyczne, Lw. 1880 s. 123; Rulikowski E., Opis pow. kijowskiego, Kijów–W. 1913 s. 181, 187; Savyč A., Narysy z istorii kulturnych ruchiv na Ukraini ta Bilorusi v XVI–XVIII v., Kyiv 1929 s. 44; Sobieski W., Szkice historyczne, W. 1904 s. 68; tenże, Zabiegi Dymitra Samozwańca o koronę polską, „Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz.” Kr. 1909 S. II t. 27 s. 12–3; Teodorovič N. I., Istoriko-statističeskoe opisanie cerkvej i prichodov volynskoj eparchii, Počaev 1888–99 II 711–3; – Arch. Jugozap. Ross., S. I t. 1 s. 516–7, 528, t. 6 s. 144 wstępu, S. II t. 1, S. III t. 1 s. 284, S. VI t. 1 s. 226, 309, 345, 367, 457, 468, S. VIII t. 3, 4; Bielski M., Kronika, Sanok 1856 III 1458; Lubieniecki S., Historia reformationis Polonicae, Freistadt 1684 s. 276; Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, Oprac. F. Pułaski, W. 1915; Rokosz Zebrzydowskiego, Wyd. Rembowski, W. 1886–92, Bibl. Ordynacji Krasińskich, IX/XII; Smotrycki M., Threnos, to jest lament… wschodniej cerkwi…, Wil. 1610 k. 15 r.; Vol. leg. (wyd. Konarskiego), II 1455, III 17, 30; Zbiór dokumentów znajdujących się w Bibliotece hr. Przezdzieckich w Warszawie, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1890 s. 112; Zbiór pamiętników o dawnej Polsce, Wyd. J. U. Niemcewicz, Lipsk 1840 VI 34; Zeltner G., Historia crypto-Socinismi Altorfinae…, Lipsiae 1729 s. 1212; Źródła Dziej., XIX s. 119 wstępu, 17, 53–4, 91, 96, 151–2, XX 36, 57–8, 75, 152, XXI 123–7, 130, 257, 280, 288, 375, 432, 458, 491, 513, 545, XXII 618; – AGAD: Metryka Kor. 173 k. 148 r. – 150 r., Arch. Publiczne Potockich, rkp. pap. 9., vol. I, list 70; Arch. Radziwiłłów, dział V t. 119 nr 5434; B. PAN w Kr.: rkp. 2982, 2983; B. Kór.: rkp. 201 k. 249.

Wacław Urban