Sułkowski Franciszek de Paula h. Sulima (1733–1812), konfederat barski, generał lejtnant, generalny inspektor piechoty, przeor Zakonu Kawalerów Maltańskich w Rzeczypospolitej.
Ur. 29 I w Dreźnie, był synem Aleksandra Józefa (zob.) i Marii Anny Franciszki Katarzyny von Stain (Stein) und Jettingen, bratem rodzonym Augusta (zob.), Aleksandra (zob.), Antoniego (zob.), Marianny, Joanny, Józefy i Petroneli oraz przyrodnim Urszuli, Teresy, Kazimierza i Stanisława.
Do r. 1748 mieszkał S. w Dreźnie, gdzie otrzymał gruntowne wykształcenie, realizowane ściśle wg wskazań i projektów ojca. Uczył się języków francuskiego, niemieckiego i polskiego; podstawowym językiem jego korespondencji pozostał na całe życie francuski. W r. 1750 odbył podróż po Polsce; odwiedził m.in. Warszawę, Kraków, Rzeszów, Lublin i Sieniawę. Następnie wrócił do Drezna, gdzie został przedstawiony marsz. Ulrichowi Friedrichowi von Löwendal; pod jego kierunkiem rozpoczął przygotowania do zawodu wojskowego. Odbył też w jego towarzystwie podróż po Europie: przez Berlin, Hamburg i Holandię dotarł do Francji i w Fontainebleau został przedstawiony parze królewskiej, Ludwikowi XV i Marii (Leszczyńskiej). Podjął naukę rzemiosła wojennego, pobierał lekcje fechtunku, reguł fortyfikacji i zasad artylerii. Rozpoczął wtedy starania o przyjęcie na służbę francuską. Prowadząc rozrzutne życie towarzyskie, nie był w stanie utrzymać się z przyznanych przez ojca sum, dlatego słał ciągle do niego listy z prośbami o pomoc, a zaciągnąwszy długi, popadł z nim w narastający konflikt. W lutym 1752 uzyskał patent pułkownika w królewsko-polskim regimencie piechoty króla Stanisława Leszczyńskiego, a po otrzymaniu nominacji (6 III t.r.) został przez niego serdecznie przyjęty w Lunéville. Służbę podjął w przygranicznym garnizonie w Hüningen; podległy mu pułk liczył wówczas 450 żołnierzy. Znużony życiem wojskowym i złym, jego zdaniem, stanem garnizonu, wrócił do Paryża już we wrześniu i po krótkich zabiegach uzyskał przeniesienie do garnizonu paryskiego. Służbę odbywał w La Ferté, pod komendą Löwendala; na początku r. 1753 został mianowany pułkownikiem w jego pułku. Na skutek ogromnych długów zmuszony został do urlopu i latem t.r., za pożyczone pieniądze, wrócił do kraju. Z obawy przed gniewem ojca zatrzymał się w Koźminie u szwagra, woj. smoleńskiego Piotra Sapiehy. Po uzyskaniu przebaczenia ojca, wysłany w celu dokończenia edukacji dworskiej, przybył na początku listopada do Wiednia. Wykorzystując tamtejsze kontakty brata Augusta, rozpoczął starania o zamianę służby francuskiej na austriacką i w r. 1754 otrzymał przydział do 40. regimentu piechoty Colloredo-Waldsee. W r. 1756 był pułkownikiem w tym regimencie.
Podczas wojny siedmioletniej wziął S. w r. 1757 udział ze swym pułkiem w wyprawie feldmarsz. A. Hadika na Berlin; t.r. został mianowany gen. majorem. W r. 1759 wystąpił ze służby austriackiej i przeszedł na stronę rosyjską, gdzie również otrzymał szarżę gen. majora, a z czasem awansował na generała lejtnanta. Przydzielony do dyw. gen. P. A. Rumiancewa, deklarował gotowość zaopatrywania wojsk rosyjskich w Wielkopolsce. Wstąpienie do służby rosyjskiej zostało bardzo niechętnie przyjęte przez wielkopolskich sąsiadów Sułkowskich; doszło nawet do nieudanego zamachu na S-ego. Zapewne ze względu na plany małżeńskie S. otrzymał od ojca 6 XI 1758 dobra Śmigiel z przyległościami oraz wsie Koszanowo, Brzuszczewo, Glińsko i Nową Wieś. Po źle przyjętym przez rodzinę ślubie z Marianną ze Strzemeskich, wdową po star. cudnowskim Aleksandrze Świeżawskim, otrzymał w r. 1759, za zgodą króla Augusta III, star. cudnowskie. Otrzymawszy zgodę ojca, zaciągnął 29 XI t.r. w Poznaniu pożyczkę od Kaspra Rogalińskiego w kwocie 300 tys., zabezpieczoną na Śmiglu. Jeszcze jako generał rosyjski został w r. 1761 gen. majorem w wojsku kor., a w r. 1762 gen. lejtnantem. Być może w tym czasie otrzymał godność szambelana (wystąpił z nią 17 VI 1762). Rozrzutność S-ego była powodem jego dalszych konfliktów z ojcem, który z coraz większą irytacją spłacał jego długi, jednak na początku t.r. zgodził się je uznać (sięgały one 855 460 zł) i zapisać na poszczególne dobra (kwota ta miała zostać uwzględniona w przyszłych działach braterskich). Wkrótce potem S. wraz z bratem Augustem podejmował bezskuteczne próby pojednania umierającego ojca z królem. Na wieść o śmierci ojca wrócił z Warszawy, skąd zamierzał podróżować do Włoch. Między 11 VI a 10 VIII dokonał w Rydzynie działów majątkowych z braćmi i na ich mocy otrzymał Włoszakowice z pałacem, Bukówiec, Grotniki, Dłużynę, Dominik, folwark Kachle, miasta z folwarkami: Miastko, Miejska Górka oraz wsie z folwarkami: Niemarzyn, Sobiałkowo, Roszkowo, Rostempniewo (Rozstępniewo), Rzyczków i Mała Górka. Scheda S-ego przynosiła 165 620 zł rocznego dochodu, obciążona była jednak kwotą 576 920 zł długów. Jeszcze w sierpniu sprzedał S. zadłużony Śmigiel za 700 tys. zł (18 VIII skwitował Stanisława Chłapowskiego z kwoty 193 840 zł). Dn. 1 XI podpisał się z braćmi pod aktem fundacji (odnowienia) Akad. Rydzyńskiej.
W 2. poł. r. 1762 złożył S. wizytę w Berlinie; wyjechał tam ponownie na początku r. 1763. Starając się o poparcie pruskie dla rodziny oraz odszkodowania za zniszczenia wojenne, uzyskiwał audiencje u Fryderyka II; zabiegi zakończyły się jednak fiaskiem. Poznał wtedy S. ambasadora rosyjskiego w Prusach, N. Repnina. Po krótkim pobycie w Polsce wyjechał do Francji; przebywał m.in. w Paryżu. Prawdopodobnie wskutek zatargów politycznych i obyczajowych oraz pojedynku z gen. Kasprem Lubomirskim został w r. 1763 wraz z nim zdymisjonowany z wojska rosyjskiego. T.r. zastawił Szymonowi Zarembie za 300 tys. złp. Miejską Górkę. Na wieść o śmierci króla Augusta III (5 X) wrócił do Rzpltej i włączył się w działalność polityczną. W wyniku ustaleń rodzinnych opowiedział się wraz z bratem Augustem za kandydaturą Stanisława Antoniego Poniatowskiego, podczas gdy dwaj pozostali bracia poparli kandydaturę saską. W lipcu 1764 udał się przez Rewel do Petersburga, gdzie domagał się w imieniu swoim i braci zapłaty 800 tys. zł, lub jakiegoś ekwiwalentu z tytułu niepłatnych dostaw z czasów wojny siedmioletniej. Dn. 10 XI t.r. został tam odznaczony Orderem św. Andrzeja i otrzymał uwolnienie ze służby, po czym przez Królewiec wrócił na początku r. 1765 do Warszawy. Po złożeniu wizyty królowi Stanisławowi Augustowi wyjechał do Włoszakowic; 28 II t.r. sprzedał bratu Augustowi zastawioną Miejską Górkę, a także Małą Górkę, Sobiałkowo, Niemarzyn, Rzyczków i Rostempniewo. W czerwcu udał się do Spa, a następnie przez Dahlem i Liège do Francji, gdzie w Paryżu odwiedzał salon Marie Thérèse Geoffrin. Z podróży zabiegał natarczywie o łaski Stanisława Augusta; początkowo prosił go o roczną pensję w wysokości 1 tys. dukatów i zgodę na dwuletni pobyt w Wielkiej Brytanii i Francji oraz o dowództwo regimentu dragonii, wakujące po śmierci Joachima Potockiego; starał się również o misję dyplomatyczną i związaną z tym stałą pensję. Licząc na wynagrodzenie, przesłał królowi dziennik podróży po nadmorskich regionach Francji, zawierający opisy miast, refleksje na temat rolnictwa i handlu oraz mapy i szkice, zresztą miernej wartości (B. Czart., rkp. 712 s. 173–90). Ostatecznie w lipcu 1766 otrzymał od Stanisława Augusta jednorazowo 500 dukatów.
W 2. poł. r. 1766 był już S. z powrotem w Rzpltej. Na mocy reskryptu królewskiego z 16 IV 1767 otrzymał 15 tys. zł z podziału sumy należącej do sejmiku województw wielkopolskich. Dn. 27 VI t.r. wydzierżawił klucz włoszakowicki na rok za 33 961 złp. swemu krewnemu Ignacemu Sułkowskiemu, stolnikowi bracławskiemu. W liście do króla z 3 IX prosił o regiment piechoty łanowej i Order św. Stanisława, donosząc zarazem o planach hetmana w. kor. Jana Klemensa Branickiego wysłania go z misją do Rosji. W kwietniu 1768 Stanisław August wyraził zgodę na objęcie regimentu, ale S., związany od ok. r. 1765 z Marią z Lubomirskich Radziwiłłową, miecznikową lit., rozwiedzioną z Karolem Radziwiłłem «Panie Kochanku», przebywał z nią (najpóźniej od marca 1768) w Paryżu. Rozważał wtedy pozostanie na stałe we Francji, choć Radziwiłłowa kilkakrotnie prosiła króla o jakieś stanowisko w Rzpltej dla S-ego. Być może pod jej wpływem zaangażował się w maju 1768 w rozmowy dotyczące konfederacji barskiej. Nie można jednak wykluczyć, że jego przystąpienie do konfederacji było wynikiem kalkulacji rodzinnych, na wypadek, gdyby ten ruch zyskał przewagę. S. wrócił do kraju, gdzie 30 X t.r. podczas zjazdu konfederackiego w Pyzdrach rozważano jego kandydaturę na marszałkostwo. Namawiany do akcesu przez Radziwiłłową i bp. Adama Krasińskiego układał w listopadzie w Byczynie plany ataku sił konfederackich z Wielkopolski i Pomorza w kierunku Piotrkowa. Na początku grudnia przejął 240 doskonale wyposażonych i wyćwiczonych żołnierzy oraz sześć dział z oddziałów nadw. swoich braci z Rydzyny, Leszna i Zdun. Po połączeniu z własnymi zaciągami stanął na czele oddziału liczącego 600 ludzi. Dn. 11 XII oblatował w Wieluniu manifest, wzywający do gromadzenia się przy nim; bracia po próbach nakłonienia go do wycofania się z konfederacji odcięli się od jego poczynań.
S. przez Kępno wyruszył w kierunku Częstochowy; w nocy z 14 na 15 XII 1768 pod Krzepicami, na wieść o zbliżaniu się oddziału płk. I. Drewitza, część żołnierzy S-ego zdezerterowała bądź odmówiła posłuszeństwa, a sam S. z niedobitkami przeszedł granicę pruską, korzystając z obietnicy nietykalności udzielonej mu przez komendanta pruskiego w Landsbergu (obecnie Gorzów Wpol.). Gdy chciał powrócić na stronę polską, został rozbrojony, a znaczną część jego żołnierzy wcielono do armii pruskiej. S. na czele rozbrojonych 200 żołnierzy udał się do Bielska. Przebywał tam na przełomie stycznia i lutego 1769 wraz z bp. Krasińskim, następnie towarzyszył mu jako konsyliarz w podróży do władz konfederackich; jednak w asyście 20 huzarów austriackich dotarli tylko do północno-wschodnich Węgier. W listach do brata, Augusta ujawnił wtedy S. ambicję dowodzenia całą armią konfederacką. Być może wspierał konfederatów materialnie; wg Kazimierza Pułaskiego („Szkice i poszukiwania…”) w lutym t.r. wyekwipował 40 zbrojnych z oddziału Michała Dzierżanowskiego. Wiosną wrócił do Bielska i Cieszyna, gdzie wydał manifest zapewniający o swym poparciu dla konfederacji. Być może (wg listu Augusta Sułkowskiego do jego brata Antoniego z maja) przejął wówczas dowództwo nad oddziałami konfederackimi w Krakowskiem. Ostatecznie zdecydował się sprzedać swój oddział konfederacki za 4 tys. dukatów. Władysław Konopczyński podaje, że już w sierpniu w skład konfederackiej załogi Krakowa wchodził oddział zakupiony od S-ego, ale układ, który zawarł on z województwem krakowskim datowany był na 25 IX i stanowił, że S. odstąpił 96 pieszych i 106 konnych za sumę 3 550 czerwonych zł.
Po 12 XII 1769 wyjechał S. z Cieszyna. Zimę 1769/70 spędził prawdopodobnie w Wiedniu z Radziwiłłową. Owdowiały w styczniu 1770, snuł związane z nią plany matrymonialne. W lutym t.r. był w Wenecji, w kwietniu w Strasburgu, a w lipcu ponownie w Wiedniu. Bracia pomogli mu finansowo, a pomimo incydentu konfederackiego, przewodniczący rosyjskiego kolegium spraw zagranicznych N. Panin wyrażał już w sierpniu swe zaufanie do niego wskazując, że spośród braci Sułkowskich dwór rosyjski na niego liczy najbardziej. Dn. 21 IX spotkał się S. z bratem Augustem w jego wsi Gabel na Śląsku pruskim. W tym czasie bracia August i Antoni próbowali go ożenić z majętną wojewodziną podlaską Barbarą z Humieckich Gozdzką, ale S. planował na wiosnę 1771 ślub z Radziwiłłową. Dn. 24 IX 1770 sprzedał Ignacemu Sułkowskiemu wsie Dłużyna i Machcin w pow. kościańskim. Za namową braci wysłał w grudniu t.r. ambasadorowi rosyjskiemu w Warszawie M. Wołkońskiemu reces od konfederacji. Do marca 1771 przebywał z Radziwiłłową w Gdańsku; prawdopodobnie doszło wtedy do zerwania i kochankowie wyjechali stamtąd osobno. S. w kwietniu był już w Rydzynie. Później udał się do Francji; przebywał m.in. w Hanau i Strasburgu, na przełomie l. 1771 i 1772 w Lyonie, potem zabawił dłużej w Montpellier, Tuluzie i Foix. Nieustannie zmagał się z kłopotami finansowymi. Gdy okazało się, że kolejny planowany ożenek (z niejaką panną Mirepoix) nie spełnił jego oczekiwań, m.in. finansowych, kontynuował podróż przez Bordeaux i Nantes do Caën, Paryża i Wersalu. Być może wtedy poznał Małgorzatę Zofię [Guiot] de Fleville. Po kolejnym zawodzie sercowym zwierzał się z myśli samobójczych.
W r. 1773 wrócił S. do kraju i osiadł we Włoszakowicach. W r. 1774 przebywał m.in. we Lwowie, a później przybył do Warszawy, gdzie otrzymał Order św. Stanisława. Utrzymywał wraz z braćmi ścisłe kontakty z ambasadorem rosyjskim O. M. von Stackelbergiem. Został wybrany na członka odnowionej Komisji Wojskowej Kor. Od t.r. jego stałym informatorem i korespondentem był poeta Antoni Felicjan Nagłowski. W r. 1775, podczas sejmu, otrzymał ekspektatywę na dożywotnią dzierżawę star. żarnowieckiego i wsi Małyszyce w woj. krakowskim (w posesji star. krakowskiego Hieronima Wielopolskiego). Został wybrany na członka komisji do rozsądzenia sporów z Zakonem Kawalerów Maltańskich o dobra ordynacji ostrogskiej (interesy zakonu reprezentował jego brat August). Po rezygnacji Augusta otrzymał 22 V t.r. nominację na szefa 6. Regimentu Piechoty Kor. Podobnie jak jego bracia należał do Zakonu Kawalerów Maltańskich; został komandorem rodzinnej komandorii św. Jana z pensją 13 tys. zł rocznie, co potwierdził Wielki Mistrz Zakonu bullą z 11 X 1776. Był również generalnym inspektorem piechoty (od 12 IX t.r.). Mimo podejmowanych wysiłków na sejmikach przedsejmowych w Kościanie i Wschowie, nie został posłem na sejm t.r.
W r. 1776 poślubił S. Judytę Wysocką vel Mombelli (Montbelli)-Biciardi, nazywaną w wielu opracowaniach warszawską aktorką (być może tożsamą z tancerką Mombelli, występującą w l. 1766–7). Małżeństwo to wzbudziło oburzenie pozostałych braci; rozważali oni nawet ubezwłasnowolnienie S-ego i podjęli starania o wydziedziczenie jego przedślubnych dzieci, legitymizowanych w akcie ślubnym. Przed skutkami skandalu schronił się S. w pałacu we Włoszakowicach; wyjeżdżał stąd tylko do Warszawy, na Ukrainę i Podole w obowiązkach służbowych, związanych z funkcjami wojskowymi. Jednak od r. 1777 coraz słabiej angażował się w sprawy publiczne. W październiku t.r., uzyskawszy urlop, wyjechał z żoną do Wiednia, skąd w listopadzie wyruszył do Włoch. Odwiedził Wenecję, był w marcu 1778 w Rzymie na audiencji u papieża Piusa VI, a następnie w Neapolu; w drodze powrotnej zatrzymał się w Padwie. Dn. 13 V t.r. wrócił do Włoszakowic. T.r. otrzymał Order Orła Białego. We Włoszakowicach utrzymywał dwór i nadworną kapelę, którą kierował miejscowy organista Marcin Kurpiński (ojciec Karola). Po śmierci Wielopolskiego (13 III 1779) wszedł w posesję star. żarnowieckiego, którego pozbył się zapewne krótko potem. Toczył liczne procesy z wierzycielami – były one nieodłącznym elementem całego jego dorosłego życia. Napisał we Włoszakowicach zadedykowany królowi Pamiętnik żołnierza (Wschowa 1780), będący kompilacyjnym podręcznikiem dla młodych oficerów.
Po utworzeniu w r. 1775 ordynacji rydzyńskiej otrzymał S. prawo akcesu do niej. Ponieważ jednak nie wypełnił obowiązku przystąpienia poł. swych majątków, bracia kilkakrotnie na przełomie l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych procesowali się z nim; trwało to do narodzin w r. 1784 Aleksandra Józefa, syna Antoniego Sułkowskiego, co pozwoliło wyeliminować z dziedziczenia pochodzące z mezaliansu dzieci S-ego. Sam S. został faktycznie odsunięty od dziedziczenia dóbr ordynackich. Jego sytuacja finansowa uległa już wtedy znacznemu pogorszeniu. Pod brzemieniem długów sprzedał on 21 III 1780 za 60 tys. złp. Janowi Baltazarowi Schlichtyngowi część lasów należących do klucza włoszakowickiego, a 4 IV 1782 sprzedał same dobra Włoszakowice wraz z przyległościami, pałacem i całym wyposażeniem za 73 tys. dukatów Karolowi ks. Carolath von Schönaich, gen. lejtnantowi wojsk pruskich. Za uzyskane w ten sposób pieniądze chciał w r. 1782 zakupić od Seweryna Rzewuskiego buławę polną kor., jednak król odmówił zgody na transakcję. Odtąd S. mieszkał głównie w Wiedniu.
Dramatyczną sytuację finansową S-ego zmieniła w r. 1786 bezpotomna śmierć dwóch starszych braci, Augusta i Aleksandra. Na zasadzie majoratu S. objął wówczas księstwo bielskie, obciążone kwotą ok. 130 tys. guldenów długu. Stoczyć musiał jednak długotrwały, trwający do r. 1807 proces z młodszym bratem Antonim (a później z jego spadkobiercą), który objął w posiadanie dobra ordynackie. Gra toczyła się o uznanie Bielska za odrębny od ordynacji rydzyńskiej majorat; zarazem S. chciał obejść związane ze statusem majoratu ograniczenia i zabiegał o pełne prawo do sprzedaży poszczególnych majątków. Próbował nawet doprowadzić do unieważnienia aktu ustanawiającego ordynację rydzyńską. Już w r. 1787 gruntowanie przebudował zamek w Bielsku; zmienił jego bryłę, nadbudowując skrzydła północne i wschodnie o drugie piętro i tym samym znacząco zwiększając liczbę komnat. W przekształconym w stylu romantycznym ogrodzie zamkowym założył planty wraz z labiryntem i łaźnią. W mieście dokonał przebudowy browaru na potrzeby teatru. Utrzymywał zespół aktorski i orkiestrę. W księstwie bielskim przeprowadził znaczące reformy, rozparcelowując włości i puszczając je w emfiteutyczną dzierżawę. Jednocześnie sprzedał właścicielowi Jaworzna Adamowi Laszowskiemu znaczne obszary lasów; o uznanie tej sprzedaży toczyły się potem wieloletnie procesy. Sprzedał też prawo propinacji, większą część dębów w lasach oraz cegielnię wraz z pokładami gliny w Kamienicy. Miastu Bielsku odsprzedał za 600 guldenów rocznie prawo wyszynku piwa we wsiach książęcych. Po tych reformach dochody księstwa stanowiły już prawie wyłącznie czynsze, a czysty dochód wyniósł nieco ponad 100 tys. guldenów. Majątek kamery stanowiły ponadto pod koniec XVIII w. 16 młynów, 3 tartaki, 3 folusze, wapiennik w Kamienicy oraz papiernia w Mazańcowicach. Uzyskiwane dochody nie wystarczały jednak na potrzeby rozrzutnego właściciela.
Osiedliwszy się w Bielsku, starał się S. utrzymywać funkcje wojskowe w Rzpltej; jednak 26 XI 1788 złożył rezygnację ze stanowiska generalnego inspektora piechoty, a 12 II 1789 także z szefostwa 6. Regimentu Piechoty Kor. Po śmierci Adama Ponińskiego stanął w r. 1790, po usilnych zabiegach, na czele wielkiego przeoratu zakonu maltańskiego w Rzpltej; otrzymywał odtąd roczną pensję w wysokości 41 tys. zł. T.r. uzyskał nominację na gen. lejtnanta armii austriackiej bez gaży. Tymczasem w r. 1792 jego sytuacja finansowa gwałtownie się załamała. S. ścigany przez dłużników, porzucił rodzinę i 7 VIII t.r. uciekł z powrotem do Rzpltej.
Losy S-ego w l. 1793–4 nie są znane. W r. 1795 spotkał się w Grodnie z królem i Repninem. Następnie udał się do Petersburga, gdzie raz jeszcze usiłował odzyskać pieniądze za pomoc Sułkowskich wojskom rosyjskim podczas wojny siedmioletniej. Porzucona rodzina musiała w tym czasie zmierzyć się z procesem, w którym długi S-ego obliczono na 400 tys. guldenów; niektóre z nich datowano jeszcze na kilkadziesiąt lat wstecz, inne pochodziły z niespłacanych odsetek od długu, odziedziczonego przez S-ego w r. 1786. Administratorem księstwa oraz rzecznikiem wierzycieli został K. Wildau von Lindenwiesen. We wrześniu 1793 księżna Judyta, w imieniu swoim i dzieci, uzyskała opiekę cesarską, dzięki której otrzymała z dochodów zadłużonego majoratu bielskiego roczną rentę dla siebie i starszego syna w kwocie 600 guldenów oraz po 500 guldenów dla pozostałych dzieci. Cesarsko-królewski morawsko-śląski sąd apelacyjny wyznaczył również kuratora dla rodziny; został nim F. Edler von Dietrich. Już w r. 1795 za zgodą cesarza Franciszka II S. wrócił z Rosji i osiadł w Wiedniu; utrzymywał się odtąd z niewielkich alimentów. Zmarł 22 IV 1812 w Wiedniu. Oprócz wyżej wzmiankowanych był odznaczony także bawarskim Orderem św. Huberta.
S. był dwukrotnie żonaty. W r. 1759 poślubił Mariannę ze Strzemeskich 1.v. Świeżawską (zm. w styczniu 1770), matkę Karoliny, żony star. kaniowskiego Ignacego Potockiego (zob.). Bliski rozwodu, już od końca l. sześćdziesiątych, związał się w r. 1773 z Judytą Marią Wysocką (11 IX 1756 Włoszakowice – 2 X 1823 Wiedeń), córką Józefa Mombelli i Franciszki z domu Cingardi, którą 11 VIII 1776 we Włoszakowicach poślubił potajemnie jako Judytę de Mombelli (także: Biciardi-Montbelli vel Monbelli, Bazzardi-Montbelli), a 9 VIII 1776 zapisał jej asekurację na dobrach włoszakowickich. W związku z Judytą miał syna Aleksandra Józefa (1 III 1775 Warszawa – 28 II 1804 Wiedeń), służącego w austriackim 16. regimencie piechoty, od r. 1791 podporucznika, od r. 1799 rotmistrza w regimencie dragonów Modena, następnie w 2. p. szwoleżerów i 5. huzarów, adiutanta w sztabie gen K. Kraya i feldmarsz. M. F. Melasa, uczestnika kampanii 1799–1800, m.in. bitew pod Novi i Trebbią. Również w związku z Judytą urodziła się córka Julia Franciszka (5 III 1776 Warszawa – 9 XII 1830), zamężna z Józefem hr. von Metternich-Winneburg, bratem ministra austriackiego Klemensa Metternicha. Dwoje przedślubnych dzieci zapisano w metrykach kościoła NMP w Warszawie na Nowym Mieście jako potomstwo Judyty z Wysockich i Franciszka barona de Luszwitz. Po ślubie urodził się jeszcze Jan Nepomucen (zob.). Istnieje niepotwierdzona wersja, że nieślubnym synem S-ego był Józef Sułkowski (zob.), urodzony w związku z Małgorzatą Zofią [Guiot] de Fleville, wg Konopczyńskiego z Marią Radziwiłłową (to ostatnie domniemanie podważył jednak E. Rostworowski).
Portrety w Muz. Okręgowym w Lesznie: z ok. r. 1745 (nr inw. ML44), 2. ćwierci XVIII w. (nr inw. ML59, prawdopodobnie S.), ok. r. 1780 (nr inw. ML52) oraz Judyty Marii Wysockiej z ok. r. 1780 (nr inw. ML53), wszystkie przez malarzy nieokreślonych, reprod. w: Sułkowscy. Życie i dzieło. Katalog wystawy wrzesień–grudzień 1998, Leszno 1998; – Dunin-Wilczyński Z., Order Świętego Stanisława, W. 2006 s. 184; Enc. Wojsk. VII; Estreicher; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Łoza, Kawalerowie; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; Oficerowie Rzpltej 1777–1794, I cz. 1, 3; PSB (Nagłowski Felicjan, Radziwiłłowa Maria); Żychliński, IV 330, V 326; – Askenazy S., Napoleon a Polska, W.–Kr. 1918–19 I–III; Baranowski J. i in., Zakon maltański w Polsce, W. 2000; Baumgart J., Archiwum Sułkowskich w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, „Spraw. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” za r. 1938; tenże, Bracia Sułkowscy, „Roczn. Leszczyński” R. 6: 1985 cz. 1, R. 8: 1987 cz. 2, R. 10: 1989 cz. 3; tenże, Historia i zawartość archiwum książąt Sułkowskich w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, „Roczniki Hist.” R. 15: 1939; Bielsko-Biała. Zarys rozwoju miasta i powiatu, Kat. 1971; Czaja A., Między tronem, buławą a dworem petersburskim, W. 1988; Dzieje Wielkopolski, P. 1969 I; Filipczak W., Sejm 1778 roku, W. 2000; Kincel R., Kłopotliwy książę Sułkowski, Kat. 1984; Konopczyński W., Fryderyk Wielki a Polska, P. 1947; tenże, Konfederacja barska, W. 1991 I–II; tenże, Kiedy nami rządziły kobiety, Londyn [1960] s. 37–9, 45–7, 58–61, 137, 146–8, 181–4, 188–9, 219; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, 1759–1763, Kr.–W. 1911 cz. 2; Korzon, Wewnętrzne dzieje, III, IV, VI; Kościński K., Polskie ordynacje i związki rodzinne z szczególnym uwzględnieniem ordynacji książąt Sułkowskich, P. 1906; Palkij H., Sułkowscy herbu Sulima, w: Sułkowscy, życie i dzieło, Rydzyna–Leszno 1999; Preibisz L., Zamek i klucz rydzyński, Rydzyna 1938; Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, S. 4, Lw. 1909; Rączka Z., Bielska linia Sułkowskich oraz dzieje jej archiwum, „Watra. Roczn. Bielski” 1981; taż, Kilka uwag o bielskiej linii Sułkowskich oraz dziejach jej archiwum, „Karta Groni” T. 19: 1991; Sułkowscy. Życie i dzieło. Katalog wystawy wrzesień–grudzień 1998, Leszno 1998; Sułkowscy. Życie i dzieło, Rydzyna–Leszno 1999; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970; Zamek w Bielsku. Zarys historyczny, Oprac. B. Chorąży, P. Kenig, Bielsko-Biała 2006; – Mémoires du roi Stanislas-Auguste, II; Morawski K. M., Archiwum rydzyńskie książąt Sułkowskich w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, „Spraw. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” za r. 1910; Morawski S. Materiały do konfederacji barskiej r. 1767–1768, Lw. 1851 s. 304–5, 307–8, 313–14, 325; Politische Correspondenz Friedrichs des Grossen, Berlin 1902 XXVII; Sułkowski J., Jenerała Sułkowskiego życie i pamiętniki, napisał H. St. Albin, P. 1864 s. 25; Teki Dworzaczka. CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Vol. leg., VII 312, VIII 202, 235, 318–19, 545, 565, 572, 777; – AGAD: Księgi Kanclerskie, sygn. 55 s. 109, sygn. 91 s. 96, sygn. 91a s. 87, Sigillata, rkp. 32 s. 382, Arch. Król. Pol., sygn. 266 k. 214v–15; AP w Kat., Oddz. w Bielsku-Białej: Arch. Ks. Sułkowskich w Bielsku (częściowo nieoprac.); AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 1162 RL III 1784, rkp. 1228 s. 29; AP w P.: Kościan, Gr. 103 k. 71v, 92, Poznań, Gr. 611 k. 214v, Gr. 1117 k. 119v, Wschowa, Gr. 123 k. 4, 67v, 97, 121v, 123v, 143v, 149v, 152, Gr. 124 k. 169, Gr. 125 k. 100v, 101, Gr. 126 k. 157, Gr. 133 k. 55, Gr. 134 k. 14v, 15, 18, Gr. 220 k. 68, Gr. 224 k. 43v, Gr. 226 k. 275, Gr. 227 k. 29, 38; B. Czart.: rkp. 712, 713, 3859 nr 113; B. Jag.: rkp. 6095 I; B. Kórn.: Spuścizna po J. Baumgarcie, sygn. BK13666–13696 (w tym odpisy z niezachowanej koresp. Sułkowskich z l. 1730–1833 ze zbiorów z Rydzyny, P., Bielska i in. mater.); B. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk w P.: rkp. 1354 (koresp. Sułkowskich), rkp. 1559 (sprawy majątkowe w r. 1762); Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem: I Hauptabteilung, Rep. 57E, 96, Solms do Fryderyka, 10/21 VIII 1770; Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Oddz. Allgemeines Verwaltungsarchiv, rkp. 907/1794, 69/1798, 631/1798, 747/1798, 967/1798, 791/1791.
Dorota Dukwicz i Michał Zwierzykowski