Friedel Franciszek (1870–1947), społecznik i polityk na Śląsku Ciesz., ur 20 I w Marklowicach Górnych (pow. Frysztat), jako syn Jana, rolnika tamże, rozpoczął swą karierę od skromnej posady pocztowej, następnie został kasjerem, a później nawet kierownikiem Banku Rolniczego we Frysztacie i wyrobił się na wcale obrotnego i ruchliwego działacza, zajmując w latach 1890–1910 dość ważną pozycję w życiu narodowym i politycznym Śląska Ciesz. W latach 90. był (wraz z drem Wacławem Seidlem i in.) współtwórcą stronnictwa polskiego na pograniczu czesko-polskim, w pow. frysztackim, skierowanego głównie przeciwko Czechom, którzy wówczas zaczęli kampanię śląską. Stronnictwo to, radykalne pod względem narodowym i społecznym, skupiało początkowo także i tych działaczy, którzy przeszli później do obozu socjalistycznego (Seidl, Kłuszyński). Po ich odejściu przywódcą »radykałów frysztackich«, jak ich nazywano, pozostał F., skupiając koło siebie głównie nauczycielstwo i wybitniejsze jednostki ze sfer robotniczych, rolniczych i rzemieślniczych. W r. 1906 radykałowie frysztaccy za sprawą F-la połączyli się z Pol. Stronnictwem Ludowym w Galicji, dając tym samym początek ruchowi ludowemu na Śląsku Ciesz. Organem tych radykałów, a później ludowców, był »Głos Ludu Śląskiego«, wydawany i redagowany przez F-la od r. 1897; prócz tego wydawał on w r. 1898 »Świt«, a w r. 1905 humorystyczno-satyryczną »Osę« (»Głos Ludu Śląskiego«, przeniesiony później do Cieszyna, pozostał organem ludowców cieszyńskich aż do r. 1939). Celem podniesienia oświaty w północnej części Śląska Ciesz. założył F. wraz z Seidlem i in. t-wo oświatowe »Jedność« (1898–1907) z oddziałami w całym szeregu miejscowości pow. frysztackiego, które przekształciły się później w Koła Macierzy Szkolnej. Obok czasopism wydawał F. kalendarze, książeczki ludowe (Zbiór pieśni ludu śląskiego, Frysztat 1896 i Cieszyn 1902; Jednodniówkę na pamiątkę wiecu polskiego w Cieszynie, 1897), oraz redagował w r. 1900 Bibliotekę Ludową (wyd. »Jedności«), gdzie m. in. wydał parę nowel Konopnickiej, Orzeszkowej i Prusa. Ruch, stworzony przez radykałów i »Jedność«, a kierowany przez F-la, mając licznych zwolenników wśród nauczycielstwa (Kotas, Szuścik), przyczynił się w dużej mierze do uświadomienia narodowego wśród ludności polskiej na kresach czesko-polskich. Osobiste poczynania F-la, zmierzające do zrobienia kariery politycznej, nie doprowadziły do niczego, a jego samego naraziły na duże nieprzyjemności. W związku z rozpolitykowaniem i dość szeroko stosowaną agitacją miał dużo wydatków, i pokrywał je m. in. pieniędzmi z banku, którym kierował. Zwracały na to uwagę już w r. 1906 publiczne ataki, skierowane przeciwko F-lowi przez dra Henryka Kłuszyńskiego, naówczas lekarza w Piotrowicach obok Frysztatu. F., uchylając się przed grążącymi mu konsekwencjami, jakie by w związku z tymi nadużyciami spadły na niego, wyjechał w marcu 1912 r. do Ameryki. Rewizja w banku po jego wyjeździe wykazała w kasie pewne braki, które wyrównał przesyłkami z Ameryki. Plamę, rzuconą przez ten czyn na polski ruch narodowy, wyzyskały odpowiednio żywioły zwalczające ten ruch. W Ameryce trudnił się wydawaniem pism polskich. Przez dłuższy czas był redaktorem gazety »Ameryka Echo«, wychodzącej w Toledo. Zmarł 22 II 1947 w Pinc Beach, N. Jersey.
Bonczek Al., Pamiętnik, Stonawa, s. 32–39; Kłuszyński H., List otwarty … z lipca 1906; [List ten wywołał długą odpowiedź F-la i tow., na którą Kłuszyński zareagował drugim drukowanym listem otwartym:] Odpowiedź... 14 IX 1906; [Polemikę zakończył F., wydając wraz z Z. Mayerem Słów kilka w odpowiedzi na drugi paszkwil intryganta z Piotrowic); Kotas Jan, Wspomnienie o »Jedności«, »Przewodnik Oświatowy« (TSL) 1909, 272–5; [Mayer Zygmunt], Sylwetki mężów śląskich, »Osa« 1905, nr 10; Nemo [Mayer Zygmunt], Gdzie walka wre, Lw., 1909, s. 22, 33, 41, 59 (na s. 34 podobizna F-la); Zabawski Wład., Droga do ziemi obiecanej, Cieszyn 1934, s. 144–5; »Dziennik Ciesz.«, 1912, 75, 88; »Gwiazdka Ciesz.«, 1912, 25, 28, 32; informacje pryw.
Ludwik Brożek