Krasiński Edward (1870–1940), działacz społeczny i kulturalny, pamiętnikarz. Syn Józefa i Heleny ze Stadnickich, ostatni ordynat na Opinogórze. Ur. 28 V w Radziejowicach. Nauki początkowe pobierał w domu, następnie uczył się w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie oraz w klasztorze benedyktynów w Kremsmünster w Austrii, po czym zapisał się na studia rolnicze w Mödling pod Wiedniem. Przed r. 1904 objął zarząd dóbr radziejowickich. Dla ochrony majątku przed rewolucyjnymi wystąpieniami chłopów wzywał w r. 1905 straż ziemską. T. r. brał udział w solidarystycznych akcjach Narodowej Demokracji, w organizowanych wówczas pochodach, o czym sam wspominał: «Ja na czele pochodu szedłem, niosłem sztandar z chłopem». Był zwolennikiem utrzymania folwarków jako formy gospodarstwa rolnego i rewolucyjnych przemian społecznych. W dn. 18–19 X 1904 r. uczestniczył w zebraniu organizacyjnym Stronnictwa Polityki Realnej w Warszawie. Od r. 1909 pomagał ojcu w zarządzaniu ordynacją, wówczas też zetknął się z bogatymi zbiorami bibliotecznymi, oddawał się studiom historycznym i filozoficznym. Odtąd pasją jego życia stała się Biblioteka i Muzeum Ordynacji. Wzbogacił zbiory kolekcjami rodzinnymi z Radziejowic, Krasnego, Zegrza, Sterdyni i in. Skupił wokół siebie grono wybitnych współpracowników ze Stanisławem Kętrzyńskim, Augustem Zaleskim, Heleną Drège, Witoldem Kamienieckim, Franciszkiem Pułaskim, Janem Muszkowskim i in. Przeszło 19 lat zabiegał o budowę, urządzenie i udostępnienie społeczeństwu nowego gmachu Biblioteki i Muzeum Krasińskich. Celem zabezpieczenia zbiorów już w lecie 1909 r. z funduszów uzyskanych ze sprzedaży Radziejowic zakupił plac przy ul. Okólnik 9 w Warszawie, przeznaczając go pod budowę nowoczesnego gmachu biblioteczno-muzealnego, pod który kamień węgielny położono w grudniu 1912 r. Pragnąc zapoznać się z nowoczesnym europejskim budownictwem bibliotecznym, odbył wraz z ówczesnym dyrektorem Biblioteki Ordynacji Baranowskim podróż do Austrii, Niemiec i Francji. Sporządzenie planów gmachu Biblioteki i Muzeum Ordynacji powierzono architektowi Juliuszowi Nagórskiemu, a wykonanie budowli, w stylu empire, inżynierowi Henrykowi Gayowi.

Mimo iż wybuch pierwszej wojny światowej pokrzyżował plany otwarcia biblioteki i muzeum, to jednak już z początkiem 1914 r. w jednym z ukończonych skrzydeł gmachu zorganizowano czytelnię, udostępniając zbiory rękopiśmienne; frekwencja korzystających ze zbiorów wynosiła już wówczas ok. 3 tys. osób rocznie. Cały gmach, wzniesiony za cenę przeszło 2 mil. zł, został oficjalnie oddany do użytku dopiero 2 XII 1930 r. Biblioteka i Muzeum Ordynacji Krasińskich stały się jednym z najwspanialszych przybytków nauki i kultury narodowej; znajdowała się tam również najbogatsza zbrojownia w Polsce. Swym zainteresowaniom sprawami muzealnictwa dał K. również wyraz, uczestnicząc przed pierwszą wojną światową, wraz z Bronisławem Gembarzewskim i Stanisławem Patkiem, jako delegat Warszawy w delegacji mającej na celu uporządkowanie spraw muzealnych w Raperswilu. Od r. 1910 przez kilkanaście lat był K. prezesem Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, a od r. 1933 jego honorowym członkiem; przewodniczył też utworzonemu w tym towarzystwie Wydziałowi Historii Sztuki, w r. 1911 komitetowi organizacyjnemu wystawy pt. «Stara Warszawa», otwartej w maju t. r. Z ramienia tego towarzystwa brał udział w delegacji do Petersburga w lutym 1915 r. w sprawie ratowania zabytków polskich zagrożonych działaniami wojennymi. K. należał do współzałożycieli Teatru Polskiego w Warszawie; w r. 1913 zakupił akcje teatru na sumę 20 tys. rubli; w r. 1918 jako prezes Tow. Akcyjnego powierzył dyrekcję teatru powracającemu z zesłania Arnoldowi Szyfmanowi. Choć nie pracował naukowo, zajmował się żywo okresem napoleońskim; w dn. 24 XI 1934 r. został wybrany na członka korespondenta Wydziału II Tow. Naukowego Warszawskiego. W r. 1939 był członkiem zarządu głównego Polskiej Macierzy Szkolnej.

W latach dwudziestych był K. aktywnym działaczem katolickim. W r. 1931 został marszałkiem zjazdu diecezjalnego katolickiego w Płocku. W wygłaszanych przy różnych okazjach przemówieniach (z których kilka ogłosił w postaci broszur) dał się poznać jako dobry mówca. Najpełniej talent literacki K-ego objawił się w jego prozie pamiętnikarskiej wyróżniającej się świeżością słowa, swadą i potoczystym tokiem narracji. W swych Obrazkach łowieckich (W. 1927) objawił się nie tylko jako zamiłowany myśliwy, ale i odczuwający piękno przyrody poeta. Częstym gościem w Radziejowicach był Henryk Sienkiewicz, którego z matką K-ego łączyły więzy serdecznej przyjaźni. K. niejednokrotnie dawał wyraz wielkiego uznania dla pisarza. Wspomnieniom o spotkaniach poświęcił tomik pt. O Radziejowicach i ich gościach niektórych (ze wspomnień o Sienkiewiczu), (W. 1934) zawierając w nim nadto krótkie charakterystyki innych przyjaciół domu, m. in. Aleksandra Rembowskiego. Wraz z Sienkiewiczem brał K. udział w odsłonięciu pomnika Słowackiego w Miłosławiu w r. 1899. W r. 1939 należał K. do komitetu budowy pomnika Sienkiewicza w Warszawie. W najobszerniejszym zbiorze wspomnień pt. Gawędy o przedwojennej Warszawie (W. 1936) dał K. ciekawe informacje o życiu towarzyskim i kulturalnym Warszawy na przełomie XIX i XX w.

K. był kawalerem maltańskim; był odznaczony Orderem Odrodzenia Polski III kl. i francuską Legią Honorową. W czasie drugiej wojny światowej w r. 1940 wystąpił w obronie skatowanego przez gestapo w Opinogórze chłopca folwarcznego. To stało się bezpośrednią przyczyną aresztowania go i zesłania do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie został zamordowany z początkiem grudnia 1940 r. Zbiory Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich zostały zdewastowane przez władze niemieckie już w maju 1941 r., a gmach, w którym zmagazynowano część warszawskich zbiorów rękopiśmiennych, umyślnie podpalono po upadku powstania 1944 r. Ocalała nieznaczna część rękopisów, która znajduje się w dziale rękopisów Biblioteki Narodowej.

Fot. K-ego (zbiorowa) w: O Radziejowicach i ich gościach niektórych, W. 1934; Inne fot. w posiadaniu rodziny; Portret pędzla W. Kossaka z l. 1926–7 spłonął wraz ze zbiorami Muz. Ordynacji; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Straty kultury pol. 1939–44; – Biblioteka Ordynacji Krasińskich, W. 1917 s. 26, 32; Kalabiński S., Antynarodowa polityka endecji w rewolucji 1905–1907 r., W. 1955 s. 277; Kętrzyński S., E. K., „Kwart. Hist.” R. 53: 1946 nr 3/4 s. 522–4; Lorentowicz J.. Teatr Polski w Warszawie 1913–1938, W. 1938 s. XIII, XVII; Sawicka S., Wystawa Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, „Ochrona Zabytków” R. 11: 1958 nr 3/4 s. 172; – Mączeński Z., Wspomnienia z czasów powstania i działalności Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie w latach od 1906 do 1915, „Ochrona Zabytków” R. 11: 1958 nr 3/4 s. 162, 165; Sienkiewicz H., Listy do M. Godlewskiego (1878–1904), Wr. 1956; – „Biul. Hist. Sztuki” R. 1: 1933 nr 4 s. 242, 250, R. 2: 1934 nr 4 s. 307; „Kraj” 1905 nr 41 s. 17; „Kwart. Muzealny” R. 1: 1948 z. 1/4 s. 17; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 28: 1935 s. 5, 44; – Rec. prozy pamiętnikarskiej: „Łowiec Pol.” (W.) R. 20: 1927 nr 7 (J. Ejsmont), 1936 nr 3 s. 54 (J. Kobylański); „Nowa Książka” (W.) R. 1: 1934 z. 1 s. 66 (S. Wasylewski), R. 4: 1937 z. 3 s. 131; „Przegl. Współczesny” (Kr.) R. 6: 1927 t. 12 s. 152 (L. Piwiński); – Informacje Karola Beliny Brzozowskiego (siostrzeńca K-ego) oraz Wacława Olszewicza.

Zbigniew Sudolski