Krzyżanowski Bronisław (1876–1943), adwokat, działacz społeczny i polityczny. Ur. 22 XI w m. Abele w ówczesnej gub. kowieńskiej, jako starszy syn Juliana, pracownika administracji dóbr Przezdzieckich, i Michaliny z Konopackich. Po śmierci ojca matka z synami przeniosła się do Wilna, gdzie K. ukończył II gimnazjum. W r. 1895 rozpoczął studia na uniwersytecie moskiewskim, początkowo na wydziale przyrodniczym, z którego przeniósł się na wydział prawa. W tym czasie korzystał z pomocy organizowanej przez J. Montwiłła. W okresie gimnazjalnym i uniwersyteckim był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i tzw. Koła Polskiego. Studiując pracował jednocześnie w wileńskim Banku Ziemskim. W r. 1901 ukończył uniwersytet. Jako adwokat był czynnym obrońcą politycznym. Współdziałał na tym polu ze Stefanią Sempołowską i adwokatem Stanisławem Patkiem. Razem z ks. N. Dyakowskim zorganizował Patronat Więzienny. Współpracował z adwokatem T. Wróblewskim przy odtworzeniu «Stowarzyszenia Szubrawców». W atmosferze pewnej liberalizacji po r. 1905 z inicjatywy K-ego i W. Abramowicza założone zostało w Wilnie Stronnictwo Demokratyczne (SD, znane później p. n. «Krajowcy»), które było powiązane ze Stronnictwem Postępowo-Demokratycznym, założonym już wcześniej w Królestwie Polskim przez grupę inteligencji burżuazyjnej, nie godzącej się z programem teoretycznym i polityką endecji. Wileńskie SD skupiło liczną grupę miejscowej inteligencji pod hasłem odrębności historycznej ziem W. Księstwa Litewskiego i ich związku federacyjnego z Polską. Wraz z M. Romerem i L. Abramowiczem, K. współredagował „Gazetę Wileńską”, wychodzącą od r. 1906.
We wrześniu 1915 r. po wkroczeniu Niemców do Wilna K. był współorganizatorem Komitetu Obywatelskiego złożonego z Polaków i Litwinów, który jednak wkrótce rozpadł się na odrębne organizacje narodowe. Z ramienia Komitetu Polskiego K. wyjechał w końcu 1918 r. do Paryża w celu porozumienia się z Komitetem Narodowym Polskim i podjęcia współpracy z delegacją polską na konferencję pokojową w sprawach dotyczących Litwy i Białorusi. Po wojnie 1920 r. K. jako ekspert brał udział w rokowaniach polsko-radzieckich poprzedzających zawarcie pokojowego traktatu ryskiego. Po powrocie z Rygi do Wilna w r. 1921 poświęcił się w dalszym ciągu adwokaturze. Wraz z kilku innymi «Krajowcami» był związany z wolnomularstwem. Brał udział w tzw. Komisji Rządzącej Litwy Środkowej. Został wybrany posłem, a następnie wicemarszałkiem Sejmu wileńskiego; przewodniczył posiedzeniu tego sejmu podczas powzięcia uchwały o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski (20 II 1922). W zagadnieniu polskich ziem wschodnich K. reprezentował tendencje federalistyczne, co m. in. doprowadziło wkrótce do konfliktu z W. Witosem. Po przyjęciu reprezentacji Sejmu wileńskiego w skład Sejmu Ustawodawczego RP, K. zasiadał na ławach Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) «Piast» jako członek tego stronnictwa od r. 1921. Z tego stronnictwa kandydował też i został wybrany senatorem z Wileńszczyzny w listopadzie 1922 r. Przeciwny sojuszowi «Piasta» z endecją, wystąpił z tego stronnictwa w r. 1923 wraz z grupą J. Dąbskiego i połączył się następnie z PSL «Wyzwolenie». Po secesji z «Wyzwolenia» w r. 1925 stał się członkiem nowo założonego Klubu Pracy, który poparł przewrót majowy Piłsudskiego w r. 1926. K. brał udział w licznych komisjach sejmowych i senackich. M. in. referował w r. 1926 ustawę o upoważnieniu prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, dyskutowaną łącznie z projektem tzw. noweli sierpniowej do konstytucji z 17 III 1921 r.; ustawa ta stanowiła pierwszą po przewrocie majowym zmianę ustroju politycznego RP w kierunku wzmocnienia władzy wykonawczej kosztem parlamentu. Ściśle współpracował z K. Bartlem i Adamem Krzyżanowskim (z którym nie łączyły go żadne stosunki pokrewieństwa).
K. kilkakrotnie wyjeżdżał za granicę celem uczestniczenia w kongresach parlamentarnych. W wyborach parlamentarnych w r. 1928 już nie kandydował. Czynny nadal jako prawnik, wybierany byt kilkakrotnie na członka wileńskiej Rady Adwokackiej. W r. 1933 został jej dziekanem; godność tę piastował w l. 1933–6 i 1937–8. Był członkiem wileńskiego Tow. Prawniczego im. Daniłowicza i Związku Adwokatów Polskich. Brał żywy udział w pracach powstałego w Wilnie Instytutu Badania Europy Wschodniej. Był jednym z kuratorów Biblioteki im. Wróblewskich w Wilnie. Po wojnie był nadal czynnym obrońcą politycznym. M. in. występował w procesie białoruskiej «Hromady»w r. 1927 oraz procesie wileńskiej grupy «Poprostu» w grudniu 1937 r. K. należał do organizatorów Klubu Demokratycznego (KD) w marcu 1938, a następnie Stronnictwa Demokratycznego (SD) w Wilnie. Zrazu stał na czele KD w Wilnie, a po utworzeniu SD wszedł w kwietniu 1939 r. w skład jego Rady Naczelnej jako reprezentant Wilna. W działalności politycznej zajmował się K. poszukiwaniem wyjścia z konfliktu polsko-litewskiego w sprawie Wilna. Był znawcą tego zagadnienia i autorem projektów rozpatrywanych zarówno przez stronę polską, jak i litewską. Wyjeżdżał w tych sprawach na Litwę, gdzie miał szerokie znajomości. Na tle stosunku do mniejszości narodowych miał liczne zatargi z władzami administracyjnymi w Wilnie, zwłaszcza z wojewodą L. Bociańskim. Ogłaszał artykuły w prasie wileńskiej i w warszawskim „Kurierze Porannym” z dziedziny prawnej, społecznej i politycznej. Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Wilna przez Litwinów, z tytułu umowy litewsko-radzieckiej z 10 X 1939 r. pełnił do lata 1940 r. funkcję prezesa Komitetu Polskiego, jako czasowej reprezentacji społeczeństwa polskiego na tym terenie. Był w bezpośrednim kontakcie z władzami litewskimi i prowadził u nich wytężoną akcję interwencyjną w przypadkach zarządzeń antypolskich. Zmarł 17 I 1943 r. podczas okupacji Wilna przez wojska hitlerowskie. Pochowany na cmentarzu Bernardyńskim. Żonaty od r. 1905 z Marią Wojtkiewicz, miał synów: Bronisława i Mariana. Odznaczony Krzyżem Pamiątkowym Litwy Środkowej i in.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Mościcki H., Dzwonkowski W., Parlament Rzpltej Polskiej 1919–1927, W. 1928 (fot.); – Hass L., Rozwój organizacyjny wolnomularstwa w Polsce międzywojennej, w: Najnowsze dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914–1939, W. 1969 XIV 96; Jędrychowska H., Wspomnienia o H. Dembińskim, w: Dembiński H., Wybór pism, W. 1962 s. 34; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, Paryż 1953 II 179; Prace zebrane. Alma Mater Vilnensis. Prace społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego na obczyźnie, Londyn 1958 s. 41, 58, 59, 64–99; – Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, W. 1964 I, II; Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., W. 1965 I; – Materiał dostarczony przez syna Bronisława.
Andrzej Pilch