Skarżyński Bolesław Antoni (1901–1963), biochemik, profesor Akad. Med. w Krakowie. Ur. 31 III w Warszawie, był synem Karola (zob.) i Bronisławy z Biegańskich.
Po ukończeniu gimnazjum i uzyskaniu świadectwa dojrzałości w r. 1920 w Krakowie, S. odbył półroczną służbę wojskową w 64. pp w Grudziądzu. Następnie studiował medycynę na Wydz. Lekarskim UJ i uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich 14 XI 1927. Podczas studiów jako prezes (od r. 1924) Bratniej Pomocy Medyków znacznie przyczynił się do rozwoju tej organizacji w Krakowie; później opublikował Rys historyczny Towarzystwa Biblioteki Medyków i Bratniej Pomocy Medyków UJ (Kr. 1938). Był w l. 1921–30 członkiem Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Już w szkole średniej i na studiach w l. 1916–23 utrzymywał się z gry na wiolonczeli w krakowskich kinach i kawiarniach (należał do Związku Zawodowego Muzyków). W r. 1923 został młodszym asystentem w Zakładzie Fizjologii UJ u Ernesta Meydella. W październiku 1927 objął stanowisko asystenta w Zakładzie Chemii Lekarskiej u Leona Marchlewskiego; równocześnie studiował chemię na Wydz. Filozoficznym do r. 1931. Mianowany starszym asystentem, wykładał w l. 1935–9 chemię fizjologiczną na Wydz. Farmaceutycznym.
Pierwsze prace eksperymentalne S-ego dotyczyły właściwości witamin i hormonów sterydowych, m. in. z tkanek roślinnych wyizolował krystaliczny steryd – estradiol, znany dotąd wyłącznie jako hormon żeński u ludzi i wyższych zwierząt. Badania te, dowodzące chemicznej jedności roślin i zwierząt, opisane w Zur Kenntnis des Follikelhormons („Zeitschr. für physiologische Chemie” Bd. 196: 1931, po angielsku w „Nature” Vol. 131: 1933) nawiązywały do prac Marcelego Nenckiego i L. Marchlewskiego nad podobieństwem struktury hemu i chlorofilu. Rodziła się w ten sposób w Krakowie nowa gałąź biochemii – biochemia porównawcza, świadcząca o jedności istot żywych na poziomie molekularnym. S. podjął też badania nad wyjaśnieniem przemiany karotenu w witaminę A oraz analizował widma absorpcyjne w ultrafiolecie różnych związków organicznych (np. Zur Kenntnis des Absorptionsspektrums des Vitamin C, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”. S. A: Sciences Mathématiques 1937 nr 6–8). Szeroko opracował własności widmowe flawonów w rozprawie Spektrographische Untersuchungen von Flavonfarbstoffen („Biochemische Zeitschr.” Bd. 301: 1939). Na jej podstawie habilitował się 2 VIII 1938 na Wydz. Lekarskim UJ.
Wybuch drugiej wojny światowej w r. 1939 zastał S-ego w Szwecji, dokąd wyjechał t.r. jako stypendysta Fundacji im. Jakuba Potockiego w Instytucie Biochemicznym uniwersytetu w Sztokholmie i pracował pod kierunkiem H. von Eulera-Chelpina nad enzymami proteolitycznymi w tkankach nowotworowych oraz nad tzw. enzymami obronnymi; wykazał istnienie w tkankach zwierzęcych desaminaz D-aminokwasów i porównywał utlenianie nukleotydów purynowych w tkankach zarodkowej i nowotworowej. Wyniki badań nad metabolizmem tkanek nowotworowych pozwoliły obu uczonym na opublikowanie monografii Biochemie der Tumoren (Stockholm–Stuttgart 1942, po włosku Torino 1945), pierwszej tego rodzaju pracy na świecie. Ponadto S. zajął się związkami chemicznymi o własnościach antywitamin, ich wpływem na procesy utleniania tkankowego, sugerując ich stosowanie w lecznictwie, co znalazło praktyczne zastosowanie wiele lat później (Zur Kenntnis der Beziehung Vitamin–Antivitamin, „Arkiv for Kemi” 1943 nr 9). Dalszy pobyt w Szwecji umożliwiły S-emu stypendia Szwedzkiej Akademii Nauk, potem Fundacji im. A. Nobla. W r. 1942 uzyskał tytuł docenta uniwersytetu w Sztokholmie, gdzie wykładał biochemię nowotworów złośliwych w l. 1943–4. Zarazem działał jako członek zarządu Polskiego Komitetu Pomocy Uchodźcom w Sztokholmie, zorganizował Polski Ośrodek Kulturalny «Ognisko» i jako jego prezes urządzał odczyty i pogadanki. W r. 1941 był współorganizatorem Gimnazjum Polskiego w Sztokholmie i nauczał w nim chemii i biologii do r. 1944. Wygłosił wiele odczytów o Polsce dla publiczności szwedzkiej, przedstawiając m. in. warunki życia w okupowanym kraju, należał też do organizacji radykalnej inteligencji szwedzkiej «Clarte». Ogłosił m. in. artykuł o Mikołaju Koperniku („Svio-Polonica” 1943 nr 5). W styczniu 1945 wyjechał do Szkocji, gdzie na Polskim Wydz. Lekarskim Uniw. w Edynburgu wykładał chemię fizjologiczną i wraz z Jarosławem Czekałowskim prowadził badania nad utlenianiem biologicznym fenoli przy użyciu szczepów bakterii glebowych (m. in. Utilization of phenols and related compounds by Achromobacter, „Nature” Vol. 158: 1946), co miało duże znaczenie praktyczne przy eliminacji toksycznych związków organicznych ze środowiska.
W sierpniu 1946 S. powrócił do kraju i od 1 IX t. r. jako docent etatowy objął wykłady z chemii fizjologicznej na Wydz. Lekarskim UJ (od r. 1950 Akad. Med.). Po uzyskaniu profesury nadzwycz. (1948) został kierownikiem katedry i zakładu chemii lekarskiej. Zakład ten zdewastowany podczas okupacji, zorganizował, a w r. 1958 znacznie rozbudował, powiększając go o obszerną salę wykładową i laboratoria do zajęć ze studentami. Profesorem zwycz. został w r. 1954. Działalność naukową początkowo ograniczył do badań poziomu witamin C i D w surowicy krwi ludzkiej pobieranej u studentów (Stan odżywienia studentów w Krakowie, „Pol. Tyg. Lek.” 1949 nr 38), ale wkrótce rozwinął dwa ważne kierunki badań: izolowanie i charakterystykę kompleksów białkowych z witaminami oraz badania nad przemianą związków siarki w samożywnych bakteriach siarkowych. M. in. z Włodzimierzem Ostrowskim i Zdzisławem Żakiem po raz pierwszy wyizolował w czystym stanie kompleks białkowy z witaminą B12, zwany obecnie transkobalaminą oraz podobny kompleks białkowy z ryboflawiną (Witamina B12 we frakcjach białkowych surowicy krwi ludzkiej, „Acta Biochimica Polonica” 1954 nr 1). Badając z W. Ostrowskim i Tadeuszem Szczepkowskim mechanizm utleniania tiosiarczanu przez samożywne bakterie siarkowe Thiobacillus thioparus i Thiobacillus thiooxydans, stwierdził u nich występowanie tylko jednego specyficznego cytochromu i nadał mu nazwę «cytochrom S» (Biochemia samożywnych bakterii siarkowych, „Acta Microbiologica Polonica” Vol. 1: 1952, Vol. 3: 1954). Pod koniec działalności naukowej zajmował się głównie związkami azotowymi w płynach ustrojowych, publikując z Marią Sarnecką-Keller kilka prac na ten temat.
S. był zamiłowanym badaczem dziejów nauki, a zwłaszcza medycyny; publikował artykuły dotyczące poloników szwedzkich. M. in. ogłosił: Motywy polskie w piśmiennictwie szwedzkim w czasie wojny („Nowa Pol.” 1945 nr 3, 1946 nr 1), Szwecja a powstanie styczniowe („Twórczość” 1950 nr 3) i Lekarze szwedzcy w służbie polskiej w czasie powstania listopadowego („Arch. Hist. Med.” 1957 nr 4), eseje o wybitnych biologach, lekarzach i chemikach, np. o: L. Marchlewskim („Nature” Vol. 157: 1946, „Roczniki Chemii” 1948 nr 1–2), M. Nenckim („Pol. Tyg. Lek.” 1947 nr 26), Karolu Linneuszu (tamże 1957 nr 49), Kazimierzu Funku („Problemy” 1949 nr 11), Avicennie (W. 1953), Mikołaju Koperniku („Problemy” 1953 nr 10), Napoleonie Cybulskim („Acta Physiologica Polonica” 1955 nr 2), Svante Arrheniusie („Wszechświat” 1959 nr 6), Jędrzeju Śniadeckim (W. 1955) i Władysławie Biegańskim („Arch. Hist. Med.” 1957 nr 3). Był też autorem zarysów L’Histoire de la médecine en Pologne (W. 1956) i Historia medycyny w Szwecji („Arch. Hist. Med.” 1961 nr 2) oraz prac popularyzatorskich: Witaminy (Lw. 1938), Biochemia a nowa biologia (W. 1951) i Krążenie materii w przyrodzie (W. 1951). Ogółem opublikował ponad 190 prac; w tym 82 doświadczalne, 35 artykułów przeglądowych i popularnonaukowych, 70 z zakresu historii nauki oraz 5 monografii. Był erudytą i doskonałym wykładowcą; jego wykłady, ze względu na dużą ilość słuchaczy, przez pewien czas organizowano w salach kinowych. Do jego uczniów należeli m. in. późniejsi profesorowie: Włodzimierz Bicz, Maria Gumińska, Aleksander Koj, Włodzimierz Ostrowski, Maria Sarnecka-Keller, Halina Szafran, Zdzisław Szafran, Jan Sznajd i Adam Wierny.
Na I Kongresie Nauki Polskiej w Warszawie (1951) S. był głównym referentem o stanie podstawowych nauk medycznych. Po utworzeniu PAN został w r. 1952 członkiem korespondentem, w r. 1959 rzeczywistym, pełnił też funkcje członka prezydium PAN (1960–3) i przewodniczącego Komitetu Biochemicznego PAN (1960–3). Był członkiem prezydium Komitetu Historii Nauki PAN (1952) i przewodniczącym jego Sekcji Historii Nauk Biologicznych i Medycznych (1955); po utworzeniu w r. 1958 Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN objął kierownictwo Działu Historii Nauk Biologicznych i Medycznych, w którym uruchomił cztery zespoły (biologii, zoologii, medycyny i nauk rolnych), i zorganizowanej w r. 1960 krakowskiej pracowni Zakładu. Jako przewodniczący, od r. 1952, Komisji Historii Rady Naukowej Min. Zdrowia przyczynił się do reaktywowania nauczania historii medycyny w polskich uczelniach medycznych. Zainicjował powołanie w r. 1954 ministerialnej Komisji Izotopowej i został (1953) przewodniczącym (1957–63) Komisji Zastosowań Izotopów w Biologii i Medycynie, organu Komitetu Pokojowego Wykorzystania Energii PAN. Od r. 1960 był członkiem Kolegium Redakcyjnego Polskiego Słownika Biograficznego. Wygłaszał referaty na Międzynarodowych Kongresach Historii Nauki: VIII – we Florencji (1956) i IX – w Barcelonie (1959).
S. był m. in. członkiem założycielem Polskiego Tow. Historii Medycyny (1957) i Polskiego Tow. Biochemicznego (1958), także jego pierwszym prezesem (do r. 1961) i członkiem honorowym Polskiego Tow. Lekarskiego, ponadto członkiem Biochemical Society w Londynie, Biokemiska Saelskapet w Sztokholmnie, Société Française d’Histoire de Médecine w Paryżu oraz członkiem Komitetu Wykonawczego Société Internationale de l’Histoire de Médicine. Od r. 1947 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, potem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zmarł 17 III 1963 w Krakowie i pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Salwatorskim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem X-lecia Polski Ludowej.
S. był dwukrotnie żonaty: od r. 1923 z Marią z Kaczorowskich (zm. 1935), i od r. 1946 z Marią Eugenią z Żurawskich (zm. 1987), farmaceutką. W pierwszym małżeństwie miał syna Jerzego (ur. 1924), malarza, scenografa, profesora ASP w Krakowie.
W dziesiątą rocznicę śmierci S-ego w gmachu Instytutu Biochemii Lekarskiej Akad. Med. w Krakowie (ul. Kopernika 7), odsłonięto tablicę pamiątkową z jego podobizną (płaskorzeźba dłuta Jacka Pugeta), Polskie Tow. Biochemiczne ufundowało coroczną nagrodę jego imienia za najlepszą pracę opublikowaną w „Postępach Biochemii”.
Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV; – Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności, Kr. 1948 I–II, Wr. 1973 III; Album lekarzy i farmaceutów polskich, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1988 z. 1 s. 145–6 (fot.); Biogramy uczonych pol., cz. 2: Nauki biologiczne; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1978 I; Profesorowie i docenci Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1970; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; – Kronika Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1972; Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 504–10 (fot.), 703–4, 706, 720–1; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Wspomnienia pośmiertne: „Arch. Hist. Medycyny” 1963 z. 1–2 s. 151–7 (S. Konopka, fot., częściowa bibliogr.), „Folia Biologica” 1963 z. 3 s. 255–7 (W. Ostrowski, fot.), 1964 z. 1 s. 5–15 (bibliogr.), „Kosmos” S. A: Biologia, 1963 z. 5 s. 423–31 (B. Filipowicz, fot., bibliogr.), „Kwart. Hist. Nauki i Techniki” 1963 nr 2 s. 257–64 (M. Sarnecka-Keller, fot., częściowa bibliogr.), „Nauka Pol.” 1963 nr 4 s. 187–8 (W. Mozołowski), „Postępy Biochemii” 1964 z. 2 s. 171–93 (W. Ostrowski, fot., bibliogr.), „Przegl. Lek.” 1963 nr 9 s. 363–8 (W. Ostrowski, fot., bibliogr.), „Wiad. Chemiczne” 1963 z. 8 s. 441–9 (J. Supniewski, fot., bibliogr.), „Wszechświat” 1964 z. 3 s. 66–7 (M. Weber, fot.); – Wspomnienia w 10. rocznicę śmierci S-ego: „Folia Medica Cracoviensia” 1974 z. 1 s. 105–17 (J. Bogusz, W. Ostrowski, T. Szczepkowski, fot.), „Postępy Biochemii” 1973 z. 1 s. 3 (fot.), „Służba Zdrowia” 1974 nr 15 s. 8; – Nekrologi z r. 1963: „Dzien. Pol.” nr 66 (fot.), 67, 68, 69, „Echo Krakowa” nr 65 (fot.), 66, „Gaz. Krak.” nr 65, 66, 68, „Tryb. Ludu” nr 78, 79, „Tyg. Powsz.” nr 13, „Życie Warszawy” nr 68, 184; – Arch. UJ: S II 619 (teczka osobowa), WL II 132 (teczka habilitacyjna); – Własnoręczny życiorys S-ego w posiadaniu syna, Jerzego.
Włodzimierz Ostrowski