Bartosz z Wezenborga († 1393), woj. poznański, h. Tur o rozłożystych rogach, syn Peregryna II. Pochodził z rodu serbo-łużyckiego, którego gniazdo Weissenberg leżało w Łużycach górnych pod Budziszynem, obok gniazd jego współrodowców Baruth i Kittlitz. Gdy jednak tych ostatnich spotykamy w rodowych siedzibach jeszcze w XIV w., Wezenborgowie opuścili Łużyce conajmniej z początkiem XIII w., przenosząc się na Śląsk do ks. wrocławskiego. B. był pierwszym z Wezenborgów, który znalazł się w Wielkopolsce, zachowując jednocześnie dziedziny swoje w ks. oleśnickiem. W r. 1369 otrzymał od Kazimierza W. miasto Koźminek i cztery wsie: Chodupki, Nakwasin, Osuchów i Złotniki w pow. kaliskim. Za wstawiennictwem Władysława Opolczyka uzyskał w r. 1372 od Ludwika węgierskiego gród Odolanów, stąd pisał się także B. z Odolanowa. W l. 1374–1377 (lato) był starostą kujawskim wraz z bratem ciotecznym Bartoszem Sokołowskim. Jako starosta kujawski brał czynny udział w walkach z pretendentem do tronu polskiego Władysławem Białym i z Bartoszem Sokołowskim odprowadził ujętego księcia na Węgry. Na kontrakcie małżeńskim Marji, córki Ludwika węg., z Zygmuntem luksemburskim w Bernie z 14 IV 1375 r. figuruje B. jako jeden z kontrahentów. W tym czasie umieszczony został zapewne herb jego w pięknym herbarzu flamandzkim Gelrego (rkp. w Bibl. król. w Brukseli). Jak podaje Janko z Czarnkowa, za wpływem królowej-matki Elżbiety król Ludwik odebrał B-wi starostwo kujawskie latem 1377 r., a nadał je Piotrowi Małosze, który przyrzekł 2000 grz. z tego starostwa, gdy Bartoszowie dawali tylko 800 grz. Wtedy B. rozpoczął w r. 1378 wojnę domową z królem, pustosząc jednocześnie posiadłości Opolczyka na Śląsku. Ludwik wydał rozkaz w r. 1381 starostom polskim uderzyć na Odolanów, potem powierzył dalszą akcję przeciw B-wi zięciowi swemu Zygmuntowi luksemburskiemu, gdy starostowie zawarli z B. układ nieodpowiadający zamysłom królewskim, ale śmierć Ludwika przerwała walkę. B. wraz z innymi możnowładcami Wielkopolski opowiedział się przy Marji węgierskiej jako przyszłej królowej polskiej z wykluczeniem Zygmunta luksemburskiego jako jej męża, a jednocześnie poddał się Ziemowitowi mazowieckiemu. W l. 1382–1384 brał udział w jego walkach o koronę polską, w jego elekcji, w potyczkach pod Kaliszem, Pyzdrami i Miłosławiem, za co udarowany został zamkiem i miastem Przedecz z Kłodawą i przyległościami na Kujawach w r. 1383, a zastawem miasta Kowala i wsi: Bronisławia, Bodzanowa, Czołpina i Skotnik w r. 1384. Utrata nadziei uzyskania korony polskiej przez Ziemowita mazow. skłoniła najprawdopodobniej B. do porzucenia jego obozu. Pogodził się więc z Jagiełłą i 20 II 1387 występuje już jako wojewoda poznański, 13 X t. r. jako »tutor« Kościana i Ponieca. W latach następnych spotyka się go stale w orszaku królewskim, jak wskazują spisy świadków u dokumentów; 10 II 1390 świadkuje w Kamienicy przy akcie, którym Opolczyk przyrzekał ziemię dobrzyńską jako posag córki, Jadwigi, poślubionej Wiguntowi (Aleksandrowi) kiernowskiemu. W r. 1393 w Toruniu jako jeden z pełnomocników królewskich prowadził pertraktacje pokojowe z Krzyżakami, trwające od 19 IV do 21 IV, kontynuowane pod Raciążem. Jest to ostatnia znana data z jego życia. 23 I 1394 występuje już jego wdowa, z imienia nieznana. Synowie małoletni, Bartosz i Janusz pozostawali pod opieką brata B. Henczka, doszli pełnoletniości 1405 r.; z nich Bartosz w r. 1438 był kasztelanem nakielskim.

Szajnocha K., Dzieła, (Jadwiga i Jagiełło), Kr. 1877, VII 13–17; Szujski J., Dzieła (Ludwik węgierski i bezkrólewie), Kr. 1888, ser. II, VII 210–295; Breiter E., Bartosz z Wissemburga, »Przegl. Powsz.« i odb. Kr. 1889; Małecki A., Studja heraldyczne, Lw. 1890, II, 219–228; Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika Wielkiego, Kr. 1918, passim; Polaczkówna H., Ród Wezenborgów w Polsce, »Rocz. Tow. Herald«., VII, 130–174 i odb. Kr. 1926; Moszczeńska W., Rola polityczna rycerstwa wielkopolskiego… »Przegl. hist.«, W. 1925, ser. II, V 33–159; Polaczkówna H., Herby polskie w rkp. Gelre Wapenboek, nr 15652–15656, Bibl. król. w Brukseli, »Spraw. Tow. Nauk.« Lw. 1929, IX, 128–133; Kozierowski St., Obce rycerstwo w Wielkopolsce, P. 1929, 16–18, 117–119.

Helena Polaczkówna