Patek Antoni Norbert (1811–1877), uczestnik powstania listopadowego, zegarmistrz i działacz emigracyjny w Genewie. Ur. 14 VI we wsi Piaski w Lubelskiem, był synem Joachima i Anny ze Skoczylasów. O środowisku, w którym się wychował, i wykształceniu brak wiadomości. Dn. 1 III 1828 wstąpił do 1 p. strzelców konnych. Brał udział w powstaniu listopadowym, był dwukrotnie ranny. Dn. 27 II 1831 awansowany na podporucznika w 1 p. jazdy augustowskiej, 3 X 1831 otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari. W czasie przemarszu emigrantów polskich przez Niemcy organizował z polecenia gen. Józefa Bema opiekę nad Polakami w Bambergu. We Francji przebywał najpierw w Cahors, potem w Amiens, gdzie pracował jako zecer. Przeniósłszy się do Szwajcarii, uczył się malarstwa u znanego pejzażysty A. Calame’a. Zaprzyjaźniony, a wkrótce spowinowacony ze szwajcarską rodziną Moreau z Versoix pod Genewą, pod jej wpływem zajął się zegarmistrzostwem. W r. 1839 założył zakład zegarmistrzowski wspólnie ze spolszczonym Czechem Franciszkiem Czapkiem, żołnierzem Gwardii Narodowej w Warszawie w r. 1831, ożenionym w Genewie z córką zegarmistrza, autorem pierwszej polskiej broszury z tej dziedziny „Słów kilka o zegarmistrzostwie” (Lipsk 1850). Wobec wielkiej konkurencji na rynku wspólnicy przyjęli jako zasadę wytwarzanie mechanizmów o wysokiej precyzji i estetycznej oprawie, a także, jak mówił P., «polsko-honorowe traktowanie z genewską akuratnością». Stąd też większość zegarków była robiona na zamówienie. Początkowo odbiorcami byli głównie emigranci polscy, a także podróżująca arystokracja. Dla nich koperty zegarków ozdabiano miniaturami o treści patriotycznej bądź religijnej. W wyniku nieporozumień spowodowanych dłuższymi wyjazdami Czapka do Czech i Polski wspólnicy rozstali się na początku 1845 r. i założyli w Genewie konkurencyjne firmy. P. przystąpił 1 V 1845 do spółki z zegarmistrzem francuskim Adrianem Philippem, wynalazcą w r. 1842 mechanizmu naciągu główkowego; trzecim wspólnikiem był polski emigrant Wincenty Gostkowski, prawnik z wykształcenia, który zasilił przedsiębiorstwo kapitałem. P. zajmował się kontaktami handlowymi firmy, odbywając liczne podróże, m. in. do Anglii (1847), Ameryki Północnej (1854/5), Rosji (1858). Zakład, który zatrudniał początkowo 6 osób, potem rozwinął się w pierwszą poważną wytwórnię zegarków w Genewie, zdobywając renomę nie tylko wśród Polaków, uzyskując wiele nagród i wyróżnień na wystawach międzynarodowych, np. w Londynie w r. 1851, na Wystawie Powszechnej w Paryżu w r. 1855. Firma produkowała zegarki luksusowe, dokładne, eleganckie, drogie, w niewielkich ilościach, poszukiwane obecnie przez kolekcjonerów.
W grudniu 1838 P. wystąpił z inicjatywą założenia w Genewie «Skarbuny Polskiej», instytucji charytatywno-samopomocowej; w rok później na wniosek Henryka Nakwaskiego ustanowiono jej organ zwierzchni, w którego skład wszedł P. Należał on do najaktywniejszych członków tej organizacji, sprawując wielokrotnie funkcję skarbnika. W maju 1844 współpracował z Nakwaskim w urządzaniu Biblioteki i Czytelni Polskiej w Genewie. Był zwolennikiem centralizacji życia emigracyjnego, opowiadając się za ścisłą współpracą emigrantów przebywających w Genewie z Komisją Funduszów Emigracji Polskiej oraz Biblioteką Polską w Paryżu. Dn. 18 V 1846 wstąpił w Lyonie do Tow. Demokratycznego Polskiego. W l. 1843, 1845 i 1847 zwracał się do Czartoryskich z prośbą o protekcję nad swoją «rękodzielnią». W związku z wydarzeniami Wiosny Ludów jeździł konspiracyjnie do Frankfurtu nad Menem, a 6 III 1848 na posiedzeniu Dozoru Polskiego wystąpił z wnioskiem zwołania Sejmu Polskiego na emigracji. Julian Aleksander Bałaszewicz (pseud. Albert Potocki) w swoich raportach szpiegowskich sugeruje jego polityczną aktywność w okresie powstania styczniowego, brak jednak potwierdzeń w innych źródłach. Po klęsce powstania pomagał P. emigrantom polskim, którzy znaleźli się w Genewie. Był silnie związany ze zmartwychwstańcami, zwłaszcza z ks. Hieronimem Kajsiewiczem. Jako bardzo czynny działacz katolicki w Genewie, także poza polskim środowiskiem emigracyjnym, otrzymał od Piusa IX tytuł hrabiowski. Zmarł w Genewie 1 III 1877, pochowany został tamże na cmentarzu Châtelaine.
W małżeństwie (od r. 1839) z Francuzką Ludwiką Denisard P. miał dwu synów (jeden zmarł w dzieciństwie) i córkę. W spółce zegarmistrzowskiej już w latach sześćdziesiątych zaczęły narastać konflikty, a po śmierci P-a W. Gostkowski został wyeliminowany i firma, istniejąca do dziś pod nazwą «Patek Philippe», znalazła się pod wyłącznym kierownictwem A. Philippe’a.
Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN); Tyrowicz. Tow. Demokr. Pol.; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap., Katalog; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Gadon L., Wielka Emigracja w pierwszych latach po powstaniu listopadowym, Paryż 1960; Kozłowski E., Generał Józef Bem, W. 1958; Leśniewski Cz., L’émigration polonaise en Suisse 1832–1850/51, w: Pologne–Suisse, Lw.–W. 1938 s. 94; Podwapiński W., Zegarmistrzostwo, Niepokalanów 1948 I 39 (rycina); Siedlecka W., Polskie zegary, Wr. 1974 (rycina na s. 174); Stark T., Genève et Pologne au cours des siècles, Genève 1952 s. 6, 12; Zajdler L., Dzieje zegara, W. 1977; – [Bałaszewicz J. A.] A. Potocki, Raporty szpiega, W. 1973; Lelewel, Listy emigracyjne; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974; Zwierkowski W., Rys powstania, walki i działań Polaków 1830–1831, W. 1973; – „Bulletin Pol.” 1877 nr 5; „Czas” 1877 nr 56; „Głos Wybrzeża” 1976 nr 59; „Kłosy” 1880 nr 804–6; „Kur. Pol. w Paryżu” 1884 nr 7; „Mechanik” 1947 s. 67–8, 338–41 (rycina); „Przekrój” 1957 nr 645; „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1873/1878 s. 377/8; „Rzeczpospolita Pol.” 1870 nr 11; „Tyg. Illustr”. 1877 nr 98; – Archives d’État de Genève: Étrangers, Jur. civ. ccm. 5, 27, Jur. civ. AAqu 15; B. Czart.: rkp. Ew. 1559; B. Jag.: rkp. 6525 IV t. 65; B. Narod.: rkp. IV 6595 t. 1–3 (Listy P-ka do Nakwaskiego i Protokoły zebrań Dozoru Polskiego w Genewie); B. PAN w Kr.: rkp. 1828 i 1839 (Listy P-ka do W. Wielogłowskiego), 2210 t. 11, 2213 t. 6 (Listy P-ka do E. i J. Koźmianów), 1850, 2159 t. 15, 2326 t. 1, 7321 t. 1–20 (Nakwaski H., Pamiętniki).
Halina Florkowska-Frančić