Swinarski Antoni Mikołaj (1910–1985), chemik, profesor i rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Ur. 20 XII w Toruniu, był synem Emila Henryka (1872–1954), lekarza, ordynatora Oddziału Wewnętrznego Szpitala Miejskiego w Toruniu, po drugiej wojnie światowej lekarza tamtejszej Ubezpieczalni Społecznej, i Marii z Radońskich (1878–1970), współzałożycielki w r. 1919 i wiceprezes do r. 1921 Polskiego Tow. Czerwonego Krzyża, po drugiej wojnie światowej działaczki toruńskiej Sodalicji Mariańskiej.
Od r. 1920 uczył się S. w Państw. Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Należał tam do harcerstwa i został komendantem VI Drużyny im. Zawiszy Czarnego, tzw. Czarnej Szóstki. Działał też w gimnazjalnym kole radiowym i na zorganizowanej w r. 1927 Pomorskiej Wystawie Radiowej zdobył pierwszą nagrodę (80 zł). Uprawiał sport, głównie lekkoatletykę; t.r. został mistrzem Pomorza juniorów w biegu na sto metrów. Po zdaniu matury w r. 1928 podjął t.r. studia chemiczne na Uniw. Pozn., podczas których działał w korporacji studenckiej «Primislavia». Po pierwszym roku studiów odbył roczną praktykę w cukrowni «Kujawy» w Janikowie. Następnie wyjechał do Francji i od r. 1930 kontynuował studia na Wydz. Politechnicznym uniw. w Tuluzie pod kierunkiem Paula Sabatiera; przez rok był jego asystentem. Okres ten wykorzystał na zapoznanie się z kulturą francuską i tamtejszym życiem, a zainteresowany sportem motorowym, objechał w r. 1931 na motocyklu Hiszpanię. W r. 1933 uzyskał dyplom inżyniera chemii, po czym wrócił do Polski i przez kilka miesięcy pracował w Polsko-Belgijskich Zakładach Chemicznych «Polchem» S.A. w Toruniu. Od r. 1934 był zatrudniony w Zakładach Chemicznych «Dr Roman May» w Luboniu pod Poznaniem kolejno na stanowiskach asystenta, kierownika produkcji i dyrektora technicznego. W r. 1938 nostryfikował dyplom inżynierski na Politechn. Warsz.
W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył S. jako podporucznik artylerii w Armii «Poznań», m.in. w bitwach nad Bzurą i pod Pabianicami. Dostał się do niewoli niemieckiej, ale z niej zbiegł i wrócił do pracy w Luboniu jako laborant. Podejrzany o działalność konspiracyjną i sabotaż, został w styczniu 1944 aresztowany przez Gestapo i osadzony w Forcie VII w Poznaniu, a następnie w obozie w Żabikowie. Skierowany w lipcu t.r. do kopania rowów przeciwczołgowych, zbiegł w styczniu 1945 i schronił się w Poznaniu.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej był S. krótko pierwszym komendantem Milicji Obywatelskiej na pow. poznański, a potem został dyrektorem naczelnym Poznańskich Zakładów Przemysłu Fosforowego w Luboniu. W r. 1948 odszedł z tego stanowiska i t.r. na Uniw. Pozn. doktoryzował się z chemii na podstawie rozprawy Wpływ stosunku NO/NO2 na wydajność produkcji kwasu siarkowego. Został wtedy dyrektorem Centralnego Laboratorium Badawczego kwasu siarkowego w Luboniu i równocześnie adiunktem w Zakł. Chemii Rolnej Uniw. Pozn.; był też w tym okresie głównym inżynierem odbudowy fabryk chemicznych w Szczecinie, Gdańsku i Wrocławiu. W r. 1949 przeniesiono go do Gliwic, na stanowisko dyrektora Centralnego Laboratorium Badawczego tamtejszej Fabryki Odczynników, a rok później do Warszawy, na stanowisko naczelnika wydziału w Min. Przemysłu Chemicznego.
W r. 1951 objął S. jako zastępca profesora Katedrę Chemii Nieorganicznej na Uniw. Tor. i równocześnie został dyrektorem Inst. Kwasu Siarkowego i Nawozów Fosforowych w Poznaniu (pełnił tę funkcję do r. 1953). Dodatkowo w l. 1952–5 był dziekanem Wydz. Chemicznego Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy. Stopień docenta otrzymał w r. 1954, a tytuł profesora nadzwycz. w r. 1959. W l. 1962–5 pełnił funkcję rektora Uniw. Tor.; zainicjował budowę miasteczka studenckiego na toruńskich Bielanach. W l. 1962–6 wchodził w skład Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Od maja 1963 przewodniczył Głównemu Komitetowi Organizacyjnemu obchodów (w r. 1968) 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. Był projektodawcą i przewodniczącym jury organizowanego corocznie od r. 1964 konkursu chemicznego dla uczniów szkół ogólnokształcących i techników chemicznych z województw Polski północnej. W r. 1965 został mianowany profesorem zwycz. Wg siostrzenicy, Barbary Tobolewskiej regularne uczestnictwo w mszach w toruńskim kościele Jezuitów uniemożliwiło mu powołanie na drugą kadencję rektorską. S. był twórcą (1968) i pierwszym kierownikiem sześcioletniego Wieczorowego Studium Chemii. Po reorganizacji uczelni (likwidacja katedr i powołanie instytutów) został w r. 1969 dyrektorem Inst. Chemii Uniw. Tor. (pełnił tę funkcję do r. 1975) i kierownikiem jego Zakł. Chemii Nieorganicznej. W r. 1971 zorganizował Doktoranckie Studium Chemii dla pracowników przemysłu. Wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego II Kongresu Nauki Polskiej (26–29 VI 1973). W r. 1975 został pełnomocnikiem rektora Uniw. Tor. ds. Organizacji i Współpracy Nauki z Gospodarką Narodową.
S. wykładał na Uniw. Tor. chemię ogólną i nieorganiczną. W swej katedrze zorganizował cztery pracownie specjalistyczne. Sam kierował badaniami z zakresu chemii analitycznej; zapoczątkowawszy je opracowaniem stałych soli tio- i selenocyjanortęcianów z różnymi kationami, poszerzył następnie o wyznaczanie składu i stałych równowag prostych oraz mieszanych kompleksów w roztworach wodnych, a także o reakcje fotochemiczne. Wprowadzał ponadto nowe metody wyznaczania stałych trwałości oraz rozszerzył badania na roztwory niewodne przy zastosowaniu techniki spektroskopowej. Podjął też prace dotyczące katalizy i adsorpcji, w których skoncentrował się na mechanizmie utleniania siarkowodoru na węglu aktywnym oraz wpływie powierzchni na właściwości katalityczne sorbenta. Kontynuował również badania z okresu swej pracy w przemyśle, związane z nieorganiczną chemią stosowaną, m.in. nad formami występowania syntetycznych oraz naturalnych tlenków i wodorotlenków żelaza, asocjatami SO2·SO3 i hydratowanymi jonami NO2+. Działalność naukową prowadził w ścisłej współpracy z największymi zakładami przemysłowymi Torunia: «Elaną», «Merinotexem» i «Polchemem». Doprowadził do wybudowania przy Uniw. Tor. uniwersalnej hali technologicznej, w której weryfikowano aspekt użytkowy badań tej współpracy, zwłaszcza w zakresie oczyszczania ścieków różnych fabryk, zagospodarowania odpadów i ulepszania metod produkcji, m.in. torhydrytu, nowego materiału budowlanego uzyskiwanego z tzw. wypałków fluorogipsowych (produktu ubocznego powstającego przy wytwarzaniu kwasu fluorowodorowego). Był autorem ponad 300 prac naukowych i artykułów przeglądowych z dziedziny chemii koordynacyjnej, katalizy, chemii stosowanej, chemii analitycznej i ochrony środowiska opublikowanych w czasopismach krajowych („Roczniki Chemii”, „Przem. Chem.”) oraz zagranicznych: „Acta Chemica Ungarica” (1961), „Zeitschrift für unorganische Chemie” (1962–3), „Chemické zvesti” (1965), „Zeitschrift für physikalische Chemie” (1966), „Annales du Génie Chimique” (1967) i „Revue Roumaine de Chimie” (1968, 1970, 1978). Wyniki badań przedstawiał na 23 kongresach, konferencjach i sympozjach w Polsce i zagranicą, m.in. w RFN (1954), Francji (1960), Szwecji (1962), na Węgrzech (1963), a także we Włoszech, Szwajcarii, Czechosłowacji i Rumunii. Wypromował 25 doktorów, opiekował się też siedmioma habilitacjami. Był współautorem skryptów: Jakościowa analiza chemiczna. Kationy (Tor. 1959) i Jakościowa analiza chemiczna. Aniony (Tor. 1959), oraz redaktorem podręcznika „Analiza jakościowa. Cz. 2” (Tor. 1968). Pod jego redakcją opublikowano też pracę zbiorową „Województwo bydgoskie: krajobraz, dzieje, kultura i gospodarka” (P. 1967, wyd. 2, P. 1973). Współpracując z wieloma ośrodkami zagranicznymi, zwłaszcza Włoch i Francji, otrzymał Złoty Medal uniw. w Ferrarze (1963), Krzyż Oficerski francuskiej Legii Honorowej (1965), doktorat honoris causa uniw. w Tuluzie (1970) oraz Krzyż Komandorski «Za zasługi dla Republiki Włoskiej» (1980).
S. działał w organizacjach naukowych, społecznych i kulturalnych. Był współorganizatorem i przewodniczącym poznańskiego Stow. Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (1946). Należał do Polskiego Tow. Chemicznego: był przewodniczącym jego oddziałów poznańskiego (1946) i pomorskiego (1955), oraz do Tow. Naukowego w Toruniu: sekretarz generalny (1957–63), wiceprezes (1963–82) i członek honorowy (1984). Był też członkiem Societé Chimique de France (od r. 1960) oraz członkiem sekcji chemii nieorganicznej International Union of Pure and Applied Chemistry (1969–72), a także członkiem korespondentem Accademie Adamo Mickiewicz di Storie e Letterature Polacco e Slavie (od r. 1974). Założył i przez wiele lat przewodniczył Tow. Przyjaźni Polsko-Francuskiej w Toruniu. Był przewodniczącym lubońskiego oddziału Związku b. Więźniów Politycznych. W r. 1981 przeszedł na emeryturę, ale działał w NOT. Był członkiem toruńskiej Wojewódzkiej Rady powstałego w r. 1982 Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Zmarł 8 IX 1985 w Toruniu, został pochowany w grobowcu rodzinnym w Lubaszu koło Czarnkowa w Wielkopolsce. Oprócz wspomnianych wyróżnień zagranicznych był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Krzyżem Oficerskim (1964) i Komandorskim (1973) Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką «Zasłużony Nauczyciel PRL» (1979) oraz Medalem KEN (1980).
W małżeństwie zawartym w r. 1938 z Wandą z Mieczkowskich miał S. czworo dzieci: Marię (ur. 1939), dr anglistyki, Wojciecha (ur. 1940), mgr. inż. chemika, Jana (ur. 1952) mgr. inż. elektryka, i Magdalenę (ur. 1956), mgr biochemii.
Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, W. 1984; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994. Materiały do biografii, Tor. 1995; Słown. pol. tow. nauk., I; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. Supl. II, Gd. 2002; Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945–1985), Red. M. Biskup, A. Giziński, W.–P.–Tor. 1989 (fot.); Toruński słownik biograficzny, Tor. 1998 I (fot.); – Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875–1975, Red. M. Biskup, Tor. 1978 II; Księga pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego, Red. Z. Zdrójkowski, Tor. 1974 III 129, 343 (fot.); Po nas nikt nie poprawia. Wpisani do honorowej księgi województwa toruńskiego w latach 1977–1979, [Tor. 1980] s. 43–5 (fot.); Podlaszewska K. i in., Krótka historia Gimnazjum Toruńskiego 1568–1986, Tor. 1968 s. 146, 150, 193–4, 208; Przybyszewski K., Toruńczyk w gronostajach, „Nowości” R. 28: 1995 nr 219 s. 7 (fot.); Wronkowski C., Profesor Antoni Swinarski (1910–1985). Refleksje ucznia w rocznicę zgonu, „Wiad. Chem.” R. 40: 1986 z. 9/10 s. 715–17 (fot.); – „Spraw. Tow. Nauk. w Tor.” Nr 11: 1959 z. 1–4 s. 86–7; Tobolewska B., Talent i radość życia: zdolny, wysportowany, towarzyski – imponował swoim dzieciom, „Nowości” R. 38: 2005 nr 248 s. 12; Wywiady ze S-m: „Fakty” R. 20: 1978 nr 9 (M. Kruszko, fot.), „Gaz. Tor.” R. 37: 1984 nr 172 (J. Wenderlich, fot.), „Ilustr. Kur. Pol.” 1983 nr 302 (Z. Jastrzębski, fot.), „Litery” R. 6: 1967 nr 5 (K. Bączkowski, fot.), „Pomorze” R. 8: 1962 nr 18 (B. Pepel), „Warmia i Mazury” R. 24: 1978 nr 6 s. 13–14 (D. Ciesielska, fot.); – „Gaz. Tor.” R. 18: 1965 nr 11; „Ilustr. Kur. Pol.” 1965 nr 11 (fot.); – Nekrologi z r. 1985: „Dzien. Bałtycki” nr 192, „Głos Wpol.” nr 212, „Trybuna Ludu” nr 218, „Życie Warszawy” nr 212, 213; – AP w Tor.: Akta m. Tor. – dwudziestolecie międzywojenne, sygn. 546 poz. 2029, sygn. 680 k. 86–9; – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpress.
Kazimierz Przybyszewski