Śliwa (Schliwa) Alojzy, pseud. i krypt.: Al., As, A.Ś., August Krzywigęba, Kuba spod Gietrzwałdu, Młody Wiarus, Młody Warmiak (1885—1969), krawiec, działacz narodowy i społeczny, pisarz ludowy, folklorysta, publicysta.
Ur. 16 II w Skajbotach (pow. olsztyński) w rodzinie chłopskiej, był synem Szczepana (zm. 1888) i Katarzyny z domu Burkat (wg metryki Burchard); po śmierci ojca matka ponownie wyszła za mąż za Piotra Goceina. Ś. miał starszą siostrę Katarzynę oraz młodszych braci: Bernarda (zm. w wieku dziesięciu lat na dyfteryt) i Franciszka (zginął w czasie pierwszej wojny światowej).
Ś. uczęszczał w l. 1892—9 do szkoły elementarnej w Skajbotach. Następnie pomagał w rodzinnym gospodarstwie. Od grudnia 1900 uczył się krawiectwa w Klebarku (Klebark Wielki, pow. olsztyński), a od r.n. w Olsztynie, gdzie równocześnie uczęszczał do szkoły dokształcającej (Fortbildungsschule); w r. 1903 zdał egzamin czeladniczy i odtąd pracował jako krawiec. Działał w Polsko-Katolickim Tow. Ludowym «Zgoda» p. wezw. św. Kazimierza. W tym okresie poznał Joannę i Seweryna Pieniężnych, wydawców „Gazety Olsztyńskiej”; w jej dodatku „Gość Niedzielny”, a także w poznańskim tygodniku „Praca”, zamieszczał wierszowane zagadki, rebusy i szarady. Od 3 X 1905 do 30 IX 1907 służył w armii niemieckiej jako krawiec w stacjonującym w Olsztynie 150. pp. Dn. 9 I 1909 wyjechał do Berlina, gdzie podjął pracę w zakładach krawieckich Władysława Berkana. Został tam członkiem, a następnie sekretarzem Tow. Krawców, podlegającego kierowanemu przez Berkana Tow. Przemysłowców Polskich. Należał też do Związku Towarzystw Polsko-Katolickich Robotników w Niemczech. Do „Gazety Olsztyńskiej” przysyłał okolicznościowe wiersze patriotyczne (m.in. Do Braci Warmiaków, 1914 nr 20) oraz korespondencje o życiu berlińskich Polaków (pod pseud. Młody Wiarus). W kampanii przed wyborami do Reichstagu w r. 1912 agitował na wiecach w pow. olsztyńskim, m.in. w Klewkach i Gietrzwałdzie za kandydaturą ks. Walentego Barczewskiego. Dn. 26 IV 1914 ożenił się z Elżbietą Marks, pochodzącą z rodziny polskich Warmiaków. W czasie pierwszej wojny światowej został wiosną 1916 zmobilizowany i skierowany na front wschodni jako ordynans lekarza oraz tłumacz do polowego szpitala w Ochłopowie (pow. włodzimierski), a jesienią 1917 jako artylerzysta do 72. p. artyl. na froncie zachodnim w okolicach Lille. W czasie walk pod Ypres (Flandria) został ranny i zatruł się gazem bojowym. Po klęsce wojsk niemieckich w listopadzie 1918 znalazł się w Düsseldorfie, a następnie po kilkumiesięcznym pobycie w Recklinghausen (Westfalia) wrócił do Berlina. Prawdopodobnie wówczas został członkiem Komitetu Narodowego Polaków na Obczyźnie.
W okresie przygotowań do plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu Ś. nawiązał współpracę z Władysławem Herzem, współzałożycielem i naczelnikiem Wydz. Agitacyjnego Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego w Warszawie (od lutego 1920 w Olsztynie) i na przełomie l. 1919 i 1920 odbył w Warszawie trzymiesięczny kurs dla działaczy mazurskich; przyjął wtedy obywatelstwo polskie. Dn. 1 III 1920 został kierownikiem okręgowym Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego w Dźwierzutach (pow. szczytnowski); zamieszkał u teściów w pobliskiej wsi Leszno (pow. olsztyński). W maju t.r. na wiecu w Dźwierzutach został pobity przez Niemców, co opisał we wspomnieniu Wiec w Dźwierzutach („Ziemia Wschodnio-Pruska” 1931 nr 7). Po przegranym plebiscycie 11 VII 1920, aby uniknąć szykan, przeniósł się do Polski i zatrudnił w Policji Państw. w Poznaniu; pracował kolejno w Miejskiej Komendzie, od 15 V 1925 w referacie gospodarczym Komendy Wojewódzkiej, od 15 II 1928 przy pracach kancelaryjnych w Urzędzie Śledczym, a ostatecznie w Krawieckich Zakładach Umundurowania. W poznańskiej parafii p. wezw. Świętego Krzyża założył i prowadził bibliotekę parafialną. W r. 1933 uczestniczył w kursie na temat encykliki społecznej Piusa XI „Quadragesimo anno” i za pracę pisemną na jej temat otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie zorganizowanym przez Chrześcijański Uniw. Robotniczy w Poznaniu. Kontynuował współpracę z „Gazetą Olsztyńską”, a także układał szarady do „Kłosów Polskich”, dodatku do wydawanego w Poznaniu dziennika „Orędownik Wielkopolski”. Trzy jego wiersze weszły do pierwszej antologii warmińskich pisarzy ludowych Augustyna Steffena „Nasi poeci” (Kr. 1935). W Poznaniu był współzałożycielem i sekretarzem powstałego w r. 1929 Koła Byłych Pracowników Plebiscytowych Warmii i Mazur oraz członkiem oddz. Zrzeszenia Rodaków z Warmii, Mazur i Ziemi Malborskiej; należał także do Polskiego Związku Zachodniego, Narodowej Partii Robotniczej (do końca jej istnienia w r. 1937), Katolickiego Tow. Robotników Polskich, Związku «Caritas» i Akcji Katolickiej.
W okresie okupacji niemieckiej został Ś. w styczniu 1940 wysiedlony z rodziną do Mędrzechowa (pow. dąbrowski) w Generalnym Gubernatorstwie; pracował tam na posterunku Polskiej Policji («policja granatowa»). W r. 1943 został przeniesiony w stan spoczynku. Następnie pełnił funkcję tłumacza w tamtejszym Zarządzie Gminnym, a po wyzwoleniu 16 I 1945 spod okupacji niemieckiej pracował w Urzędzie Gminy. Dn. 10 III t.r. został zwolniony z pracy i 8 IV wrócił do Poznania, ale już na początku maja przeniósł się na Warmię i zamieszkał w Likusach (obecnie dzielnica Olsztyna); do 22 IX był wójtem podolsztyńskiego Gietkowa (potem Gutkowo). Jako radny Powiatowej Rady Narodowej w Olsztynie, a także jako członek powiatowych komisji rolniczej i osiedleńczej ds. spornych posiadłości starał się bronić Warmiaków przed bezprawnym zajmowaniem ich domostw przez osadników. Był założycielem i członkiem Koła Związku Samopomocy Chłopskiej w Likusach. Od 15 X pracował jako urzędnik biurowy w okręgowym oddz. Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskiej w Olsztynie. Był tam członkiem m.in. Inst. Mazurskiego i Tow. Przyjaciół Żołnierza.
W ukazujących się w l. 1945—7 w Olsztynie „Wiadomościach Mazurskich”, a następnie w „Życiu Olsztyńskim”, lokalnej mutacji „Życia Warszawy”, publikował Ś. wiersze, wspomnienia i krótkie artykuły. W dn. 9—10 XI 1946 w Warszawie uczestniczył w Kongresie Polaków Autochtonów z Ziem Odzyskanych. W r. 1947 wziął udział w ogłoszonym przez Inst. Mazurski w Olsztynie konkursie na „Życiorys-pamiętnik Polaków z Prus Wschodnich” (mszp. w wersji z kwietnia 1948 w B. Ośrodka Badań Nauk. im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie pt. Życiorys-Pamiętnik, sygn. R.145, poszerzona i przeredagowana wersja z kwietnia 1961 pt. Kiedy nas dzielił kordon. Wspomnienia z walk o polskość Warmii i Mazur, mszp. tamże, sygn. R.139). Dn. 8 III 1948 został zrehabilitowany przez Komisję Rehabilitacyjną dla byłych funkcjonariuszy «policji granatowej». Jego wiersze znalazły się w opracowanej przez Witolda Kochańskiego antologii „Poezja Mazur i Warmii” (W. 1949). Działając w l. 1950—2 w Olsztyńskiej Grupie Regionalnej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego Państw. Inst. Sztuki, opracował Legendy i baśnie warmińsko-mazurskie (mszp. w B. Ośrodka Badań Nauk. w Olsztynie, sygn. R.138).
W grudniu 1952 zrezygnował Ś. z pracy w okręgowym oddz. Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskiej i przeszedł do powstającego w Olsztynie zespołu redakcyjnego „Słowa na Warmii i Mazurach”, tygodniowego dodatku do „Słowa Powszechnego”. Dn. 14 XII t.r. został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP); zasiadał w komisji rewizyjnej, utworzonego w r. 1955 oddz. olsztyńskiego Związku. W Olsztynie należał do wojewódzkiego oddz. Stow. PAX oraz Komisji Duchownych i Świeckich Działaczy Katolickich Wojewódzkiego Komitetu Frontu Narodowego. Na łamach „Słowa na Warmii i Mazurach”, oprócz bajek oraz wierszy patriotycznych, religijnych, folklorystycznych, obyczajowych i rocznicowych, niekiedy utrzymanych w stylistyce socrealizmu, ogłosił ponad pięćset felietonów w gwarze warmińskiej pt. Kuba spod Gietrzwałdu gada, wzorowanych na cyklu felietonów Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada” z „Gazety Olsztyńskiej”. Utwory poetyckie publikował też w Kalendarzu Warmii i Mazur (1954—61), „Katoliku” (1957) i „Nowym Nurcie” (1958) oraz w antologiach: „Poezja Warmii i Mazur” (W. 1953), „Ziemia serdecznie znajoma” (W. 1954, wyd. 2, W. 1956), „Poezja Polski Ludowej” (W. 1955), „Poezja ludowa Warmii i Mazur” (W. 1957), „W oczach poetów. Warmia i Mazury 1945—1960” (Olsztyn 1960), „Słowa o powrocie. Zbiór wierszy poświęcony Ziemiom Zachodnim” (W. 1962), „Antologia współczesnej poezji ludowej” (W. 1967, wyd. 2, W. 1972, wyd. 3 pt. „Antologia poezji ludowej 1830—1980, W. 1985), „Wieś tworząca. Antologia współczesnej poezji chłopskiej” (L. 1968). Bajki, baśnie, legendy i podania zamieścił w zbiorach: „Kiermasz bajek” (W. 1957, wyd. 2, W. 1959, wyd. 3, W. 1962) oraz „Nowy kiermasz bajek” (W. 1965, wyd. 2, W. 1969, wyd. 3, W. 1976). Należał do zespołu literackiego «Żywe Słowo», działającego w l. 1954—61 przy redakcji „Słowa na Warmii i Mazurach”. W r. 1955 opublikował odpowiedzi na ankiety „Pisarze wobec dziesięciolecia” („Nowa Kult.” nr 9) oraz „Najbliższe mi dzieło Mickiewicza i co mu zawdzięczam” („Twórczość” nr 11). W r. 1965 wydał własny zbiorek wierszy Spisałem dla potomności (Olsztyn). Wspomnienia zamieszczał w „Słowie na Warmii i Mazurach” i miesięczniku kulturalnym „Warmia i Mazury”; w r. 1967 opublikował książkę wspomnieniową Spacerki po Olsztynie (W., wyd. 2, Olsztyn 1970, wyd. 3, Olsztyn 1989). Należał do Międzywojewódzkiego Klubu Pisarzy Ludowych w Lublinie. Zmarł 24 XI 1969 w Olsztynie, został pochowany 27 XI na cmentarzu parafialnym w Gutkowie. Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963), Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Medalem Niepodległości (1933), Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Złotą Odznaką «Zasłużony dla Warmii i Mazur» (1964) oraz pośmiertnie Medalem «Rodła» (1986).
W małżeństwie z Elżbietą z domu Marks (ur. 1890) miał Ś. synów: Edmunda (ur. 1914) i Romana (ur. 1927) oraz córki: Jadwigę (1915—1920), Helenę (ur. 1921) i Irenę (1924—2012).
Spuściznę Ś-y zakupiła w r. 1970 Biblioteka Ośrodka Badań Naukowych im. Kętrzyńskiego w Olsztynie. Tadeusz Stępowski opracował wybór felietonów Ś-y Kuba spod Gietrzwałdu gada (Olsztyn 1972). Pośmiertnie zamieszczono poezje Ś-y w antologiach: „Słoneczna kantata. Wiersze poetów polskich poświęcone Mikołajowi Kopernikowi” (b.m.w. 1973) oraz „Polska w pieśni i poezji Mazurów i Warmiaków” (W. 1980), a bajki w zbiorach: „Bajki warmińsko-mazurskie o diabłach, kłobukach, smątkach i kołbogach” (W. 1989) oraz „Antologia warmińska. Warmia w baśniach, podaniach i legendach” (Olsztyn 2011). W olsztyńskim „Dzienniku Pojezierza” Zofia Dudzińska publikowała w l. 1984—5 cykl felietonów „Spacerkiem po Olsztynie. Z Alojzym Śliwą”. Imieniem Ś-y nazwano ulicę w Olsztynie oraz czarny szlak turystyczny po tym mieście.
Bibliografia Warmii i Mazur za rok 1961, Olsztyn 1964; toż za l. 1965—7, Olsztyn 1989; toż za l. 1968—70, Olsztyn 1992; toż za l. 1971—3, Olsztyn 1976; toż za r. 1975, Olsztyn 1979; toż za r. 1976, Olsztyn 1982; toż za r. 1977, Olsztyn 1987; toż za l. 1984—5, Olsztyn 1994; toż za l. 1988—9, Olsztyn 1997; Chłosta J., Ludzie godni pamięci. Warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic, Olsztyn 1997; tenże, Ludzie Olsztyna, Olsztyn 2003; tenże, Znani i nieznani olsztyniacy XIX i XX wieku, Olsztyn 1996; C hłosta-Zielonka J., Życie literackie Warmii i Mazur w latach 1945—1989, Olsztyn 2010; Hertz, Zbiór poetów pol., VI—VII; Literatura pol. Enc., II; Literatura polska. Encyklopedia PWN, W. 2007; Łukaszewicz B., Raptularz miejski. Olsztyn 1945—2005, Olsztyn 2006; Olsztyńskie biografie literackie 1945—1988, Olsztyn 1991; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w.; Oracki T., Twórcy i działacze kultury w województwie olsztyńskim w latach 1945—1970. Materiały biograficzne, Olsztyn 1975; Polscy pisarze współcześni. Informator 1944—1968, W. 1970; Skrzypek J., Bibliografia pamiętników polskich do 1964 r., Wr. 1976; Słown. pseudonimów, IV; Sukertowa-Biedrawina E., Bibliografia Mazur i Warmii w okresie dziesięciolecia 1945—1955, Olsztyn 1960; toż za l. 1956—60, Olsztyn 1964; Wasilewska B., Warmia i Mazury 1945—1995. Przewodnik bibliograficzny, Olsztyn 1996; Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego, Olsztyn 1972 (fot.); — Achremczyk S., Historia Warmii i Mazur, Olsztyn 2011 II; Badowska S., Czasopismo „Warmia i Mazury” w latach 1955—1965. Zarys monograficzny, Olsztyn 1968 s. 9, 11, 31, 34, 36; ta ż, Pamiętnikarstwo na Warmii i Mazurach, „Pamiętnikarstwo Pol.” 1971 nr 2 s. 134; Chłosta J., Alojzego Śliwy droga do literatury, „Głos Gutkowa” 2010 nr 3 s. 4—5 (rys. D. Krajewska); tenże, Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918—1939, Olsztyn 1977; Fornalczyk F., Świadomość dziedzictwa. O prozie olsztyńskiego środowiska pisarskiego, Olsztyn 1978; G ę bik W., Poeci Warmii i Mazur, „Poezja” 1967 nr 5 s. 49, 52; Jasiński J., Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku. Narodziny i rozwój, Olsztyn 1983; Olsztyn 1945—2005. Kultura i nauka, Olsztyn 2006 (fot.); Oracki T., Rozmówiłby kamień… Z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, W. 1976; tenże, Sylwetki wybitnych olsztyniaków, w: Szkice olsztyńskie, Olsztyn 1967; Pióro i pamięć. 50-lecie Oddziału Związku Literatów Polskich 1955—2005, Olsztyn 2005 s. 200 (fot.); Staniszewski A., Ojców mowy, ojców wiary. Historia i współczesność na łamach „Gazety Olsztyńskiej” 1886—1939, W. 1989; Stawecki P., Warmiacy i Mazurzy — kawalerowie Krzyża i Medalu Niepodległości, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” 1994 nr 2/3 s. 309, 312—13; Swat T., Polska pieśń patriotyczna na Warmii w latach 1772—1939, Olsztyn 1982; Syska H., Rozmaitości znad Łyny, W. 1978 s. 76—85; Tryniszewski E., Dodatek tygodniowy „Słowo na Warmii i Mazurach”, w: 40 lat ze „Słowem”, W. 1987 s. 62—6, 68—71; Wakar A., Prasa olsztyńska, w: 25 lat prasy na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Kr. 1972 s. 133, 139; Wilk W., Matka Boska w warmińskiej poezji regionalnej, „Studia Warmińskie” T. 14: 1977 s. 422; Wróblewski J., Biblioteki polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1881—1939, Olsztyn 1968; — Małłek K., Polskie są Mazury. Wspomnienia 1945—1966, W. 1972; Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku. Wybór źródeł, Wyd. P. Stawecki, W. Wrzesiński, Olsztyn 1986; Rok 1956 na Warmii i Mazurach. Wybór źródeł, Olsztyn 1998; Rostworowski M., Słowo o Paxie 1945—1956, W. 1968 s. 69; Sopuch K., Dudziak W., Z pogranicza kurpiowsko-mazurskiego 1945—1957, Ostrołęka 1993 s. 43; Sukertowa-Biedrawina E., Dawno a niedawno. Wspomnienia, Olsztyn 1965 s. 43, 272; — „Biul. Inform. Ośrodków Kult. i Gosp. przy Stow. PAX” 1959 nr 5 s. 90 (fot.); „Chłopska Droga” dod. kult.-oświat. „Kłosy” 1956 nr 6 (fot.); „Gaz. Olsztyńska” 1979 nr 108, 1982 nr 249, 1986 nr 110, 1987 nr 91, 1994 nr 3; „Głos Olsztyński” 1960 nr 40 (fot.), 1965 nr 39, 1969 nr 42; „Kierunki” 1989 nr 48; „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” 1969 nr 1 (rec. Spacerków po Olsztynie); „Nowy Nurt” 1958 nr 27 (fot.); „Orka” 1959 nr 22; „Panorama Północy” 1971 nr 9 s. 13 (omówienie Spacerków po Olsztynie); „Słowo Powsz.” 1955 nr 8 (fot.), dod. „Słowo na Warmii i Mazurach” 1960 nr 46, 1965 nr 38 (fot.), 1967 nr 85 (omówienie Spacerków po Olsztynie), 1979 nr 43 (fot.); „Świat” 1953 nr 7 (fot.); „Trybuna Liter.” 1958 nr 6; „Warmia i Mazury” 1965 nr 4/5 s. 28 (fot.), 1971 nr 3 s. 13 (omówienie Spacerków po Olsztynie), 1975 nr 11 s. 9, 1986 nr 11; „Wieś” 1953 nr 10; „WTK. Tyg. Katolików” 1965 nr 8 (fot.); „Zielony Sztandar” 1964 nr 39, dod. „Poznajmy Świat” 1954 nr 3 (fot.); „Życie Olsztyńskie” 1955 nr 43, 1958 nr 206, 1960 nr 44; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Głos Olsztyński” 1969 nr 281—3, „Kierunki” 1969 nr 48, „Komunikaty Mazur.-Warmińskie” 1970 nr 1 (Ś. Kruk), „Nadodrze” 1970 nr 8 (J. Oleksiński), „Roczn. Liter.” 1969 (1971), „Słowo Powsz.” 1969 nr 283—4 (fot.), nr 286, dod. „Słowo na Warmii i Mazurach” 1969 nr 48—50 (W. Ogrodziński, T. Stępowski, M. Zientara-Malewska, fot.), 1970 nr 1 (W. Gębik), nr 7 (J. Chłosta, fot.), nr 28, 48 (fot.), „Trybuna Ludu” 1969 nr 330, „Tyg. Kult.” 1969 nr 50 (T. Oracki), „Warmia i Mazury” 1970 nr 1 (fot.), „WTK. Tyg. Katolików” 1969 nr 51/52 (T. Stępowski, fot.), „Życie Warszawy” 1969 nr 284; — B. Ośrodka Badań Nauk. im. Kętrzyńskiego w Olsztynie: sygn. R.137—45 (fot.), sygn. R.150, R.153.
Zbigniew Chojnowski