Szeptycki Aleksander Maria Dominik (1866–1940), ziemianin, działacz społeczny i gospodarczy.
Ur. 4 VIII w Przyłbicach (pow. jaworowski) w Galicji Wschodniej w rodzinie ziemiańskiej, był wnukiem Aleksandra Fredry (zob.), który poświęcił mu napisane 5 XI 1866 urodzinowe „Błogosławieństwo”, siostrzeńcem Jana Aleksandra Fredry (zob.), synem Jana Kantego (zob.) i Zofii z Fredrów (zob. Szeptycka Zofia), bratem Romana, w zakonie Andrzeja (zob.), Stanisława (zob.), Kazimierza, w zakonie Klemensa (zob.) i Leona Józefa (1877–1939), ziemianina, żonatego z Jadwigą z Szembeków (zob. Szeptycka Jadwiga). Rodzeństwem ciotecznym S-ego byli Andrzej Maksymilian Maria Fredro (zob.) i Maria z Fredrów (zob. Szembekowa Maria), zamężna za Piotrem Szembekiem (zob.).
S. uczył się w domu rodzinnym w Przyłbicach, a od r. 1876 w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. W r. 1879 zamieszkał z bratem Romanem (Andrzejem) u nauczyciela gimnazjalnego Hugona Zatheya w Krakowie i uczęszczał do Gimnazjum św. Anny, a od r. 1883 do nowo otwartego Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego, gdzie 20 VI 1884 zdał maturę. T.r. wyjechał do Wrocławia i studiował rolnictwo na tamtejszym uniwersytecie. Wraz ze studiującym we Wrocławiu bratem Romanem założył w r. 1884 Studenckie Polsko-Katolickie Tow. Teologiczne «Societas Hosiana». W r. 1886 wrócił do Krakowa i studia rolnicze kontynuował na Wydz. Filozoficznym UJ. W r. 1887 odbył roczną służbę wojskową w 1. Galicyjskim Pułku Ułanów. Następnie ponownie wyjechał do Niemiec, gdzie od r. 1888 nadal studiował rolnictwo w Halle, a od listopada 1889 do marca 1890 w Lipsku ekonomię; studiów nie ukończył. Dn. 1 X 1893 w Sumówce (pow. olhopolski) na Podolu rosyjskim ożenił się S. z Izabelą Sobańską i po uzyskaniu w r. 1897 poddaństwa rosyjskiego zamieszkał w Król. Pol., w majątku Grodysławice (pow. tomaszowski), a ok. r. 1901 w pojezuickim kolegium w niedalekim Łaszczowie. W l. 1902–12 jego staraniem odnowiono wnętrze i uporządkowano otoczenie tamtejszego kościoła. W r. 1902 kupił z posagu żony od Jana Stanisława Tarnowskiego majątek Łabunie (pow. zamojski) i stał się jednym z najbogatszych ziemian w gub. lubelskiej (od r. 1912 gub. chełmskiej). W swych majątkach rozwinął nowoczesną gospodarkę rolną, m.in. prowadził hodowlę ryb i koni rasowych, młyny w Rudzie Żelaznej, Sołokijach, Podhajcach i Zimnie oraz gorzelnie w Pukarzowie i Zimnie. Został członkiem Tow. Kredytowego Ziemskiego i był radcą oraz prezesem jego lubelskiej Dyrekcji Szczegółowej.
Po wybuchu w r. 1905 rewolucji w Król. Pol. i złagodzeniu polityki władz rosyjskich wobec stowarzyszeń włączył się S. w działalność społeczną i gospodarczą. W Łaszczowie t.r. założył bibliotekę i warsztaty rzemieślnicze dla młodzieży chłopskiej, prowadzone przez Tow. Popierania Przemysłu Ludowego w Król. Pol., a także powołał Rzymsko-Katolickie Tow. Dobroczynności, które organizowało tajne szkolnictwo elementarne oraz sfinansował budowę urzędu pocztowego, w r. 1910 utworzył fundację emerytalną, a w r.n. Stow. Spożywcze i sklep spółdzielczy. W Łabuniach zorganizował polową stację doświadczalną (przejętą potem przez Tow. Doświadczeń Rolnych) i założył tam również fundację emerytalną. W Lublinie współfinansował Miejskie Koło Polskiej Macierzy Szkolnej i Tow. Pomocy dla Szkoły Handlowej, a także budowę Prywatnej Męskiej Szkoły Filologicznej Stanisława Śliwińskiego. Był współzałożycielem powstałego tam w r. 1907 Tow. Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego. Został członkiem Lubelskiego Tow. Rolniczego i od t.r. reprezentował je w Radzie Głównej Centralnego Tow. Rolniczego w Warszawie. Finansował szpital dziecięcy, zbudowany w Lublinie przez Juliusza Vettera i oddany do użytku w kwietniu 1911. Należał do Lubelskiego Związku Hodowlanego oraz Tow. Wzajemnej Pomocy Pracowników Rolnych; był jego delegatem na powiaty hrubieszowski i tomaszowski; w powiatach tych współtworzył chłopskie koła samopomocowe oraz pełnił funkcję kuratora Krajowego Stow. Emerytalnego. W l. 1911–12 przeprowadził (wg projektu Teodora Talowskiego) gruntowną przebudowę pojezuickiego kolegium w Łaszczowie na rezydencję pałacową; zgromadził tam kolekcję kamei i dzieł sztuki J. Paquanda, G. Piranesiego i Tadeusza Kuntzego. Od r. 1913 był udziałowcem cukrowni w Wożuczynie (pow. tomaszowski); uruchomił do niej linię kolei wąskotorowej z Łaszczowa przez Grodysławice, a przy cukrowni wybudował osiedle robotnicze.
Podczas pierwszej wojny światowej, na rozkaz wycofujących się Rosjan, S. wraz z rodziną opuścił 28 VI 1915 pałac w Łaszczowie, który następnego dnia został przez Rosjan spalony. Mieszkał odtąd w majątkach szwagra, Hieronima Sobańskiego, w Sumówce i Berszadzie (do jesieni 1916), następnie wyjechał do Odessy. Po podpisaniu 3 III 1918 w Brześciu traktatu pokojowego między państwami centralnymi a Rosją Sowiecką wrócił do kraju i zamieszkał na stałe w Łabuniach. Z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej sprzedał część folwarków, a pozostały majątek przekazał w r. 1921 w zarząd zięciowi Stanisławowi Starowieyskiemu (zob.). W podzięce za opiekę w Odessie nad chorą na gruźlicę i zmarłą tam córką Zofią podarował w czerwcu 1922 zespół pałacowy w Łabuniach Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi; była to pierwsza siedziba tego zakonu w Polsce, który prowadził tam odtąd sierociniec. Kontynuował działalność społeczną i gospodarczą, m.in. współfinansował KUL. W Łabuniach ufundował szkołę powszechną, a w Podhajcach (pow. tomaszowski) założył pod patronatem Lubelskiego Tow. Rolniczego stację postępu rolniczego. Należał do Związku Ziemian, Związku Hodowców Koni Szlachetnych i Rady Nadzorczej Związku Cukrownictwa. Był współzałożycielem syndykatów rolniczych w Zamościu i Hrubieszowie. Działał od r. 1930 w Akcji Katolickiej oraz lubelskiej Sodalicji Mariańskiej. Wspólnie ze Starowieyskim założył w Łabuniach Koło Porad Sąsiedzkich oraz Sodalicję Mariańską Panów Ziemi Tomaszowsko-Zamojskiej, której został prezesem.
Po wybuchu drugiej wojny światowej pozostał S. w Łabuniach i podczas okupacji niemieckiej współpracował z organizującym się na Zamojszczyźnie ZWZ. Dn. 19 VI 1940 został w Łabuniach aresztowany przez Gestapo; przewieziony do Zamościa i torturowany w tamtejszej Rotundzie, zmarł tego dnia na zawał serca; został pochowany na cmentarzu w parku w Łabuniach.
W małżeństwie z Izabelą z Sobańskich (1870–1933), wnuczką Kazimierza Potulickiego (zob.), córką Kazimierza Sobańskiego, marszałka szlachty pow. olhopolskiego, i Marii z Potulickich, siostrą Władysława Sobańskiego (zob.) miał S. syna Jana Kazimierza (1907–1994), przed drugą wojną światową właściciela majątku Łaszczów, oraz sześć córek: Marię (1894–1976), żonę Stanisława Starowieyskiego, Zofię (1896–1917), Teresę (1897–1996), siostrę w Zgromadzeniu Franciszkanek Misjonarek Maryi, misjonarkę w Afryce, Różę (1899–1938), Jadwigę (1901–1990), siostrę w Zgromadzeniu Franciszkanek Służebniczek Krzyża, i Katarzynę (1905–1997). Bratanicą S-ego (córką Leona) była Zofia (zob. Szeptycka Maria Jozafata).
Jasiewicz, Lista strat, s. 1026–7; Łoziński B., Leksykon zakonów w Polsce, W. 2002 s. 207; Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930. Województwo lubelskie, W. 1990 s. 20–1; Ziemianie polscy, VII (fot.); – Aftanazy, Dzieje rezydencji, VI; Bałus W., Pałace, dwory i wille Teodora Talowskiego, „Teka Kom. Urban. i Architektury” T. 21: 1987 s. 225; Banasiewicz-Szykuła E., Dzieje miejscowości gminy Łabunie powiat zamojski, Łabunie 2010 s. 48–50 (fot.); Brzozowski S., Polacy na studiach gospodarstwa wiejskiego w Niemczech w XIX i XX wieku, Wr. 1989 s. 197, 211 (poza indeksem); Frykowski J. i in., Dzieje miejscowości gminy Łaszczów powiat tomaszowski, Łaszczów–Zamość 2004 s. 46–7, 59, 62, 71; Grygiel J., Związek Walki Zbrojnej Armia Krajowa w obwodzie zamojskim 1939–1944, W. 1985; Kawałko D. R., Nekropolie ziemiańskie na terenie byłego województwa zamojskiego, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2001 s. 304; Kurzątkowska A., Barokowy zespół pałacowo-parkowy w Łabuniach, „Studia i Mater. Lub. Hist. Sztuki” T. 1 (2): 1963 s. 203–4; Łoś P. S., Szkice do portretu ziemian polskich XX wieku, W. 2005 (fot.); Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, Red. A. A. Zięba, Kr. 1994; Poznański K., Szkoły im. A. i J. Vetterów w Lublinie, L. 1985; Przegaliński A., Społeczna działalność ziemiaństwa lubelskiego w latach 1864–1914, L. 2009 s. 290; Sadaj-Sado J., Pałac w Łaszczowie, „Zamojski Kwart. Kult.” 1996 nr 2 s. 28; Szeptycki J. K., Łabunie, Łabunie 2006; Zakrzewski B., „Błogosławieństwo” Aleksandra Fredry, „Przegl. Hist.” R. 37: 1993 nr 4; – Klukowski Z., Diary from the Years of Occupation 1939–44, Urbana–Chicago 1993; Rocznik Centralnego Towarzystwa Rolniczego za lata 1914–18, W. 1920 s. 72; Sprawozdanie Centralnego Towarzystwa Rolniczego za rok 1908, W. 1908 s. 113; toż za r. 1909, W. 1910 s. 226, 247; toż za r. 1911, W. 1911 s. 247; Szeptycka Z., Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego opowiedziane przez Matkę jego 1865–1892, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1993; taż, Wspomnienia z lat ubiegłych, Oprac. tenże, Wr. 1967; – „Gaz. Warsz.” 1893 nr 272, 1897 nr 228; „Gaz. Wyborcza” (dod. lub.) 2002 nr 140; „Przegl. Polit., Społ. i Liter.” 1893 nr 239; „Ziarno” 1906 nr 9 s. 167; „Ziemia Lub.” R. 2: 1907 nr 125, R. 4: 1909 nr 206, R. 5: 1910 nr 341, R. 6: 1911 nr 188, 253, 258, R. 9: 1914 nr 65; – AP w Kr.: sygn. 29/2302/1, GLN 138–141: AP w L.: Akta Konsystorza Generalnego Diec. Lub., Rep. 60 IV b, sygn. 145 nlb; B. Łopacińskiego w L.: sygn. 101 k. 84–5, sygn. 1997 k. 5, 10, 19–20; Lub. Gubernialny Urząd ds. Stowarzyszeń w L.: sygn. 149 k. 30; Prywatne Gimn. i Liceum Męskie im. S. Batorego w L.: sygn. 1 k. 35–6; Universitätsarchiv w Lipsku: sygn. Quaesturkartei 093834, Verzeichnis der gehörten Vorlesungen 1890; – Informacje Macieja Szeptyckiego z W.
Andrzej Przegaliński