Chodkiewicz Aleksander, h. Gryf z mieczem († 1626), woj. trocki. Starszy brat Jana Karola, wychowywał się z nim razem i wyjechał w r. 1586 do jezuickiej akademii w Ingolstadcie, gdzie studiował filozofię i prawo. W maju 1588 r. ogłosił drukiem i obronił dysputację De communibus naturalium rerum principiis. Jesienią 1589 r. wyjechał z Ingolstadtu na dalsze studia do Włoch. Był w Uniwersytecie Padewskim, lecz nie wiele mógł skorzystać, gdyż po kilku miesiącach zawieszono tam wykłady. Był też w Wenecji, skąd w pierwszej połowie 1590 r. wrócił na Litwę. 18 V 1592 dokonał z bratem podziału schedy, przy czym przypadła mu w udziale rezydencja w Myszy i hrabstwo Szkłów. Jako poseł brał udział w sejmie 1595 r., a w sierpniu 1596 był członkiem komisji do rokowań o przymierze z cesarzem. Na zjeździe słonimskim 1597 przemawiał w imieniu króla. W roku 1599 zapewne wziął udział w niedoszłej wojnie Chodkiewiczów z Radziwiłłami, w roku następnym towarzyszył bratu ze zbrojnym pocztem na wojnę wołoską, a niewątpliwie też poparł go w Inflantach w r. 1601. Towarzyszył mu w kampanii inflanckiej 1602/3 r. z rotą 150 usarzy. Rota jego znalazła się też pod Kircholmem 1605 r. 15 II 1605 wszedł do senatu jako wojewoda trocki. W przeciwieństwie do brata utrzymywał poprawne stosunki z Radziwiłłami birżańskimi. W czasie rokoszu wierny królowi, pod Janowcem gorliwie pracował nad ugodą i przyprowadził przywódców rokoszu do przeproszenia króla. Stosunki z bratem gruntownie popsuły się, gdy zbliżył się do najzaciętszego wroga hetmana – Janusza Radziwiłła, ostro występował przeciw jezuickim sympatiom hetmana i zraził go sobie ożenkiem z mieszczanką Katarzyną Korniaktówną (1609). Do antagonizmu przyczyniła się zapewne też ambicja starszego brata, urażona karierą młodszego, i nieporozumienia majątkowe. Dopiero pośrednictwo Hieronima Ch-cza musiało się przyczynić do załagodzenia sporów. W r. 1613 był A. Ch. deputatem do zaspokojenia skonfederowanego żołnierza. W życiu politycznym udziału już nie brał. Po śmierci brata (1621) zajął się jego pogrzebem i zaopiekował żoną. W l. 1624–5 ożywił nieco swą działalność, broniąc na sejmikach orszańskich zwalczanego przez dwór hetmana Krzysztofa II Radziwiłła. W r. następnym nie żył. Jedyny syn jego umarł młodo, córka Eufrozyna wniosła Szkłów i Mysz jako wiano Prokopowi Sieniawskiemu.

Boniecki; Uruski; Enc. Org.; Kossakowski, Monografie I, W. 1876; Estr.; Czaplewski P., Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914, 29, 64; Dobrowolska W., Młodość Zbaraskich, Przemyśl 1926; Korzon, Dzieje wojen, II; Strzelecki A., Sejm 1605, Kr. 1922; Czubek, Pisma polit. rokoszu Zebrzydowskiego, Kr. 1918; Script. rer. pol., VIII i XX; Korespondencje J. K. Chodkiewicza, wyd. W. Chomętowski, W. 1875, 61, 66, 90, 109, 123–41, 170; Vol. leg., III 18; Arch. Gł., Metryka Kor., 152, f. 90; 32 listy A. Ch. w Arch. ord. Nieświeskiej; listy otrzymane przez A. Ch. w B. Narod., Coll. Aut. 224 i n.; Arch. Skarb., Rachunki Sejm., 35.

Stanisław Herbst