Ruszczyński Adam (1875–1930), adwokat, prezes Sądu Apelacyjnego w Toruniu. Ur. 19 XII w Łabiszynie w pow. szubińskim, był synem Józefa, administratora dóbr Skórzewskich w Lubostroniu, i Heleny z Grąbczewskich.
R. pierwsze nauki pobierał w domu rodzinnym. W l. 1886–90 uczęszczał do Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu, a następnie do gimnazjum klasycznego w Bydgoszczy, gdzie w r. 1895 zdał maturę. Od t. r. studiował prawo na uniwersytetach w Berlinie i Wrocławiu, tu w l. 1896–7 był prezesem Tow. Studentów Polaków «Concordia». Po złożeniu w r. 1898 egzaminu referendariuszowskiego we Wrocławiu odbył aplikację na Śląsku (głównie we Wrocławiu). We wrześniu 1903 złożył egzamin asesorski w Berlinie. Osiedlił się w t. r. jako adwokat w Lesznie. Prowadził tam praktykę przez 21 lat. Równolegle działał w organizacjach i stowarzyszeniach polskich. Sympatyzował (od r. 1903?) z Ligą Narodową, przechowywał w swoim mieszkaniu tajną bibliotekę książek polskich, z której korzystała młodzież. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. był R. sekretarzem zarządu Komitetu Wyborczego na pow. leszczyński oraz delegatem do Centralnego Komitetu Wyborczego na W. Ks. Pozn., starostą (od r. 1905) «Straży» (stowarzyszenia mającego na celu obronę wszelkich polskich spraw w Prusach) na pow. leszczyński. Przez wiele lat był prezesem założonego w r. 1908 w Lesznie Koła Śpiewackiego «Dembiński» oraz wiceprezesem Tow. Przemysłowców, inicjatorem i następnie patronem założonego w r. 1909 Tow. Polsko-Katolickich Terminatorów, w którym działał również podczas pierwszej wojny światowej. Został przewodniczącym tajnego Komitetu Obywatelskiego w Lesznie, podległego Centralnemu Komitetowi Obywatelskiemu w Poznaniu, oraz przewodniczącym utworzonej 20 XI 1918 Polskiej Rady Ludowej w Lesznie. Wybrano go również na delegata do Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu (3–5 XII 1918). Jako prezes Rady Ludowej organizował wiece oświatowo-polityczne w pow. leszczyńskim. Był członkiem Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Lesznie, w której bronił interesów polskich. Wybuch powstania wielkopolskiego zastał go w Poznaniu. Po powrocie do Leszna ostro zaprotestował przeciwko żądaniom Niemców leszczyńskich, którzy 3 I 1919 wystąpili do Rady Robotniczo-Żołnierskiej z wnioskiem o utworzenie w mieście niemieckiej Straży Obywatelskiej. Dzięki wystąpieniu R-ego uchwalono powołanie w Lesznie straży polsko-niemieckiej na zasadzie parytetu. W następstwie R. został przez władze niemieckie aresztowany i oskarżony o zdradę stanu. Przebywał w więzieniu w Głogowie oraz w obozach internowania w Zgorzelcu i Żaganiu od 7 I do 5 VIII 1919. Uwolniony po interwencji gen. Ch. J. Duponta (ogłosił o tym R. wspomnienie Bytność jen. Dupont w Berlinie w lipcu 1919 r., w: „K! Magna Polonia” s. 143–51), pozostawał jeszcze przez dwa miesiące w areszcie domowym w Lesznie.
W październiku 1919 powołano R-ego do Dep. Sprawiedliwości Min. b. Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu. Był też delegatem przy Sądzie Ziemiańskim w Lesznie. Dn. 20 XII 1919 otrzymał nominację na prezesa Sądu Okręgowego w Lesznie. Urząd ten objął po przejęciu Leszna przez władze polskie, dn. 17 I 1920. Dn. 11 XII t. r. powołany został na stanowisko delegata ministra sprawiedliwości przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu, z zadaniem przygotowania organizacji sądownictwa polskiego na Górnym Śląsku. Pełnił tę funkcję aż do ukończenia prac plebiscytowych. Wiosną 1921 wrócił do Leszna na stanowisko prezesa Sądu Okręgowego. Należał do czołowych działaczy lokalnych Narodowej Demokracji. Z ramienia Związku Ludowo-Narodowego kandydował na posła do Sejmu RP w regionie leszczyńskim w wyborach r. 1922; mandatu jednak nie uzyskał. Poza tym był jednym ze współzałożycieli „Głosu Leszczyńskiego”. Dn. 18 VII 1924 mianowano R-ego prezesem Sądu Apelacyjnego w Toruniu; podczas prawie pięcioletniej pracy na tym stanowisku wykazał wiele dbałości o wykształcenie kadry młodych prawników. Udzielał się równocześnie w Pomorskiej Lidze Obrony Powietrznej Państwa, od 29 III 1925 jako wiceprezes jej Rady Nadzorczej, od 12 VI 1926 jako prezes. W związku z działalnością w Stronnictwie Narodowym został R. przedwcześnie, 31 III 1929, przeniesiony wstań spoczynku, co wywołało nawet interpelacje sejmowe. Przeniósł się wtedy do Poznania, gdzie był notariuszem i prowadził kancelarię adwokacką wspólnie z adwokatem Damazym Graczem. Był członkiem Koła Filistrów i konwentu korporacji «Magna Polonia» w Poznaniu. Zmarł 5 IX 1930 w Poznaniu i pochowany został na cmentarzu Górczyńskim. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta (1923) i Krzyżem Walecznych. Jedną z ulic w Lesznie nazwano jego imieniem.
W małżeństwie z Janiną z Majewskich, miał R. troje dzieci: Stefana (ur. 1914), prawnika, podporucznika rezerwy w 7 p. strzelców konnych, uczestnika kampanii wrześniowej 1939 r., więźnia Starobielska, zamordowanego w r. 1940, Zdzisława (1915–1946), więźnia Oświęcimia, i Teresę (zob.).
Fot. w: Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza, Tor. 1930 s. 375, 380; – Moszyński A., Lista katyńska, Londyn 1982 s. 316 (dotyczy syna, Stefana); – 10-lecie Leszna 17 I 1920 – 17 I 1930, Leszno 1930 s. 6, 11, 14–15; K! Magna-Polonia 1920 * III. * 1930, P. 1930 s. 143 (fot.), 287; Kaczmarek Z., Pawlak K., Endecja w regionie leszczyńskim w okresie międzywojennym, „Roczn. Leszczyński” R. 2: 1978 s. 33–4, 36, 45–6; Karuga W., Organizacja Polskiego Komisariatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska, Opole 1966 s. 49; Komolka M., Sierpowski S., Leszno, zarys dziejów, P. 1987 s. 135, 141, 146; Kopczyński T., Pamięci bojownika o Leszno, „Kur. Pozn.” 1930 nr 418 s. 5; tenże, W pierwszą rocznicę oswobodzenia Ziemi Leszczyńskiej (17 stycznia 1921 r.), Leszno 1921 s. 10–11, 14, 19, 23; Księga pamiątkowa Pomorskiej Ligi Obrony Powietrznej Państwa, Tor. 1925 s. 130, 132; Pietrykowski T., Sąd Apelacyjny w Toruniu 1920–1933, Tor. 1934 fot. po s. 16, 23–4; tenże, Sądownictwo polskie na Śląsku 1922–1937, Kat. 1939 s. 10; Stępczak D., Chmielowska A., Informator do nazw ulic miasta Leszna, Leszno 1984 s. 41; Ziemia Leszczyńska, P. 1966 s. 201, 203, 206–7, 215, 217; – Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, P. 1918 s. 111; Hulewicz B., Wielkie wczoraj w małym kręgu, W. 1973; Świderski B., Ilustrowany opis Leszna i ziemi leszczyńskiej, Leszno 1928 s. 50–1, 53–4, 64–6, 68, 70–1, 74, 76, 79, 83, 87–8, 90, 92, 95–7, 99, 102, 109, 112–13, 115, 118, 240 (fot.); – „Drwęca” 1927 nr 76 s. 3; „Głos Leszczyński” 1930 nr 207 s. 5–6, nr 231 s. 3; „Kur. Pozn.” 1929 nr 92 s. 1, nr 95 s. 2, 1930 nr 410 s. 5, 13, nr 411 s. 5, 10, nr 414 s. 4; „Pomor. Dzien. Woj.” 1929 nr 16 s. 218; „Słowo Pomor.” 1922 nr 222 s. 1, 1924 nr 183 s. 6, 1925 nr 209 s. 3, 1928 nr 287 s. 3, 1929 nr 50 s. 10, nr 77 s. 3, 1930 nr 208 s. 10, nr 210 s. 2, nr 212 s. 9, nr 213 s. 3; – AAN: Akta Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa, sygn. 119 k. 58; AP w Bydgoszczy: Urząd Wojewódzki Pomorski, Wydz. Społ.-Polit. 1927, sygn. 2280; AP w P.: Akta Sądu Apelacyjnego w P. dot. obsady sędziowskiej w obwodzie Sądu Okręgowego w Lesznie 1920–4, sygn. 383 k. 24, 39; – Informacje Krystyny Matusiewicz z P., bratanicy R-ego.
Kazimierz Przybyszewski