Piliński Adam (1810–1887), grafik, rekonstruktor starodruków. Ur. 22 XII w Maciejowicach w gub. lubelskiej (dawny powiat garwoliński) w rodzinie drobnej szlachty, jako siódme z szesnaściorga dzieci Jana i Anny z Zagurskich. Korzystając z opieki ks. Izabeli Czartoryskiej, naukę początkową pobierał w Instytucie Nauczycieli Elementarnych w Puławach, gdzie pracował z Sebastianem Norblinem i gdzie podobno zdolnościami rysunkowymi zwrócił uwagę Adama Czartoryskiego, a ten sprowadził go do Warszawy i umożliwił w r. 1828 wstęp do uniwersyteckiej Szkoły Sztuk Pięknych. P. walczył w powstaniu listopadowym, najpierw w pow. wilejskim w oddziale Stanisława Radziszewskiego (mianowany 5 V 1831 podporucznikiem), a następnie z korpusem gen. Henryka Dembińskiego przybył do Warszawy i tu został 25 VIII 1831 zatwierdzony jako podporucznik. W powstaniu walczyli także jego bracia: Andrzej (1814–1876) i uzdolniony rysownik Konstanty Michał (1812–1877). Cała trójka poszła następnie za A. Czartoryskim na emigrację do Francji. P. w r. 1832 krótko przebywał w Marsylii, gdzie pracował jako robotnik, potem zaś nauczył się litografii. Następnie przeniósł się do Clermont-Ferrand; został tu zatrudniony jako rysownik u geometry. W r. 1836 ożenił się z Agnès-Clémence Michel (1. v. Royer), córką szefa biura prefektury w Le Puy. Małżeństwo, a także zainteresowanie rysunkami P-ego okazane przez siostrę króla Ludwika Filipa księżnę Adelajdę zmieniły jego sytuację. Wkrótce po ślubie P. opuścił Clermont-Ferrand. W r. 1837 mieszkał w Rodez, od r. 1838 w Paryżu, a następnie w Wersalu, gdzie zatrudniony został w Muzeum jako rytownik. Dwie jego ryciny ukazały się w wydanej przez C. Gavarda galerii historycznej Wersalu. W r. 1838 P. wszedł do Towarzystwa Literackiego Polskiego, w l. 1838–46 należał do Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Już w r. 1836 wystawił swe prace w Bazarze Polskim w Paryżu. W r. 1844 otworzył w Clermont-Ferrand własny zakład litograficzny, nastawiony przede wszystkim na grafikę użytkową (handlową). Wypuścił wówczas m. in. dużą serię zeszytów szkolnych, których okładki ozdabiał przerysami dzieł starożytnych. W związku z tym eksperymentował, ulepszając proces techniczny i zbliżając się do swego wynalazku – «homeografii». W Clermont powstały też miedzio-i stalorytnicze ilustracje książkowe, m. in. 32 staloryty do dzieł Leonarda Chodźki. Dn. 24 IV 1846 P. zgłosił w Clermont-Ferrand akces do Tow. Demokratycznego Polskiego, do którego wstąpili też obaj jego bracia.

W r. 1855 P. na stałe osiadł w Paryżu. Zmienił tu swe zatrudnienie i środowisko: wszedł w krąg bibliofilów, mecenasów, starożytników. Rozpoczął od współpracy z wybitnym introligatorem Capé, któremu zaproponował uzupełnianie faksymiliami brakujących kart i rycin w dziełach powierzonych do oprawy. Stosował własną technikę (procédé Piliński, homeografia), polegającą na niesłychanie precyzyjnym kopiowaniu wszystkich znaków graficznych ołówkiem na roślinnej kalce, następnie przenoszeniu na kamień litograficzny i odbijaniu specjalnie dobieranymi farbami na starych papierach. Doszedł w tym do takiej perfekcji, iż jego faksymiliów prawie nie sposób odróżnić od oryginałów. Wykonywał te roboty z ogromną dokładnością, pracowitością i płodnością, które mu zjednały znaczny rozgłos. Nim do niego doszedł, we wrześniu 1855 zwrócił się do Tytusa Działyńskiego, proponując wykonanie zleceń, prosił też o ewentualne umożliwienie mu powrotu do kraju i zapewnienie odpowiedniej posady. Na zlecenie Tytusa i Jana Działyńskich, a także Czartoryskich P. wykonał wiele faksymiliów poszczególnych kart, całych ksiąg i kodeksów unikatowych druków i rękopisów; opublikowano m. in. olbrzymią „Apokalipsę” Mikołaja Reja z r. 1565 (Paryż 1876), „Statut wiślicki” (P. 1877) i „Psałterz puławski” (P. 1880). Klientami P-ego stali się też najwięksi bibliofile francuscy, jak duc d’Aumale i F. Didot. Wielkim przyjacielem P-ego w Clermont i w Paryżu był rytownik Antoni Oleszczyński. P. zajmował się nadto konserwacją starych druków i rękopisów, a nawet rekonstrukcją nieistniejących kart lub ich fragmentów. Pracował dla Ecole des Chartes, archiwów, towarzystw naukowych, zbieraczy i wydawców. Wykonywał też mnóstwo rysunków i miniatur naśladujących iluminacje średniowieczne. Wystawiał rzadko; w r. 1863 w Clermont-Ferrand na wystawie przemysłowej i artystycznej uzyskał srebrny medal, w r. 1878 na Wystawie Powszechnej w Paryżu medal brązowy, w r. 1880 w Clermont-Ferrand ponownie medal srebrny. Académie des Sciences, Belles Lettres et Arts w Clermont-Ferrand wybrała P-ego na członka korespondenta. P. zmarł 23 I 1887 w Paryżu.

Z małżeństwa z Agnès-Clémence z domu Michel (zm. 1884) miał synów: Stanisława (zob.) i Konstantego (ur. 1859), oraz córkę Oktawię (ur. 1841 lub 1842). Wnuczka P-ego (córka Stanisława) Izabela Pilińska, odziedziczywszy bogate zbiory rysunków i grafiki dziadka, podzieliła je pomiędzy Bibliotekę Polską i Bibliothèque Nationale w Paryżu oraz Bibliotekę Kórnicką. W r. 1936 urządzono wystawę retrospektywną prac P-ego w Bibliotece Polskiej w Paryżu, a w r. 1948 w Muzeum Przemysłu Artystycznego w Krakowie.

Portret rysunkowy z r. 1854 przez Louis Devedeux, reprod. w: „Biul. Pol. Tow. Przyjaciół Książki w Paryżu” 1947 nr 5; – Pol. Bibliogr. Sztuki, II; Enc. Wiedzy o Książce; Rastawiecki, Słown. rytowników; Słown. Pracowników Książki Pol., (Gocel L., bibliogr.); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler (Batowski Z.); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol. (bibliogr.); Antoniewicz, Katalog Wystawy Sztuki Pol. 1764–1886; Kraszewski, Catalogue d’une Collection; Mężyński A., Katalog korespondencji… Bibl. Kórnickiej, Wr. 1972; Pamiętnik Wystawy Starych Rycin Polskich ze zbioru D. Witke-Jeżewskiego, W. 1914; – Chyczewska A., Polonica A. P-ego, „Pam. B. Kórn.” T. 9/10: 1968 s. 120–36; Gocel L., Twórczość A. P-ego i jego syna, „Biul. Pol. Tow. Przyjaciół Książki w Paryżu” 1947 nr 5, 1952 nr 9; Malik W., Jan Działyński jako mecenas nauki i sztuki, P. 1974 s. 73–4; [Piliński S.?], Adam Piliński et ses travaux, Paris 1890 (rec.: „Bibl. Warsz.” 1890 t. 4 s. 149–56); Polskie kolekcjonerstwo grafiki i rysunku, W. 1980 s. 29; – „Auvergne Littéraire” 1951 nr 2 (Dravaine C); „Biesiada Liter.” 1906 półr. 1 s. 247; „Bulletin Historique et Scientifique de l’Auvergne” 1883 nr 18 (Jaloustre E.), 1887 nr 1 (tenże); „Bulletin Polonais” 1887 nr 32 s. 32, 1900 nr 147 s. 287 (Konstanty Piliński); „Tyg. Illustr.” 1866 półr. 1 s. 131; – Bibliothèque Nationale w Paryżu: Département de la Musique, Fol. B 53 Pilińska I., Notice sur les Piliński père et fils, rkp.); – Urząd Paraf. w Maciejowicach: Liber Baptisatorum… ab A. 1809 ad A. 1822; – Odpis aktu chrztu P-ego w Mater. Red. PSB; Kartoteka powstańców 1830 r. w posiadaniu Zbigniewa Zacharewicza w Krakowie.

Andrzej Ryszkiewicz