INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Roman Damian Sanguszko     

Roman Damian Sanguszko  

 
 
1832-10-17 - 1917-11-01
Biogram został opublikowany w latach 1992-1993 w XXXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sanguszko Roman Damian (1832–1917), ziemianin, ordynat zasławski, kolekcjoner. Ur. 17 X w Przeworsku, był najstarszym synem Władysława (zob.) i Izabeli z Lubomirskich (zob. Sanguszkowa Izabela), bratem Pawła Romana (zob.) i Eustachego Stanisława (zob.).

Dzieciństwo i młodość spędził S. w Galicji. Kształcił się w Paryżu. Uzyskał bakalaureat z nauk wyzwolonych (1851) i studiował fizykę na Sorbonie. Po wyznaczeniu go przez ojca na dziedzica dóbr rodowych Sanguszków na Wołyniu rozpoczął starania o uzyskanie zatwierdzenia władz carskich. W maju 1855 otrzymał poddaństwo rosyjskie i niebawem wstąpił do służby wojskowej w Petersburgu jako oficer gwardii konnej. Jego pułk został skierowany na Krym, ale nie wziął udziału w wojnie, ponieważ nastąpiło zawieszenie broni. Zagrożony gruźlicą, uzyskał S. zwolnienie ze służby liniowej i przez kilka lat pełnił obowiązki attaché wojskowego ambasady rosyjskiej przy dworze królewskim w Neapolu. W r. 1862 S. w stopniu rotmistrza został przeniesiony do rezerwy i przez trzy lata leczył się w uzdrowiskach zagranicznych.

Po powrocie do kraju został S. przez cara mianowany członkiem głównego zarządu stadnin państwowych, koniuszym dworu i tajnym radcą; wtedy przejął także osobisty zarząd dóbr rodzinnych znajdujących się w zaborze rosyjskim. Po powstaniu styczniowym prowadził starania o uniknięcie kolejnej, czwartej konfiskaty majątków, należących do jego stryja Romana Stanisława (zob.), zarządzonej przez władze carskie; wykorzystywał przy tym dawne znajomości na dworze petersburskim i przekupywał urzędników gubernialnych.

S. zarządzał rodowymi dobrami sławuckimi, które obejmowały 25 tys. ha ziemi pszenno-buraczanej z 61 folwarkami, 38 tys. ha lasów («sanguszkowskie sosny»), 3 750 ha łąk i lasów liściastych oraz 3 tys. ha jezior i nieużytków. Prowadził wzorową gospodarkę leśną i utrzymywał słynną stadninę koni w Chrestówce. Nie wprowadzając tu żadnych zasadniczych zmian, zlikwidował jedynie dział koni angielskich i stajnię wyścigową, natomiast zwiększył zakup oryginalnych arabów z Egiptu. Drobnym właścicielom stajni dostarczał reproduktorów i klaczy. W r. 1901 stadnina ta liczyła 2 435 koni, w tym 1 154 stanowiły konie pociągowe «fornalskie». Na wystawie w Petersburgu w r. 1898 otrzymał S. złoty medal za klacze arabskie, a w r. 1913 w Kijowie odniósł także duży sukces. Oprócz tego hodował 2–3 tys. rasowych owiec oraz kilkaset sztuk bydła rogatego. S. rozwijał także w swoich dobrach przemysł: miał fabrykę sukna i koców w Sławucie (założoną w r. 1840), 2 wielkie młyny parowe, 30 młynów wodnych, 3 gorzelnie, browar, 3 fabryki papieru, 2 tartaki parowe, garbarnię, kotlarnię, wapienniki, cegielnie, mleczarnie typu holenderskiego; istniał też w Sławucie zakład leczenia kumysem (otwarty w r. 1873). Obrót kredytowo-oszczędnościowy ułatwiały dwa prywatne banki Sanguszków. Od r. 1862 był S. członkiem Tow. Gospodarczego we Lwowie i w Krakowie. Wiele starań poświęcił S. uzyskaniu zatwierdzenia ordynacji zasławskiej. Dekret Mikołaja II w tej sprawie został wydany 12 IV 1907. W skład ordynacji wchodziły dobra rodzinne położone w zaborze rosyjskim: 3 miasta (Sławuta, Białogródka i Kornica) oraz 95 wsi tworzących 3 klucze (sławucki, białogródecki i zasławski).

S. zajął się uporządkowaniem zbiorów archiwalnych i bibliotecznych. W r. 1881 zatrudnił jako konserwatora archiwum Bronisława Gorczaka, który od r. 1891 opiekował się także biblioteką, obejmującą ok. 25 tys. tomów. Staraniem i nakładem S-i opublikował Gorczak „Katalog rękopisów w archiwum ks. Sanguszków w Sławucie” (Sławuta 1902) oraz „Katalog pergaminów znajdujących się w archiwum ks. Sanguszków w Sławucie” (Sławuta 1912). Ponadto Gorczak, Zygmunt Radzimiński i P. Skobielski wydali cenny zbiór źródeł pt. „Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie” (Lw. 1887–1910 I–VII), Gorczak, Radzimiński i Zygmunt Kozicki rozprawę pt. „Sprawa początku rodu ks. Sanguszków” (Lw. 1901) oraz Gorczak i Radzimiński „Monografię ks. Sanguszków oraz innych potomków Lubarta Teodora Olgerdowicza ks. Ratneńskiego” (Lw. 1887–1910 I–VII).

S. unikał działalności politycznej; nie brał nawet udziału w uroczystościach dworskich. Mimo licznych próśb i nacisku władz, w maju 1906 nie zgodził się na kandydowanie w wyborach do Dumy i Rady Państwa w Petersburgu. W końcu 1907 został wybrany przez szlachtę na prezesa Polskiego Stronnictwa Krajowego gub. kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej. Pełnił funkcje społeczne; był honorowym sędzią pokoju, członkiem licznych komisji gubernialnych i radnym w ziemstwie zasławskim. Miał opinię człowieka skąpego i despotycznego, popierał jednak w swoich dobrach rozwój szkolnictwa podstawowego i zawodowego. Znaczne kwoty przeznaczał na cele charytatywne, przez wiele lat dotował katolickie seminarium duchowne w Żytomierzu i kościoły różnych wyznań. W r. 1903 wypłacił 50 tys. kor. dla B. Ossol. Udzielił także pomocy Muzeum Czapskich w Krakowie, Tow. Popierania Nauki Polskiej we Lwowie i in. organizacjom naukowym na terenie kraju. W r. 1912 oficjalnie wyznaczył swoim następcą bratanka, Romana Władysława. Przy tej okazji urządzono w Sławucie 80-lecie jego urodzin. W lecie 1914 S. przebywał na kuracji w Gleichenbergu, a po wybuchu wojny światowej powrócił do Slawuty, gdzie starał się przeciwdziałać skutkom wojny: rekwizycjom, zniszczeniom i buntom ludności ukraińskiej. W r. 1915 na polecenie S-i najcenniejsze zbiory archiwalne i biblioteczne zostały wywiezione do Gumnisk koło Tarnowa, gdzie były przechowywane do r. 1945. Pozostałe w Sławucie książki uległy w r. 1917 w znacznej części zniszczeniu. Część księgozbioru wywieziona do Rosji została rewindykowana w r. 1923 i wcielona do zbiorów w Gumniskach. W atmosferze przegranej wojny, wśród znacznego rozluźnienia dyscypliny w wojsku i agitacji bolszewickiej, zbuntowani żołnierze 264. pp tzw. zapasowego, którzy stacjonowali w Sławucie, 1 XI 1917 napadli na pałac, spalili go i zamordowali S-ę. Został on pochowany 6 XI w grobach rodzinnych w podziemiach kościoła św. Doroty w Sławucie.

Ożeniony (19 X 1868 w Pradze) z Karoliną Thun-Hohenstein (23 IX 1848 – 1918), córką Fryderyka, członka Izby Panów, b. ambasadora austriackiego w Petersburgu, S. potomstwa nie pozostawił.

 

Portrety przez: Jana Zasiedatela (1875), Mikołaja Dawidowicza (1896), Kazimierza Pochwalskiego (1915), Marcelego Krajewskiego (ok. 1917), popiersie w białym marmurze przez Antoniego Madeyskiego (Rzym 1913–14) – wszystkie w Muz. Okręgowym w Tarnowie; – Ilustr. Enc. Trzaski; PSB (Bronisław Gorczak, Zygmunt Radzimiński); Słown. Geogr. (Białogródka, Sławuta); Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); Konarski S., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958; Żychliński, V 307; Chrzanowska P., Sanguszkowie, Tarnów 1989 s. 29–30; – Łukomski B., Das arabische Pferd in Sławuta und anderer Gestüten des Russlands, Stuttgart 1906; Poray-Biernacki J., Z przekonania. Roman Sanguszko w oczach Conrada i historii, London 1979; Pruski W., Dwa wieki polskiej hodowli koni arabskich (1778–1978) i jej sukcesy na świecie, W. 1983 (fot. s. 96); Radzimiński Z., Roman ks. Sanguszko, pierwszy ordynat zasławski, Lw. 1918 (mylna data zamordowania 2 XI); Stecki T. J., Wołyń pod względem statystycznym, historycznym i archeologicznym, Lw. 1864 I 347–62; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979; Bojanowski S., Za końmi na Wołyń i Ukrainę, Kr. 1902; Kossak Z., Pożoga, Kr. 1922; Olasikowicz W., Chłopak ze Sławuty. Wspomnienia z niedalekiej przeszłości, W. 1987; Rzyszczewska E., Mord sławucki w oświetleniu naocznego świadka, Lw. 1919; – „Czas” 1917 nr 348; „Dzien. Kijowski” 1917 nr z 4 XI; „Katolik” 1989 nr 1 (fot. epitafium z portretem S-i); – B. Jag.: Akc. 72/72.

Józef Długosz

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Władysław Hieronim Sanguszko

1803-09-30 - 1870-04-15 ziemianin
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Karol Frycz

1877-03-29 - 1963-08-30
scenograf teatralny
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.