Limanowski Mieczysław Bolesław Wincenty (1876–1948), geolog, geograf, profesor uniwersytetów w Wilnie i Toruniu, reżyser i krytyk teatralny, współtwórca «Reduty». Ur. 6 I we Lwowie. Syn Bolesława (zob.) i Wincentyny z Szarskich, brat Zygmunta (zob.). Do szkół elementarnych uczęszczał w Szwajcarii i Francji, gdzie wówczas mieszkali jego rodzice. W l. 1889–96 L. uczył się w gimnazjach we Lwowie i Krakowie, będąc na utrzymaniu przyjaciół ojca, m. in. M. i B. Wysłouchów. Maturę uzyskał w gimnazjum realnym 21 VI 1897 we Lwowie, po czym wstąpił tamże na Wydział Inżynieryjny Politechniki. Nie tracąc kontaktu z uczelnią od r. 1898 przebywał dłużej w Zakopanem zatrudniony jako nauczyciel domowy u Witkiewiczów i Lilpopów. Tamże zainteresował się geologią Tatr, początkowo popularyzując dzieło W. Uhliga, pt. „Die Geologie des Tatragebirges”, a następnie prowadząc badania własne jako współpracownik Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego. Pierwsze artykuły geologiczne zamieszczał od r. 1899 w „Przeglądzie Zakopiańskim”, a później w warszawskim „Wszechświecie” i krakowskim „Pamiętniku Tow. Tatrzańskiego”. Jednocześnie w prasie zakopiańskiej i warszawskiej („Prawda”) drukował artykuły o tzw. stylu zakopiańskim, recenzje teatralne, nowele i inne.
W r. 1900 L. w grupie studentów Politechniki Lwowskiej uczestniczył w Paryżu w Światowej Wystawie. Tamże brał udział w zjeździe Związku Młodzieży Postępowej i jako wolontariusz w obradach Międzynarodowego Kongresu Geologicznego. Na podstawie materiałów przywiezionych z wystawy oraz okazów z jaskiń tatrzańskich zorganizował w muzeum w Zakopanem ekspozycję, wykorzystując teorię darwinowską. W r. 1901 podczas badań geologicznych w Tatrach L. udokumentował znaleziskami paleontologicznymi wiek osadów dolnotriasowych w dolince Jaworzynki w Tatrach (Fauna werfeńska w Tatrach. O wysepkach pratatrzańskich, „Kosmos” 1901). Później napisał rozprawę pt. Perm i trias lądowy w Tatrach („Pam. Tow. Tatrzańskiego” 1903). Zorganizował także w l. 1901–3 nową ekspozycję geologiczną w Muzeum Tatrzańskim. Stał się rzecznikiem poglądów szwajcarskiego geologa M. Lugeona i nowe wielkie jednostki tektoniczne w Tatrach nazwał płaszczowinami (stąd pojęcie: budowa płaszczowinowa Tatr), co wykazał w pracy Odkrycie płatu dolnotatrzańskiego w paśmie Czerwonych Wierchów na Gładkiem („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU”, 1904) oraz dla całych Karpat w pracy Rzut oka na architekturę Karpat („Kosmos” 1905).
W l. 1903–6 L., poza badaniami geologicznymi w Karpatach, Krakowskiem i na Podolu, zbierał obserwacje terenowe na Krymie, w Rumunii, nad Adriatykiem, w Niemczech, Francji, Belgii, południowych Włoszech i na Sycylii. W r. 1907, dysponując skromnym zasiłkiem pieniężnym, udał się do Lozanny, gdzie pod opieką Lugeona ukończył na tamtejszym uniwersytecie studia geologiczne i za pracę pt. Sur la tectonique des Monts Péloritains dans les environs de Taormina (Sicile) (Lozanna 1909) uzyskał stopień doktorski. Po powrocie t. r. do kraju pracował – w ramach współpracy z Komisją Fizjograficzną AU, Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie i Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem – na Podolu, w Tatrach i innych górach karpackich oraz w Górach Dynarskich. W l. 1910–3 opublikował wiele większych rozpraw, in. in. Geologiczne przekroje przez wielki fałd Czerwonych Wierchów miedzy doliną Suchej Wody a Chochołowską w Tatrach („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr.”, 1911), Wielkie przemieszczenie mas skalnych w Dynarydach koło Postojny (tamże), Tektonika Tatr (Kr. 1912), Czapka tektoniczna w Pławcu nad Popradem i geneza płaszczowiny skałkowej („Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr.”, 1913). Napisał także uzupełnienia do wydania polskiego akademickiego podręcznika M. Neumayra pt. „Dzieje Ziemi” (Kr. 1912). Wymienione rozprawy miały być przedstawione jako tezy habilitacyjne na UJ. Do habilitacji w Krakowie nie doszło. Mimo namowy E. Romera L. nie przeprowadził również przewodu habilitacyjnego na Uniw. Lwow. W l. 1913–5 przebywał głównie w Warszawie i współpracował z Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i Polskim Tow. Krajoznawczym.
Od czasów szkolnych L. interesował się teatrem, organizował przedstawienia amatorskie, drukował recenzje teatralne. Podczas pobytu w Warszawie zainteresowania te wzmogły się, czego wyrazem jest m. in. nowatorski projekt inscenizacji „Krakusa” C. K. Norwida na arenie cyrkowej, opublikowany w r. 1914 w „Kłosach”. Był jednym z założycieli (wraz z A. Zelwerowiczem) Teatru Powszechnego w Warszawie, na którego inaugurację wystawiono 8 V 1915 „Cyda” P. Corneille’a w inscenizacji L-ego, zespół ten wkrótce jednak zaprzestał działalności w związku z działaniami wojennymi. W lecie 1915 L. jako obywatel austriacki został wywieziony do Moskwy, gdzie do r. 1918 czynnie pracował w polskich organizacjach kulturalnych i samopomocowych. Zetknął się tu z K. S. Stanisławskim i miał możność obserwować pracę Moskiewskiego Teatru Artystycznego. Z grupą młodych aktorów rozpoczął pracę nad teatralną analizą „Dziadów” A. Mickiewicza. W r. 1917 wystawił jako pokaz estradowy swoje misterium Bóg się rodzi. Po powrocie do Warszawy kontynuował, z nieco zmienionym zespołem, prace nad „Dziadami”, do realizacji scenicznej jednak nie doszło. Część tego zespołu weszła w skład utworzonego przez J. Osterwę i L-ego w listopadzie 1919 r. Teatru «Reduta». Od powstania tego teatru do r. 1924 L. pełnił funkcje kierownika zespołu, w l. 1924–5 był kierownikiem Instytutu «Reduty», a po przeniesieniu zespołu do Wilna wchodził w skład kierownictwa «Reduty» do r. 1927. Większość przedstawień «Reduty» w okresie warszawskim podpisywał, obok Osterwy, jako reżyser, z tym że – wg relacji współpracowników – L. prowadził próby analityczne przy stole, a Osterwa zajmował się montowaniem sztuki na scenie. Inspiratorską rolę L-ego, jego umiejętność odkrywczego rozumienia tekstu dramatycznego i pobudzenia aktora do twórczej pracy bardzo wysoko oceniali, prócz Osterwy, także L. Schiller i S. Jaracz. Swymi odczytami i artykułami przyczynił się też znacznie do rozpowszechnienia programu «Reduty». Reformatorska rola L-ego w teatrze polskim okresu międzywojennego nie kończyła się na mniej lub bardziej wiernym kopiowaniu tego, co widział i z czym zetknął się (zarówno od strony teorii, jak i praktyki) w moskiewskim teatrze Stanisławskiego. Wprowadził wprawdzie do «Reduty» zwyczaj prób czytanych, długotrwałych i połączonych z wnikliwą analizą tekstu i postaci scenicznych, dawały one jednak L-emu okazję do przekazywania zespołowi własnych oryginalnych pomysłów, budowanych często na zasadzie nagłych i zaskakujących skojarzeń, przez co oddziaływał w sposób inspiratorski na ostateczny kształt artystyczny przedstawień «Reduty».
W l. 1921–3 był członkiem Naczelnej Rady Artystycznej Związku Artystów Scen Polskich, przez pewien czas wykładał w warszawskiej Szkole Dramatycznej. Po r. 1927 usunął się od czynnej pracy teatralnej, pisywał jedynie recenzje w wileńskim „Słowie” i dorywczo współpracował z «Redutą», także po jej ponownym przeniesieniu się do Warszawy, m. in. brał udział w pracach nad „Pierścieniem wielkiej damy” Norwida wystawionym przez Instytut Reduty w r. 1936. Opiekował się też Kołem Dramatycznym studentów Uniw. Stefana Batorego i wystawił z nimi m. in. „Dziady” A. Mickiewicza.
W r. 1919 L., niezależnie od działalności teatralnej, przystąpił do pracy w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, gdzie był kierownikiem działu torfowego. Prowadził badania na Pomorzu, tworząc podwaliny stratygrafii utworów czwartorzędowych w Polsce; koncepcje kolejnych zlodowaceń plejstoceńskich na Niżu Polskim określane symbolami L3, L4, i L5, przedstawił w pracy pt. O znaczeniu iłów wstęgowych (warwowych) Chełmna dla stratygrafii dyluwium Pomorza („Spraw. Państw. Inst. Geol.” 1922). Zajmował się także ogólnymi zagadnieniami tektonicznymi budowy Polski, drukując m. in. rozprawę O krzyżowaniu się łańcuchów Europy Środkowej w Polsce i o liniach anagogicznych, biegnących pod tymi łańcuchami (tamże). Wskutek redukcji pracowników odszedł z Państwowego Instytutu Geologicznego w styczniu 1924 r. W r. 1925 L., wraz z «Redutą», przeniósł się do Wilna. Tamże w r. 1926 objął na uniwersytecie kierownictwo katedry geografii fizycznej. W Wilnie, gdzie pozostał do r. 1945, L. zajmował się przeważnie problematyką geologiczną i geograficzną ówczesnych kresów wschodnich. W pracach O przebiegu garbów i rowów tektonicznych na obszarze Niemna i Wilii („Pamiętnik II Zjazdu Geografów i Etnografów Słowiańskich”, W. 1929), Zlodowacenie L4 na ziemiach wschodnich w związku z hydrografią (tamże 1929), Quelques remarques sur la glaciation du côté septentrional de la Polésie occidentale (Kr. 1932), Nord-Est de la Pologne, bassin du Niemen et de la Dźwina (W. 1935) i Sur les cuestas des plateany diluviens (W. 1936) omówił wpływ starszego podłoża na formowanie się struktur osadów polodowcowych. Drukował także rozprawy o charakterze historycznym (Święty Mikołaj opiekun dróg handlowych przy końcu wieków średnich w Wielkim Ks. Litewskim, W. 1929), archeologiczne (Sprawa góry zamkowej w Grodnie, W. 1937), ogólnogeograficzne (Step był kiedyś pod Dubnem, Równe 1939), z historii sztuki oraz wiele artykułów wspomnieniowych (zwłaszcza o Stanisławskim), urbanistycznych, ochroniarskich i krajoznawczych.
Podczas pobytu w Wilnie L. był aktywnym członkiem wielu organizacji społecznych. Przez wiele lat prowadził wykłady powszechne Uniw. Stefana Batorego, zorganizował i przewodniczył (do 1937) Wileńskiemu Kuratorium Ochrony Przyrody. Działał w Polskim Tow. Tatrzańskim (członkostwo honorowe od 1937), Tow. Muzeum Ziemi i in. Wspólnie z E. Romerem i S. Pawłowskim należał do władz naczelnych Zrzeszenia Polskich Nauczycieli Geografii. Był członkiem licznych organizacji naukowych w kraju (zwłaszcza Polskiego Tow. Geologicznego) i zagranicznych (członkostwo Francuskiego Towarzystwa Geologicznego od r. 1907), przewodniczącym Komitetu do Badań Jezior Trockich na Wileńszczyźnie, Komitetu Melioracji Polesia, od r. 1921 był członkiem Państwowej Komisji (potem Rady) Ochrony Przyrody. W PAU był członkiem Komisji Geograficznej, Fizjograficznej, a poza tym członkiem polskiego komitetu Unii Geograficznej Ligi Narodów. Uczestniczył w wielu krajowych i zagranicznych zjazdach naukowych, m. in. w międzynarodowych kongresach geologicznych w Belgii (1922) i Danii (1928), gdzie był jednym z inicjatorów organizacji kongresów regionalnych do badań Karpat (tzw. Asocjacja Karpacka, później Karpacko-Bałkańska) i badań czwartorzędu (INQUA), w Zjazdach Asocjacji Karpackiej w Polsce (1924) i Rumunii (1927) oraz w Zjazdach Słowiańskich Geografów i Etnografów w Polsce (1927), Jugosławii (1931) i Bułgarii (1935). W r. 1938 był delegatem Polski na Międzynarodowy Kongres Geograficzny w Amsterdamie.
W okresie wojny L. pozostawał bez pracy w Wilnie. Ciężkie warunki materialne znacznie nadwerężyły jego zdrowie. Po przyjeździe do Torunia w r. 1945 został mianowany profesorem zwycz. geografii na Uniw. Mikołaja Kopernika. Prowadził wówczas wykłady, a także uczestniczył w geograficznych i geologicznych zjazdach terenowych w Sudetach i na Pomorzu. Opublikował także po śmierci Osterwy część swoich wspomnień z «Reduty». Zmarł 25 I 1948 w Toruniu, gdzie został pochowany na miejscowym cmentarzu. Był żonaty z Anną z Porzezińskich.
Fleszarowa R., Retrospektywna bibliografia geologiczna Polski…, W. 1957–66 cz. I t. 1 z. 1 s. 466–71, cz. II z. 1 s. 238; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Rydzewski B., Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1919–1929, Wil. 1931 s. 92–3; – Chałubińska A., Wspomnienie o prof. M. L-m, „Czas. Geogr.” T. 21/22: 1952 s. 529–39; Halicki B., M. L., „Przegl. Geogr.” R. 21: 1948 s. 348–9; Kuźniar C., M. L. (wspomnienie pośmiertne), „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 18: 1949 s. 318–32; Łopalewski T., Czasy dobre i złe, W. 1966; M. L., „Spraw. Tow. Nauk. Tor.” R. 1: 1949 s. 176–8; M. L., Studia Societatis Scientiarum Torunensis, 1950 Suppl. II s. 84 (tu m. in. życiorys, spis prac, fot.); Małkowski S., M. L., „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 4: 1948 nr 3/4 s. 24–6; tenże, O pierwszej w Polsce nowożytnej wystawie geologicznej (Pamięci M. L-ego), „Wiad. Muz. Ziemi” T. 4: 1949 s. 287–94; Marosz J., M. L. w latach 1876–1923, Prace Muz. Ziemi, nr 15 cz. 1, W. 1970 (fot.); [Roszko L.], Sesja naukowa poświęcona pamięci profesora M. L-ego, „Przegl. Geogr.” R. 42: 1970 s. 799–801; taż, Zgon prof. dr M. L-a, „Czas. Geogr.” T. 19: 1949 s. 334–6; Schiller I., Stanisławski a teatr polski, W. 1965; Stecki K., Pięćdziesięciolecie Sekcji Ochrony Tatr (rys.), „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 20: 1964 z. 6 s. 25–8; Szczublewski J., Pierwsza Reduta Osterwy, W. 1965 (fot.); tenże, Żywot Osterwy, W. 1971; Wójcik Z., M. L. (1876–1948), „Wszechświat” 1967 s. 126–8 (fot.); tenże, Pierwsza polska wystawa darwinowska, „Wszechświat” 1961 s. 42–4; – Gall I., Mój teatr, Kr. 1963; Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), W. 1958; tenże, Pamiętniki (1907–1919), W. 1961; Listy Juliusza Osterwy, W. 1967; Małkowska H., Wspomnienia z „Reduty”, W. 1960 (fot.); O zespole Reduty 1919–1939, W. 1970; Schiller L., Teatr ogromny, Oprac. Z. Raszewski, W. 1961; – „Głos Pomorza” 1948 nr z 26 I, 27 I, 29 I, 2 II, 8 II; „Roczn. PAU” 1903–31; „Ziemia Pomorska” 1948 nr z 1 II; – Arch. Muz. Ziemi: Teczka biograficzna; Arch. Tow. Nauk. w Tor.; Arch. Uniw. Mikołaja Kopernika w Tor.; B. Narod.: Listy w zespole B. Limanowskiego; – Różne materiały rękopiśmienne w zbiorach J. Marosz w W.; Zbiory własne autora.
Zbigniew J. Wójcik